شرح اصول استنباط علی محمدی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«شرح اصول استنباط» شرح فارسی
محمدی خراسانی است بر کتاب
اصول الاستنباط علی نقی حیدری است. شرح حاضر در دو جلد منتشر شده بدین ترتیب که در جلد اول مباحث مقدماتی و الفاظ و در جلد دوم مباحث عقلی و
اصول عملیه شرح شده است.
کتاب به صورت درسنامه تنظیم شده و پس از ارایه هر درس تمریناتی در نظر گرفته شده و حل تمرینات نیز آمده است. نگارنده (شارح) قسمتهای کوتاهی از عبارت مربوط به متن کتاب «
اصول استنباط » را ذکر کرده و به شرح مبسوط
متن پرداخته است. وی دیدگاه‌های برخی از
اصولیان معاصر را نیز منعکس نموده است.
در ابتدای کتاب تعریفی از
علم اصول فقه ارایه شده و موضوع
علم و تمایز علوم بر حسب موضوعات آنها بررسی گردیده است.
آنگاه به بحث درباره ماهیت مسایل علم
اصول فقه پرداخته شده و کاربرد این علم در
استنباط احکام شرعی بیان گردیده است. در ادامه نویسنده به بحث درباره مباحث الفاظ پرداخته و اموری مانند
حقیقت شرعیه و
صحیح و اعم ، اشتراک لفظی و
مشتق را بیان کرده است.
مبحث بعدی کتاب درباره
اوامر و و دلالت ماده و صیغه امر است که در این بخش نویسنده نخست صیغه‌های مختلف امر را معرفی کرده و سپس دلالت داشتن صیغه امر بر
مره و تکرار و
فور و تراخی را بررسی نموده و به این نتیجه می‌رسد که صیغه امر هیچ گونه دلالتی بر فور، تراخی، مره و تکرار ندارد و این قبیل از امور را باید با قراین موجود در جمله به دست آورد.
در بخش بعدی کتاب نویسنده به بررسی معنای اقسام
واجب پرداخته و
واجب کفایی و
عینی ،
واجب تخییری و
تعیینی ،
واجب مشروط و
مطلق و... را همراه با ذکر مصداقی از آنها ذکر کرده است. در همین راستا نویسنده به بحث درباره مقدمه واجب پرداخته و نوع وجوب آن نسبت ذی المقدمه را با توجه به اقسام واجب ذکر شده بیان کرده است.
در قسمتهای بعدی کتاب به مساله
ضد اشاره شده و
نسخ وجوب فعلی توسط شارع بیان شده است. مبحث نواهی و بیان ماده و صیغه نهی، دلالت نهی بر فساد و حرمت، اجتماع امر و نهی، مبحث
مفاهیم و تحقیق در مورد
مفهوم داشتن یا نداشتن شرط، وصف و غایت از مباحث بعدی کتاب است.
در بخش دیگری از کتاب نویسنده درباره الفاظ عام و خاص و اجمال مخصص در
شبهه مفهومیه و مصداقیه پرداخته و انواع مخصص لفظی و لبی را بررسی نموده است. در همین رابطه نگارنده ضرورت عدم تمسک به عام قبل از فحص از مخصص و تخصیص
قرآن به
خبر و احد و
احکام عام و خاص را بررسی نموده است.
سپس به بحث درباره
مطلق و مقید پرداخته و قید زدن به اطلاق
نص را تشریح کرده و اجتماع مطلق و مقید و صور مختلف آن را بیان نموده و دیدگاه‌های
شیخ مرتضی انصاری را در این موضوع تبیین نموده و بدین صورت مباحث جلد اول را به پایان برده است.
نگارنده به ادله عقلی در
اصول فقه اشاره کرده و نخست احکام
قطع و حجیت آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. در این زمینه نگارنده به لزوم التزام به مقتضای قطع و وجوب متابعت از آن اشاره کرده و ادله عقلی و نقلی مبتنی بر حجیت قطع را ارایه کرده است. وی به دیدگاه‌های شیخ انصاری در مورد قطع و
کاشفیت و
طریقیت آن نسبت به واقع اشاره نموده و حجیت یا عدم حجیت قطع قطاع را بررسی کرده است.
درادامه وی مباحث
ظن و
حجیت ظواهر کتاب و
سنت ،
حجیت قول لغوی ،
حجیت اجماع منقول ،
حجیت خبر واحد را به عنوان ظنون معتبر بیان کرده و ادله حجیت خبر واحد را از قرآن، سنت،
عقل و
اجماع ارایه نموده است. وی حجیت ظن مطلق را نیز در صورت قایل شدن به باب
انسداد علم مورد ارزیابی قرار داده است. مبحث بعدی که نگارنده به تفصیل در مورد آن بحث می‌نماید مباحث مربوط به شک است. در این قسمت از کتاب وی ابتدا به اصل عملی برائت در صورت
شک مکلف در
اصل تکلیف اشاره کرده و ادله حجیت اصل برائت را از کتاب، سنت، اجماع و عقل بررسی نموده و ادله اخباریین را نیز در عدم حجیت اصل
برائت در
شبهه تحریمیه و فقدان نص در چنین حالتی را منعکس کرده و تاکید ایشان بر التزام به اصل احتیاط در
شبهات تحریمیه را نقل و نقد می‌کند. بررسی تمسک به
اصل برائت در
شبهات حکمیه تحریمیه و وجوبیه در صورت اجمال نص و وجود
تعارض در آن آخرین مبحث از مباحث مربوط به اصل برائت است.
در بخشهای بعدی کتاب نویسنده به تبیین اصل تخییر و احتیاط پرداخته و تمسک به اصل احتیاط در
شبهه موضوعیه تحریمیه و
شبهات محصوره را بررسی کرده و شروط تمسک به این اصل و اصل
تخییر را بیان نموده است.
در آخرین مبحث از کتاب یعنی بررسی جوانب مختلف اصل
استصحاب نیز نویسنده ضمن ارایه تعریفی از این اصل و انواع آن ادله عقلی و نقلی مبتنی بر این اصل را بیان کرده و تعادل و تراجیح در صورت وجود تعارض در نص و
اصول عملیه را مطرح کرده و راه‌های رفع
تعارض را بیان کرده است.
در خاتمه نیز وی به بحث درباره
اجتهاد و تقلید پرداخته و شرایط مجتهد برای تقلید و ادله عقلی و نقلی مشروعیت
تقلید از
مجتهد در
عصر غیبت را بیان کرده و دیدگاه‌های علمای
شیعه امامیه را در این باره ذکر کرده است. در پایان هر مبحث نگارنده تمریناتی را در نظر گرفته و برای راهنمایی طلاب پاسخ آنها را نیز ذکر کرده است.
فهرست مطالب هر یک از مجلدات در انتهای همان جلد آمده است.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
