شرح المكودي على الألفية (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«شرح المکودی علی الألفیة»، شرح استاد نحوی، صرفی و لغت‌شناس، عبدالرحمن بن علی مکودی است.
«شرح المکودی علی الألفیة»، شرح استاد نحوی، صرفی و لغت‌شناس، عبدالرحمن بن علی مکودی (متوفای ۸۰۷ ق، در شهر فاس در کشور مغرب) بر کتاب الفیه ابن مالک (متوفای ۶۷۲ ق) است که در آن یک دوره صرف و نحو عربی با نظم و نثر به
زبان عربی بیان شده است. نام کامل این اثر چنین است: « شرح المکودی علی الألفیة فی علمی الصرف و النحو». این اثر را استاد دکتر عبدالحمید هنداوی تصحیح کرده و برایش مقدمه نوشته و منتشر کرده است. این شرح، از نظر حجم، میانه- نه مختصر و نه مطول- و از نظر موضوع و محتوا، کامل است و شامل همه مباحث صرف و نحو و تمامی هزار بیت ابن مالک می‌شود.
در این کتاب، هزار بیتی که ابن مالک در توضیح مباحث صرف و نحو عربی سروده، به ترتیب، ذکر و به‌صورت نثر عربی شرح شده است.
درباره روش و محتوای این اثر چند نکته گفتنی است:
این شرح، کامل است و با توضیح این بیت شروع شده:
«قال محمّدٌ هو ابنُ مالک ••• أحمد ربّی اللّه خیر مالک»
...و بعد از حمد الهی و
درود بر
محمد و آل محمد صلي‌الله‌عليه‌وآله، بحث خودش را با این بیت آغاز کرده:
«کلامُنا لفظٌ مفیدٌ کاستقم ••• و اسمٌ و فعلٌ ثم حرفٌ الکلم»
و بحث با طرح مطالب صرفی و نحوی دیگر ادامه یافته و سرانجام با دو بیت ذیل پایان یافته است:
«فأحمد اللّه مصلّیا علی ••• محمّد خیر نبی أرسلا
«و آله الغرّ الکرام البررة ••• و صحبه المنتخبین الخیرة»
محقق در مقدمه‌اش ـ که در
تاریخ ۲۷ ربیع‌الثانی ۱۴۲۱ ق، نوشته ـ تأکید کرده است که: الفیه ابن مالک مشهور است و شروح متعددی بر آن نوشته شده و در بین این شروح، شرح مکودی از نظر حجم مطالب، شرحی میانه است؛ نه
ایجاز مخل دارد و نه
اطناب ممل. مصحح محترم، منابع شواهد ابن مالک را از کتب لغت و صرف و نحو استخراج کرده و کوشیده تا در صورت لزوم، محل نزاع و استشهاد را روشن سازد. دکتر عبدالحمید هنداوی به این منظور به‌صورت کلی، بیشتر بر کتاب «المعجم المفصل فی شواهد النحو»
اعتماد کرده است.
یکی دیگر از امتیازات این اثر، این است که مصحح محترم، ابیات ابن مالک را اعراب‌گذاری کرده است. همچنین ایشان، در متن
کتاب، نام و شماره
سوره و
آیه مورد استشهاد را معین کرده (همان، ص ۱۲۵، ۱۵۳، ۲۰۵ و...) و برای موارد دیگر مانند شواهد شعری، پاورقی نوشته و این پانوشت‌ها را به‌صورت پیاپی شماره‌گذاری کرده و در مجموع تعداد ۲۰۹ پاورقی برای تمامی کتاب نگاشته است.
جالب است که شارح محترم در مواردی، از جدول برای آموزش بهتر مطالب استفاده کرده است.
نرم‌افزار ادبيات عرب، مرکز تحقيقات کامپيوتری علوم اسلامی.
