• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

صَبْر (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





صَبْر (به فتح صاد و سکون باء) از واژگان قرآن کریم به معنای حبس و امساک است.
در تعریفی دیگر صَبْر خویشتن‌داری و حبس نفس بر چیزی‌که شرع و عقل تقاضا می‌کند.
یا از چیزی‌که شرع و عقل از آن نهی می‌کند، به کار رفته است.
مشتقات صَبْر که در آیات قرآن آمده عبارتند از:
فَاصْبِرْ (به فتح فاء، سکون صاد و کسر باء) به معنای صبر کن؛
الصَّابِرِینَ‌ (به فتح صاد و کسر باء) به معنای صبر پیشه کنندگان؛
اِصطِبار (به کسر الف و طاء) به معنای خویشتن را وادار کردن به صبر؛
صابِرُوا (به کسر باء) به معنای صابرتر باشید؛
مُصابَرَه (به ضم میم، فتح باء و راء) به معنای غلبه در صبر؛
صَبّار (به فتح صاد و تشدید باء) به معنای شدید الصبر؛
اَصْبَرَهُمْ‌ (به فتح الف، سکون صاد و فتح باء) به معنای صبر می‌کنند، است.




صَبْر به معنای حبس و امساک است.
در اقرب الموارد آمده: «صَبَرَ الدَّابَّةَ حَبَسَهَا بِلَا عَطْفٍ» .
اما راغب اصفهانی امساک در تنگی را گفته است.
صبر همچنین به معنای خویشتن‌داری و حبس نفس بر چیزی‌که شرع و عقل تقاضا می‌کند، یا از چیزی‌که شرع و عقل از آن نهی می‌کند، به کار رفته است.
به حسب اختلاف موارد نام آن فرق می‌کند اگر خویشتن‌داری در مصیبت باشد آن‌را صبر گویند، ضد آن جزع است.
اگر در جنگ باشد شجاعت نامند، ضد آن جبن است.
اگر در پیش آمد باشد آن‌را سعه صدر گویند. اگر در امساک از سخن باشد کتمان نامند.
در اقرب الموارد از کلیات اضافه کرده: اگر در امساک نفس از فضول مال باشد آن‌را عفت و قناعت گویند.
در مجمع البیان و مفردات راغب می‌گوید: در حدیث، ماه رمضان را شهر الصبر فرموده است که روزه نوعی حبس و منع نفس است.


به مواردی از صَبْر که در قرآن به‌ کار رفته است، اشاره می‌شود:

۲.۱ - فَاصْبِرْ (آیه ۳۵ سوره احقاف)

(فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ اُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ لا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ)
(آن‌گونه كه پيامبران «اولوا العزم» صبر كردند، و براى عذاب آنان شتاب مكن!..)
این صبر همان سعه صدر و استقامت در راه حق است.


۲.۲ - الصَّابِرِینَ‌ (آیه ۱۷۷ سوره بقره)

(وَ الصَّابِرِینَ‌ فِی الْبَاْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَاْسِ)
(و همچنين كسانى كه به عهد خود- به هنگامى كه عهد بستند- وفا مى‌كنند؛ و در برابر سختى‌ها و زيان‌ها و هنگام جنگ، استقامت مى‌ورزند.)


۲.۳ - اصْطَبِرْ (آیه ۶۵ سوره مریم)

(فَاعْبُدْهُ وَ اصْطَبِرْ لِعِبادَتِهِ)
(او را پرستش كن، و در عبادتش شكيبا باش.)


۲.۴ - صابِرُوا (آیه ۲۰۰ سوره آل‌عمران)

(یا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ)
«ای اهل ایمان در راه خدا صبر کنید و به دشمنان در صبر بر جهاد غلبه کنید و از آنها صابرتر باشید و سرحدات خویش را حفظ کنید.»
بنابر آن‌که‌ («رابِطُوا») به معنی مرابطه باشد. ولی معنی جامع و واسع آیه در «ربط» گذشت.
در تفسیر عیاشی از حضرت صادق (علیه‌السّلام) نقل است‌: «اصْبِرُوا عَلَی الْفَرَائِضِ‌ وَ صابِرُوا عَلَی الْمَصَائِبِ‌ وَ رابِطُوا عَلَی الْاَئِمَّةِ .» «در برابر مشکلات شکیبایی ورزید، و در انجام تکلیف‌ها و مسئولیت‌ها پایدار باشید، و با امامان رابطه برقرار کنید.»
روایات دیگری نیز در همان کتاب، مجمع البیان و غیره نقل شده است.


۲.۵ - صَبَّارٍ (آیه ۱۹ سوره سبا)

(وَ مَزَّقْناهُمْ کُلَّ مُمَزَّقٍ اِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِکُلِ‌ صَبَّارٍ شَکُورٍ)
«هر آن‌که دارای مجاهدت در صبر و بسیار حق‌شناس باشد برای او در این گفتار آیات و عبرت‌هایی است.»
صَبّار مبالغه به معنی شدید الصبر است. راغب اصفهانی می‌گوید: صبّار به کسی گفته می‌شود که نوعی تکلّف و مجاهدت (در صبر) داشته باشد.
این کلمه در قرآن، چهار بار و همه در قالب آیه فوق آمده است.


۲.۶ - بِالصَّبْرِ (آیه ۴۵ سوره بقره)

(وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ اِنَّها لَکَبِیرَةٌ اِلَّا عَلَی الْخاشِعِینَ)
(از صبر و نماز يارى جوييد؛ و با شكيبايى و مهار هوس‌هاى درونى و توجه به پروردگار، نيرو بگيريد؛ و اين كار، جز براى خاشعان، دشوار و سنگين‌ است.)


۲.۷ - بِالصَّبْرِ (آیه ۱۵۳ سوره بقره)

(یا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ اِنَّ اللَّهَ مَعَ‌ الصَّابِرِینَ‌)
(اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! از صبر و استقامت و نماز، يارى بگيريد؛ زيرا خداوند با صابران است.)
مراد از صبر خویشتن‌داری است که سبب توفیق دو چیز است:
• توجه به خدا و استمداد از ساحت حق
• استقامت و ثبات در کار.
در بعضی روایات صبر روزه معنی شده است.
در تفسیر عیاشی از اباعبداللّه (علیه‌السّلام) نقل کرده‌ (اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ) فرمود: صبر روزه است.
از ابی‌الحسن (علیه‌السّلام) نقل کرده‌ «الصَّبْرُ الصَّوْمُ. اِذَا نَزَلَتْ بِالرَّجُلِ الشِّدَّةُ اَوِ النَّازِلَةُ فَلْیَصُمْ» قَالَ: اللَّهُ یَقُولُ‌ «اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ الصَّبْرُ الصَّوْمُ» به‌نظر می‌آید: منظور از روایت، بیان مصداق باشد نه انحصار.


۲.۸ - اَصْبَرَهُمْ‌ (آیه ۱۷۵ سوره بقره)

('فَمَآ أَصْبَرَهُمْ عَلَى النَّارِ)
(راستى چه قدر در برابر آتش دوزخ، شكيبا هستند؟!)
راغب اصفهانی از ابوعبیده نقل کرده: صبر در آیه به معنی جرئت است و آن لغتی است در صبر.
در مجمع البیان فرموده: آن عقیده حسن و قتاده است و علی بن ابراهیم آن‌را از حضرت صادق (علیه‌السّلام) نقل کرده است.


۲.۹ - اصْبِرْ (آیه ۴۸ سوره طور)

(وَ اصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ فَاِنَّکَ بِاَعْیُنِنا)
(در راه ابلاغ حكم پروردگارت صبر و استقامت كن، چرا كه تو تحت مراقبت و حفظ ما هستى)
راغب اصفهانی آن‌را انتظار معنی کرده است. یعنی «منتظر حکم خدا باش که بر له تو و علیه کفّار حکم کند.» در وجه آن گفته: چون انتظار از صبر منفک نیست بلکه آن نوعی صبر است.



۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۴، ص۱۰۵-۱۰۶.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۴۷۴.    
۳. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۳، ص۳۵۷.    
۴. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۴، ص۱۰۵.    
۵. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۴۷۴.    
۶. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۴۷۴.    
۷. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۳، ص۱۷۲.    
۸. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۴۷۴.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۱۹۳.    
۱۰. احقاف/سوره۴۶، آیه۳۵.    
۱۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۰۶.    
۱۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۳۳۱.    
۱۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۲۱۸.    
۱۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۳۰.    
۱۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۵۷.    
۱۶. بقره/سوره۲، آیه۱۷۷.    
۱۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۷.    
۱۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱، ص۶۵۴.    
۱۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱، ص۴۲۹.    
۲۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۱۸۳.    
۲۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۴۸۸.    
۲۲. مریم/سوره۱۹، آیه۶۵.    
۲۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۱۰.    
۲۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۱۱۳.    
۲۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۸۴.    
۲۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۵، ص۱۸۸.    
۲۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۴۳۵.    
۲۸. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم،، ص۴۷۴.    
۲۹. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۳، ص۳۵۹.    
۳۰. آل عمران/سوره۳، آیه۲۰۰.    
۳۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۴، ص۱۴۳.    
۳۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۴، ص۹۱.    
۳۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۴، ص۳۹۹.    
۳۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۹۱۸.    
۳۵. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، ج۱، ص۲۱۲.    
۳۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۴۸۲.    
۳۷. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، ج۱، ص۲۱۳.    
۳۸. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۷۱، ص۱۹۵.    
۳۹. سبا/سوره۳۴، آیه۱۹.    
۴۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۵۵۱.    
۴۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۳۶۶.    
۴۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۲۵۰.    
۴۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۲۱۱.    
۴۴. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۴۷۴.    
۴۵. بقره/سوره۲، آیه۴۵.    
۴۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۷.    
۴۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱، ص۲۳۱.    
۴۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱، ص۱۵۲.    
۴۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱، ص۱۵۷.    
۵۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۱۹۵.    
۵۱. بقره/سوره۲، آیه۱۵۳.    
۵۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۳.    
۵۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱، ص۵۱۷.    
۵۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱، ص۳۴۴    
۵۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۱۲۰.    
۵۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۴۳۶.    
۵۷. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، ج۱، ص۴۳.    
۵۸. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، ج۱، ص۴۳.    
۵۹. بقره/سوره۲، آیه۱۷۵.    
۶۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۶.    
۶۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱، ص۶۴۶.    
۶۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱، ص۴۲۶.    
۶۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۱۷۴.    
۶۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۴۸۰.    
۶۵. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۴۷۴.    
۶۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۴۸۰    
۶۷. طور/سوره۵۲، آیه۴۸.    
۶۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۲۵.    
۶۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۳۶.    
۷۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۳۶.    
۷۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۳۶۷.    
۷۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۲۸۲.    
۷۳. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۴۷۵.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «صبر»، ج۴، ص۱۰۵-۱۰۷.    






جعبه ابزار