• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

صَعْق (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





صَعْق (به فتح صاد و سکون عین) از واژگان قرآن کریم به معنای شدت صوت رعد است.
صاعقه را به معنای مرگ، آتشی که از آسمان آید و عذاب گفته‌اند.
صاعقه شش بار و صواعق دو بار در قرآن مجید آمده است.
مشتقات صَعْق که در آیات قرآن آمده عبارتند از:
صَعِقَ‌ (به فتح صاد، کسر عین و فتح قاف) به معنای از شدت صوت بی‌هوش می‌شوند؛
یُصْعَقُونَ‌ (به ضم یاء، سکون عین و ضم قاف) به معنای صیحه زده می‌شوند؛
الصَّواعِقَ‌ (به فتح صاد مشدد، کسر عین و فتح قاف) به معنای صاعقه‌ها؛
الصَّاعِقَةُ (به فتح صاد مشدد، کسر عین و فتح قاف) به معنای صاعقه است.


صَعْق به معنای شدت صوت رعد است.
در اقرب الموارد آمده: «صعق الرّعد صعقا: اشتدّ صوته.»
قاموس المحیط آن‌ را شدت صوت معنا کرده است.
در الصحاح آمده: «حمار صعق» (بر وزن کتف) یعنی الاغ شدید الصوت.
به عقیده راغب اصفهانی صاعقه و صاقعه هر دو به معنی صیحه بزرگ‌اند، مگر آن‌که صقع در صوت اجسام زمینی، صعق در صدای اجسام علوی و صاعقه صوت شدید جوّ است.
صعق (بر وزن فلس) اشتداد صوت است و صاعقه نیز از آن می‌باشد.
صاعقه را مرگ، آتشی که از آسمان آید و عذاب گفته‌اند.


به مواردی از صَعْق که در قرآن به‌ کار رفته است، اشاره می‌شود:

۲.۱ - فَصَعِقَ‌ (آیه ۶۸ سوره زمر)

(وَ نُفِخَ فِی الصُّورِ فَصَعِقَ‌ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی الْاَرْضِ اِلَّا مَنْ شاءَ اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِیهِ اُخْری‌ فَاِذا هُمْ قِیامٌ یَنْظُرُونَ)
«در صور دمیده شود، آن‌که در آسمان‌ها و آن‌که در زمین است بی‌هوش می‌شود و می‌میرد، مگر آن کس که خدا بخواهد، سپس بار دیگر در صور دمیده شود آن‌گاه همه ایستاده و نگاه می‌کنند.»
صعق را در آیه، مرگ و بی‌هوشی گفته‌اند، آن لازم معنای صعق است. مرگ و بی‌هوشی در اثر صیحه و صعق خواهد بود، چنان‌که فرموده:
(اِنْ کانَتْ اِلَّا صَیْحَةً واحِدَةً فَاِذا هُمْ خامِدُونَ)
(فقط یک صیحه آسمانی بود و ناگهان همگی خاموش شدند.)
(ما یَنْظُرُونَ اِلَّا صَیْحَةً واحِدَةً تَاْخُذُهُمْ)
(امّا جز اين انتظار نمى‌كشند كه يک صيحه عظيم آسمانى آن‌ها را فرا گيرد، در حالى‌كه مشغول جدال در امور دنيا هستند.)
نظیر این آیه است، آیه‌: (وَ یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ فَفَزِعَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی الْاَرْضِ اِلَّا مَنْ شاءَ اللَّهُ وَ کُلٌّ اَتَوْهُ داخِرِینَ)
(و به خاطر آوريد روزى را كه در «صور» دميده مى‌شود، و تمام كسانى كه در آسمان‌ها و زمين هستند در وحشت فرو مى‌روند، جز كسانى كه خدا خواسته؛ همگى با خضوع در پيشگاه او حاضر مى‌شوند.)
احتمال دارد این آیه راجع به صور دوم باشد که اجزاء ابدان به فزع و اضطراب آمده و زنده می‌شوند. جمله‌ «کُلٌّ اَتَوْهُ داخِرِینَ» قرینه این نظر است.
دو آیه‌ ذیل هم همین معنا و تفسیر را دارد.


۲.۲ - صَعِقاً (آیه ۱۴۳ سوره اعراف)

(فَلَمَّا تَجَلَّی رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَکًّا وَ خَرَّ مُوسی‌ صَعِقاً)
«چون خدایش به کوه تجلّی کرده آن‌ را ریز ریز نمود و موسی بی‌هوش افتاد.»
شاید منظور آن باشد که حضرت موسی در حال صیحه زدن به زمین افتاد، ولی معنی اول بهتر است زیرا ذیل آیه چنین است‌:
(فَلَمَّا اَفاقَ قالَ سُبْحانَکَ تُبْتُ اِلَیْکَ)
(چون به هوش آمد، عرض كرد: «خداوندا منزّهى تو از اين‌كه با چشم تو را ببينم! من به سوى تو بازگشتم.»)


۲.۳ - یُصْعَقُونَ‌ (آیه ۴۵ سوره طور)

(فَذَرْهُمْ حَتَّی یُلاقُوا یَوْمَهُمُ الَّذِی فِیهِ‌ یُصْعَقُونَ‌)
«بگذارشان تا برسند بر روزی که در آن صیحه زده می‌شوند و می‌میرند.»


۲.۱ - فَصَعِقَ‌ (آیه ۶۸ سوره زمر)

(فَصَعِقَ‌ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی الْاَرْضِ)
(و در پى آن همه كسانى كه در آسمان‌ها و زمين هستند؛ مى‌ميرند.)


۲.۵ - الصَّواعِقَ‌ (آیه ۱۳ سوره رعد)

(وَ یُرْسِلُ‌ الصَّواعِقَ‌ فَیُصِیبُ بِها مَنْ یَشاءُ)
(و اوست كه صاعقه‌ها را مى‌فرستد؛ و هر كس را بخواهد گرفتار آن مى‌سازد.)


۲.۶ - صاعِقَةً (آیه ۱۳ سوره فصلت)

(فَقُلْ اَنْذَرْتُکُمْ‌ صاعِقَةً مِثْلَ‌ صاعِقَةِ عادٍ وَ ثَمُودَ)
(اگر آن‌ها روى‌گردان شوند، بگو: «من شما را از صاعقه‌اى همانند صاعقه عاد و ثمود بيم مى‌دهم.»)
چنان‌که در مجمع البیان ذیل آیه ۵۵ بقره فرموده است.
راغب اصفهانی پس از نقل این قول می‌گوید: این‌ها همه آثار صاعقه‌ هستند و آن در حدّ ذاته یکی است و همان صوت شدید جوّ می‌باشد.
ناگفته نماند: آیات قرآن، صاعقه را در برق و آتشی که از ابر جستن می‌کند به کار برده چنان‌که از آیات ذیل پیدا است:


۲.۷ - الصَّاعِقَةُ (آیه ۵۵ سوره بقره)

(فَاَخَذَتْکُمُ‌ الصَّاعِقَةُ)
(پس صاعقه شما را گرفت.)


۲.۸ - الصَّواعِقَ‌ ( آیه ۱۳ سوره رعد)

(وَ یُرْسِلُ‌ الصَّواعِقَ‌)
(و اوست كه صاعقه‌ها را مى‌فرستد)
شاید مراد از آن‌ها صیحه شدید باشد.



صاعقه، شش بار و صواعق دو بار در قرآن مجید آمده است.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۴، ص۱۲۸-۱۲۹.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ص۴۸۴.    
۳. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۵، ص۲۰۱.    
۴. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۳، ص۲۰۶    
۵. فیروزآبادی، مجدالدین، قاموس المحیط، ج۱، ص۹۰۰.    
۶. جوهری، ابونصر، الصحاح‌ تاج اللغة و صحاح العربیه، ج۴، ص۱۵۰۷.    
۷. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۴۸۴.    
۸. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۴۸۵.    
۹. زمر/سوره۳۹، آیه۶۸.    
۱۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۴۴۳.    
۱۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۲۹۳.    
۱۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۱، ص۲۱۳.    
۱۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۷۹۲.    
۱۴. یس/سوره۳۶، آیه۲۹.    
۱۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۴۲.    
۱۶. یس/سوره۳۶، آیه۴۹.    
۱۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۴۳.    
۱۸. نمل/سوره۲۷، آیه۸۷.    
۱۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۸۴.    
۲۰. اعراف/سوره۷، آیه۱۴۳.    
۲۱. طباطبایی، سید محمد‌حسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمد‌باقر موسوی، ج۸، ص۳۱۲.    
۲۲. طباطبایی، سید محمد‌حسین، تفسیر المیزان، ج۸، ص۲۳۷.    
۲۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۰، ص۴۷.    
۲۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۳۵۳.    
۲۵. اعراف/سوره۷، آیه۱۴۳.    
۲۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۶۷.    
۲۷. طور/سوره۵۲، آیه۴۵.    
۲۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۳۵.    
۲۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۲۳.    
۳۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۳۶۶.    
۳۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۲۵۶.    
۳۲. زمر/سوره۳۹، آیه۶۸.    
۳۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۶۶.    
۳۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۴۴۳.    
۳۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۲۹۳.    
۳۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۱، ص۲۱۳.    
۳۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۷۹۲.    
۳۸. رعد/سوره۱۳، آیه۱۳.    
۳۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۲۵۰.    
۴۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۱، ص۴۴۲.    
۴۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۱، ص۳۲۳.    
۴۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۳، ص۳۳.    
۴۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۲۳.    
۴۴. فصلت/سوره۴۱، آیه۱۳.    
۴۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۷۸.    
۴۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۵۶۳.    
۴۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۳۷۵.    
۴۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۲۵.    
۴۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۹.    
۵۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۲۲۱.    
۵۱. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۴۸۵.    
۵۲. بقره/سوره۲، آیه۵۵.    
۵۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۸.    
۵۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱، ص۱۸۰.    
۵۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۲۴۰.    
۵۶. رعد/سوره۱۳، آیه۱۳.    
۵۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۲۵۰.    
۵۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۱، ص۴۴۲.    
۵۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۱، ص۳۲۳.    
۶۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۳، ص۳۳.    
۶۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۲۳.    
۶۲. زمر/سوره۳۹، آیه۶۸.    
۶۳. طور/سوره۵۲، آیه۴۵.    
۶۴. رعد/سوره۱۳، آیه۱۳.    
۶۵. رعد/سوره۱۳، آیه۱۳.    
۶۶. فصلت/سوره۴۱، آیه۱۳.    
۶۷. بقره/سوره۲، آیه۵۵.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «صعق»، ج۴، ص۱۲۸-۱۲۹.    






جعبه ابزار