ضروریت مقدمات برهان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

ضروریت مقدمات برهان، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای ضرورت ثبوت محمول برای موضوع، به حسب ذات یا به حسب وصف در مقدمات برهان است.

---

برای افاده یقین در برهان به حسب مقدمات قیاس، شرایط متعددی ذکر شده است. یکی از این شرایط، «ضروری بودن مقدمات» است؛ یعنی در هر مقدمه ثبوت محمول برای موضوع، به حسب ذات یا به حسب وصف، ضرورت داشته باشد. اگر مقدمات، ضرورت ذاتی را افاده کنند نتیجه نیز مفید ضرورت ذاتی است و اگر دالّ بر ضرورت وصفی باشند، نتیجه نیز مفید ضرورت وصفی است. و از مقدماتی که مفید ضرورت ذاتی یا وصفی نباشند، گاهی به «مقدمات عَرَضی» تعبیر می‌شود.

---

مراد از «ضروری» در اینجا غیر از ضروری در بحث قیاس است. در بحث قیاس، وقتی مثلاً گفته می‌شد: «هر ب ج است بالضروره» مراد از ضروری این بود که هر چه دارای وصف ب است، به هر صورت که آن وصف را داشته باشد، گرچه به صورت امکان و اتفاقی و نه به صورت ضروری، موصوف به وصف ج خواهد بود، بالضروره، اما اینجا (بحث شرایط مقدمات برهان) مرحوم مظفر در المنطق، مراد از ضروری را، مشروطه عامه می‌داند؛ یعنی هر چه بالضروره دارای وصف ب است، موصوف به وصف ج خواهد بود بالضروره، و خواجه در شرح اشارات و علامه حلی در الجوهر النضید مراد از ضروری را، مطلقه عرفیه می‌دانند تا شامل هر دو قسمِ ضروری ذاتی و وصفی بشود. شرط ضروری‌بودن مقدمات از شرایط عام نیست، بلکه به مواردی اختصاص دارد که مدعایی که بر آن برهان اقامه می‌کنیم از قضایای ضروری باشد.

---

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
• خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.
• مظفر، محمدرضا، المنطق.    
• حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    
• مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    

---