شرق (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شَرَق (به فتح شین و راء) یا
شُروق (به ضم شین) یکی از مفردات
نهج البلاغه به معنای طلوع آفتاب و
اَشْراق (به فتح ال) به معنای روشن شدن و طلوع کردن است، که
حضرت علی (علیه‌السلام) درباره بلاهای
دنیا و ذم
طمع و... از این واژه استفاده نموده است.
شَرَق (مثل قمر) یا
شُرُوق به معنای طلوع آفتاب و
اَشْراق به معنای روشن شدن و طلوع کردن است.
مَشْرق محلّ طلوع است و شرق (مثل شرف) به معنای گلوگیر شدن نیز آمده است. گویند: «شرق الرجل بریقه او بغیر: شخص با آب دهان یا با چیز دیگری گلوگیر شد.»
• امام (صلوات‌الله‌علیه) در ذم طمع در
حکمت ۲۷۵ فرموده: «
«إِنَّ الطَّمَعَ مُورِدٌ غَیْرُ مُصْدِرٍ و ضَامِنٌ غَیْرُ وَفِیٍّ وَ رُبَّمَا شَرِقَ شَارِبُ الْمَاءِ قَبْلَ رِیِّهِ»؛
طمع، وارد کننده به هلاکت است نه خارج کننده از آن و ضامنی است که
وفا ندارد، ای‌بسا نوشنده آب که پیش از سیراب شدن گلوگیر می‌شود.» یعنی‌ای‌بسا که پیش از رسیدن به مطلوب هلاک می‌شود.
• امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره بلاهای دنیا فرموده: «
«مَعَ کُلِّ جَرْعَهٍ شَرَقٌ وَ فِی کُلِّ أَکْلَهٍ غَصَصٌ»؛
در هر جرعه آب گلوگیر شدن هست و در هر لقمه‌ای ماندن در گلو وجود دارد.»
• امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره
انسان فرموده: «
«تَقْتُلُهُ الشَّرْقَهُ»؛
گلوگير شدن (آب يا غذا) موجب
مرگ او مى‌شود.»
• امام (صلوات‌الله‌علیه) در وصف
اسلام فرموده: «
«مُشْرِقُ الْجَوَادِّ»؛
نورانی کننده جادّه‌هاست.»
• همچنین امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره
علم خدا فرموده: «
«عَالِمُ السِّرِّ مِنْ ضَمَائِرِ الْمُضْمِرِینَ... وَ مَا غَشِیَتْهُ سُدْفَهُ لَیْلٍ أَوْ ذَرَّ عَلَیْهِ شَارِقُ نَهَارٍ»؛
عالم راز داران است ... و عالم است به آنچه ظلمت شب آن‌را فرا گرفته و یا طلوع کننده روز بر آن تابیده است.»
• همچنین امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره
حضرت عیسی (علیه‌السلام) فرموده: «
«ظِلاَلُهُ فِی الشِّتَاءِ مشارق الارض و مغاربها»؛
سر پناه او در
زمستان مشرق و
مغرب زمين بود (صبح‌ها در طرف غرب و عصرها در طرف شرق رو به
آفتاب قرار مى‌گرفت).
»
این واژه دوازده بار در «نهج البلاغه» آمده است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «شرق»، ج۲، ص۵۹۳.
