• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ضرورت به شرط محمول

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ضرورت به شرط محمول یکی از اصطلاحات به‌ کار رفته در علم منطق و علم فلسفه بوده. در نگاه منطقی قضیه، محمول را قید و شرط موضوع قرار دهیم و آنگاه محمول را بر موضوع حمل کنیم قضیه ما قضیه به شرط محمول است و حمل محمول در چنین قضیهای بر موضوع، ضروری است. واما از فلسفه هر ماهیتی که متلبّس به وجود است نسبت وجود بدان ماهیت ضروری است.


این اصطلاح، در فلسفه در جایی به کار می‌رود که محمولی (مثل "الف") از موضوعی (مثل "ب")، جدانشدنی و غیرقابل انفکاک باشد. در این صورت، گفته می‌شود "الف" برای "ب" ضروری است. اگر ضرورت، به وجود اضافه شود (یعنی ضرورت وجود) وجوب و اگر به عدم اضافه شود (یعنی ضرورت عدم) امتناع خواهیم داشت.
[۱] شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم، الحاشیة علی الالهیات، ص۳۰، قم، بیدار، بی تا.    
سلب ضرورت وجود و عدم از یک چیز نیز " امکان " یا " امکان ماهوی " یا " امکان خاص " نامیده می‌شود.

ضرورت، به اقسامی دسته بندی می‌شود: ضرورت ازلی ، ضرورت ذاتی ، ضرورت وصفی ، ضرورت وقتی
[۲] طباطبایی، سید محمد حسین، نهایة الحکمة، ص۴۶.    
[۳] شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم، الحاشیةعلی الالهیات، ص۲۸.    
و ضرورت به شرط محمول: گاه محمول، افزون بر جایگاه خودش، در طرف موضوع نیز قید می‌شود که در این صورت، ثبوت محمول برای موضوع، ضرورت خواهد داشت که این ضرورت، "ضرورت به شرط محمول" نامیده می‌شود.

هر ماهیت موجودی، وجودش دارای ضرورت به شرط محمول است؛ زیرا اگر حمل وجود بر ماهیت موجود، دارای ضرورت نباشد، به این معناست که می‌توان بر آن ماهیت موجود، عدم را نیز حمل نمود که این، به معنای امکان تحقق اجتماع نقیضین است. چون معدوم بودن ماهیت موجود، اجتماع معدومیت و موجودیت یا همان اجتماع وجود و عدم است که اجتماع نقیضین می‌باشد؛ در حالی که اجتماع نقیضین، محال است و به هیچ وجه، امکان تحقق آن وجود ندارد.
[۴] طباطبایی، سید محمد حسین، نهایةالحکمة، ص۷۸.    
به هر حال، هر ممکنی در واقع، یا معدوم است یا موجود و اگر معدوم باشد، عدمش و اگر موجود باشد، وجودش دارای ضرورت به شرط محمول می‌باشد.
[۵] سبزواری، ملا هادی، شرح المنظومة، ج۲، ص۲۶۶.    
پس باید گفت که هر ممکن موجودی، در میانه دو وجوب قرار گرفته است؛ زیرا طبق قاعده فلسفی "الشیء ما لم یجب لم یوجد"، هر شیء ممکن، تا وجودش، از سوی علتش ضروری نشود، موجود نمی‌شود ولذا قبل از وجودش، باید از سوی موجود دیگری (علت)، واجب شود که این همان وجوب بالغیر است. همچنین موجود ممکن، پس از آنکه موجود شد، با توجه به وجودش (یعنی در حال موجود بودن) وجود برایش ضروری است که این، وجوب بعد از وجود است که وجوب به شرط محمول می‌باشد. ولذا هر ممکن موجودی را دو وجوب قبل از وجود و بعد از وجود، احاطه کرده است.
[۶] سبزواری، ملا هادی، شرح المنظومة، ج۲، ص۲۷۵.    

بطور کلی باید گفت هر وصفی که برای موصوفی در نظر گرفته می‌شود، هنگامی که آن موصوف به آن وصف، اتصاف دارد، انفکاک وصف از موصوفش محال است وگرنه، اجتماع نقیضین رخ خواهد داد که امری محال است؛ لذا باید گفت حمل آن وصف بر موصوفش، دارای ضرورت می‌باشد و چون در این ضرورت ، محمول (یعنی وصف) در طرف موضوع هم هست (به این نحو که می‌گوییم: "موضوع در هنگامی که به آن وصف، اتصاف دارد، دارای آن وصف است")، ضرورت به شرط محمول خواهد بود.
[۷] صدرالدین، اسفار اربعه، ج۳، ص۳۳.    
به این ترتیب باید گفت، هر گزاره‌ای که در آن حمل محمول بر موضوع، در یکی از زمان‌ها، بالفعل تحقق داشته باشد ( قضیه فعلیه )، در همان زمان تحقق بالفعل محمول، دارای ضرورت به شرط محمول می‌باشد.
[۸] سبزواری، ملا هادی، شرح المنظومة، ج۲، ص۲۷۵_ ۲۶۵.

گاه امکان، به معنی سلب همه ضرورت‌ها، حتی ضرورت به شرط محمول به کار می‌رود که امکان استقبالی نامیده می‌شود.
[۹] طباطبایی، سید محمد حسین، نهایةالحکمة، ص۴۷.    


۱. ↑ شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم، الحاشیة علی الالهیات، ص۳۰، قم، بیدار، بی تا.    
۲. ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، نهایة الحکمة، ص۴۶.    
۳. ↑ شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم، الحاشیةعلی الالهیات، ص۲۸.    
۴. ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، نهایةالحکمة، ص۷۸.    
۵. ↑ سبزواری، ملا هادی، شرح المنظومة، ج۲، ص۲۶۶.    
۶. ↑ سبزواری، ملا هادی، شرح المنظومة، ج۲، ص۲۷۵.    
۷. ↑ صدرالدین، اسفار اربعه، ج۳، ص۳۳.    
۸. ↑ سبزواری، ملا هادی، شرح المنظومة، ج۲، ص۲۷۵_ ۲۶۵.
۹. ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، نهایةالحکمة، ص۴۷.    


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «ضرورت به شرط محمول».    


رده‌های این صفحه : اصطلاحات فلسفی | اصطلاحات منطقی | امکان و وجوب | فلسفه
جعبه ابزار