شَرَق (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شَرَق (به فتح شین و راء) یا
شُروق (به ضم شین) یکی از
مفردات نهج البلاغه به معنای طلوع آفتاب و
اَشْراق (به فتح ال) به معنای روشن شدن و طلوع کردن است.
حضرت علی (علیه‌السلام) درباره بلاهای
دنیا و ذم
طمع و ... از این واژه استفاده نموده است.
شَرَق (مثل قمر)
یا
شُرُوق به معنای طلوع آفتاب و
اَشْراق به معنای روشن شدن و طلوع کردن است.
مَشْرق محلّ طلوع است و شرق (مثل شرف) به معنای گلوگیر شدن نیز آمده است.
گویند: «شرق الرجل بریقه او بغیر: شخص با آب دهان یا با چیز دیگری گلوگیر شد».
برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:
• امام (صلوات‌الله‌علیه) در ذم طمع در
حکمت ۲۷۵ فرموده:
«إِنَّ الطَّمَعَ مُورِدٌ غَیْرُ مُصْدِرٍ و ضَامِنٌ غَیْرُ وَفِیٍّ وَ رُبَّمَا شَرِقَ شَارِبُ الْمَاءِ قَبْلَ رِیِّهِ»؛
«طمع، وارد کننده به هلاکت است نه خارج کننده از آن و ضامنی است که
وفا ندارد، ای‌بسا نوشنده آب که پیش از سیراب شدن گلوگیر می‌شود».
یعنی ای‌بسا که پیش از رسیدن به مطلوب هلاک می‌شود.
امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره بلاهای دنیا فرموده:
«مَعَ کُلِّ جَرْعَهٍ شَرَقٌ وَ فِی کُلِّ أَکْلَهٍ غَصَصٌ»؛
«در هر جرعه آب گلوگیر شدن هست و در هر لقمه‌ای ماندن در گلو وجود دارد».
امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره
انسان فرموده:
«تَقْتُلُهُ الشَّرْقَهُ»؛
«گلوگير شدن (آب يا غذا) موجب
مرگ او مى‌شود».
امام (صلوات‌الله‌علیه) در وصف
اسلام فرموده:
«مُشْرِقُ الْجَوَادِّ»؛
«نورانی کننده جادّه‌هاست».
همچنین امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره
علم خدا فرموده:
«عَالِمُ السِّرِّ مِنْ ضَمَائِرِ الْمُضْمِرِینَ ... وَ مَا غَشِیَتْهُ سُدْفَهُ لَیْلٍ أَوْ ذَرَّ عَلَیْهِ شَارِقُ نَهَارٍ»؛
«عالم راز داران است ... و عالم است به آنچه ظلمت شب آن‌را فرا گرفته و یا طلوع کننده روز بر آن تابیده است».
همچنین امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره
حضرت عیسی (علیه‌السلام) فرموده:
«ظِلاَلُهُ فِی الشِّتَاءِ مشارق الارض و مغاربها»؛
«سر پناه او در
زمستان مشرق و
مغرب زمين بود».
(صبح‌ها در طرف غرب و عصرها در طرف شرق رو به
آفتاب قرار مى‌گرفت).
این واژه دوازده بار در «نهج البلاغه» آمده است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «شرق»، ج۲، ص۵۹۳.
