• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

طبق (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





طَبَق (به فتح طاء و باء) از واژگان قرآن کریم به معنای‌ حال است.
این واژه در آیات قرآن به معنای گردیدن از حالی به حال دیگر و نیز به معنی مطابقت و مشابهت به کار رفته است.
مشتقات طَبَق که در آیات قرآن آمده عبارتند از:
طَبَقاً (به فتح طاء و باء) به معنای حال،
طِباقاً (به کسر طاء) به معنای مطابقت است.


طَبَق به معنای‌ حال است.
در آیات قرآن گردیدن از حالی به حال دیگر معنا شده است.


به مواردی از طَبَق که در قرآن به‌ کار رفته است، اشاره می‌شود:

۲.۱ - طَبَقاً (آیه ۱۹ سوره انشقاق)

(لَتَرْکَبُنَ‌ طَبَقاً عَنْ‌ طَبَقٍ‌)
(كه همه شما پيوسته از حالى به حال ديگر منتقل مى‌شويد تا به كمال برسيد.)
در مجمع البیان فرموده: اصل طبق به معنی حال است، چنانکه شاعر گفته:
اذَا صَفَا لَکَ مِنْ مَسْرُورِهَا طَبَقٌ‌اَهْدَی لَکَ الدَّهْرُ مِنْ مَکْرُوهِهَا طَبَقاً

چون روزگار حالی از شادی برای تو پیش آورد حال دیگری از ناپسندش ارمغانت می‌فرستد.
شاعر دیگری گفته:
اِنِّی امْرُءٌ قَدْ حَلَبْتُ الدَّهْرَ اَشْطُرَهُ‌وَ سَاقَنِی‌ طَبَقٌ‌ مِنْهُ اِلَی‌ طَبَقٍ‌

من کسی هستم که نشیب و فرازها دیده و فقط در بعضی ایام شیر روزگار را دوشیده و از آن بهره برده‌ام، و مرا از حالی به حالی کشیده است.
زمخشری نیز آن‌را در آیه حال معنی کرده است.
در همین مضمون است آیات: (وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْاِنْسانَ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ طِینٍ. ثُمَّ جَعَلْناهُ نُطْفَةً فِی قَرارٍ مَکِینٍ. ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظاماً فَکَسَوْنَا الْعِظامَ لَحْماً ثُمَّ اَنْشَاْناهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبارَکَ اللَّهُ اَحْسَنُ الْخالِقِینَ. ثُمَّ اِنَّکُمْ بَعْدَ ذلِکَ لَمَیِّتُونَ. ثُمَّ اِنَّکُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ تُبْعَثُونَ)
(و ما انسان را از عصاره‌اى از گِل آفريديم؛ سپس او را نطفه‌اى در قرارگاهِ مطمئن رَحِم قرار داديم؛ • سپس نطفه را بصورت علقه [خون بسته‌]، و علقه را بصورت مضغه [چيزى شبيه گوشت جويده شده‌]، و مضغه را به صورت استخوان‌هايى درآورديم؛ و بر استخوان‌ها گوشت پوشانديم؛ سپس آن را آفرينش تازه‌اى بخشيديم؛ پس بزرگ و پر بركت است خدايى كه بهترين آفرينندگان است! آن‌گاه شما بعد از آن مى‌میريد؛ • سپس در روز قیامت برانگيخته مى‌شويد.)
همین‌طور است آیه ۵ از سوره حجّ و سایر آیات.
«ترکبنّ» و «عن» در آیه نشان دهنده آن است که هر حال قبلی پایین‌تر از حال بعدی است.
راغب اصفهانی گوید: مطابقت آن است که چیزی را بالای چیزی بگذاری و به اندازه آن باشد، سپس گاهی در چیزی که فوق چیز دیگر یا موافق شی‌ء دیگر باشد به کار می‌رود. در آیه گذشته نیز آن مطابقت در نظر است.


۲.۲ - طِباقاً (آیه ۳ سوره ملک)

(الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ‌ طِباقاً)
(همان كسى كه هفت آسمان را بر فراز يكديگر آفريد.)
طباق به معنی مطابقت است، ظاهرا مراد از آن بودن بعضی بالای بعضی است، آن‌را مشابهت نیز گفته‌اند.
طِباقاً حال است از سَماواتٍ‌. بعضی آن‌را جمع طبق دانسته‌اند، مثل جمل و جمال (شتر- شتران).


۲.۳ - طِباقاً (آیه ۱۵ سوره نوح)

(أَلَمْ تَرَوْا كَيْفَ خَلَقَ اللَّهُ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا)
(آيا نمى‌دانيد چگونه خداوند هفت آسمان را برفراز يكديگر آفريده است.) )



۱. قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۴، ص۲۰۵-۲۰۶.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۵۱۶.    
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۵، ص۲۰۴.    
۴. انشقاق/سوره۸۴، آیه۱۹.    
۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۵۸۹.    
۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۴۰۷.    
۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۴۶.    
۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۹۸.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۰۰.    
۱۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۳۰۳.    
۱۱. زمخشری، جارالله، الکشّاف، ج۴، ص۷۲۸.    
۱۲. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۱۲- ۱۶.    
۱۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۴۲.    
۱۴. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۵۱۶.    
۱۵. ملک/سوره۶۷، آیه۳.    
۱۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۶۲.    
۱۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۵۸۷.    
۱۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۳۵۰.    
۱۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۵، ص۱۶۸.    
۲۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۴۸۴.    
۲۱. ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ج۱۹، ص۳۱۹.    
۲۲. ابن عاشور، التحریر والتنویر، ج۲۹، ص۱۶.    
۲۳. نوح/سوره۷۱، آیه۱۵.    
۲۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۷۱.    
۲۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۴۸.    
۲۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۲.    
۲۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۵، ص۳۴۵.    
۲۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۵۴۶.    



قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «طبق»، ج۴، ص۲۰۷-۲۰۶.    






جعبه ابزار