شرایط تذکیه (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شرایط
تذکیه با توجه به
آیات قرآن عبارتند از:
تسمیه و بردن نام خداوند به هنگام
ذبح، شرط تذكيه
حيوان:
۱. «إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ ... وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَيْرِ اللّهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلاَ عَادٍ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ؛
برشما حرام شده است ... و آنچه را نام غیر خدا به هنگام ذبح بر آن گفته شود، حرام کرده است. (ولی) آن کس که مجبور شود، در صورتی که ستمگر و متجاوز نباشد، گناهی بر او نیست؛ (و می‌تواند برای حفظ جان خود، در موقع ضرورت، از آن بخورد؛) خداوند بخشنده و مهربان است.»
۲. «حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالْدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلاَّ مَا ذَكَّيْتُمْ ...؛
بر شما حرام شده است گوشت
مردار، و
خون، و گوشت
خوک، و حیواناتی که به غیر نام خدا ذبح شوند، و
حیوانات خفه شده، و به زجر کشته شده، و آنها که بر اثر پرت شدن از بلندی بمیرند، و آنها که به ضرب شاخ
حیوان دیگری مرده باشند، و باقیمانده صید
حیوان درنده -مگر آنکه (بموقع به آن
حیوان برسید، و) آن را سرببرید....»
۳. «فَكُلُواْ مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللّهِ عَلَيْهِ إِن كُنتُمْ بِآيَاتِهِ مُؤْمِنِينَ • وَمَا لَكُمْ أَلاَّ تَأْكُلُواْ مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللّهِ عَلَيْهِ وَقَدْ فَصَّلَ لَكُم مَّا حَرَّمَ عَلَيْكُمْ إِلاَّ مَا اضْطُرِرْتُمْ ... • وَلاَ تَأْكُلُواْ مِمَّا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللّهِ عَلَيْهِ وَإِنَّهُ لَفِسْقٌ وَإِنَّ الشَّيَاطِينَ لَيُوحُونَ إِلَى أَوْلِيَآئِهِمْ لِيُجَادِلُوكُمْ وَإِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّكُمْ لَمُشْرِكُونَ؛
از (گوشت) آنچه نام خدا (هنگام سر بریدن) بر آن گفته شده، بخورید (و غیر از آن نخورید) اگر به آیات او ایمان دارید! چرا از چیزها (گوشتها) ئی که نام خدا بر آنها برده شده نمی‌خورید؟! در حالی که (خداوند) آنچه را بر شما حرام بوده، بیان کرده است! مگر اینکه ناچار باشید؛ (که در این صورت، خوردن از گوشت آن
حیوانات جایز است.) و بسیاری از مردم، به خاطر هوی و هوس و بی دانشی، (دیگران را) گمراه می‌سازند؛ و پروردگارت، تجاوزکاران را بهتر می‌شناسد. و از آنچه نام خدا بر آن برده نشده، نخورید! این کار گناه است؛ و
شیاطین به دوستان خود مطالبی مخفیانه القا می‌کنند، تا با شما به
مجادله برخیزند؛ اگر از آنها
اطاعت کنید، شما هم مشرک خواهید بود!»
۴. «قُل لاَّ أَجِدُ فِي مَا أُوْحِيَ إِلَيَّ مُحَرَّمًا عَلَى طَاعِمٍ يَطْعَمُهُ إِلاَّ أَن يَكُونَ ... أَوْ فِسْقًا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللّهِ بِهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلاَ عَادٍ فَإِنَّ رَبَّكَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ؛
بگو: در آنچه بر من وحی شده، هیچ غذای حرامی نمی‌یابم؛ بجز اینکه ... یا
حیوانی که به گناه، هنگام سر بریدن، نام غیر خدا (نام بتها) بر آن برده شده است. اما کسی که مضطر (به خوردن این محرمات) شود، بی آنکه خواهان لذت باشد و یا زیاده روی کند (گناهی بر او نیست)؛ زیرا پروردگارت، آمرزنده مهربان است.»
۵. «إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ ... وَمَآ أُهِلَّ لِغَيْرِ اللّهِ بِهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلاَ عَادٍ فَإِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ؛
خداوند، بر شما حرام کرده است ... و آنچه را با نام غیر خدا سر بریده‌اند ... اما کسانی که ناچار شوند، در حالی که تجاوز و تعدی از حد ننمایند، (خدا آنها را می‌بخشد؛ چرا که) خدا بخشنده و مهربان است.»
یاد خدا به هنگام ارسال
سگ شکاری، شرط تذکیه
حیوان شکار شده:
«يَسْأَلُونَكَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ وَمَا عَلَّمْتُم مِّنَ الْجَوَارِحِ مُكَلِّبِينَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمُ اللّهُ فَكُلُواْ مِمَّا أَمْسَكْنَ عَلَيْكُمْ وَاذْكُرُواْ اسْمَ اللّهِ عَلَيْهِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ؛
از تو سؤال می‌کنند چه چیزهایی برای آنها
حلال شده است؟ بگو: آنچه پاکیزه است، برای شما
حلال گردیده؛ (و نیز صید)
حیوانات شکاری و سگهای آموخته (و تربیت یافته) که از آنچه خداوند به شما تعلیم داده به آنها یاد داده‌اید، (بر شما
حلال است؛) پس، از آنچه این
حیوانات برای شما (صید می‌کنند و) نگاه می‌دارند، بخورید؛ و نام خدا را (به هنگام فرستادن
حیوان برای شکار،) بر آن ببرید؛ و از (معصیت) خدا بپرهیزید که خداوند سریع الحساب است!»
جواز تذكيه، به هر يك از
اسمای خداوند (سبحان‌اللّه، اللّه‌اكبر، لا اله الّا اللّه يا الحمدللّه):
فَكُلُواْ مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللّهِ عَلَيْهِ إِن كُنتُمْ بِآيَاتِهِ مُؤْمِنِينَ؛
از (گوشت) آنچه نام خدا (هنگام سر بریدن) بر آن گفته شده، بخورید (و غیر از آن نخورید) اگر به آیات او ایمان دارید!»
محمد بن مسلم از
امام باقر علیه‌السّلام درباره کسی که به هنگام ذبح، سبحان الله، الله اکبر، لا اله الا الله و یا الحمدلله بگوید پرسید. امام فرمود: تمام اینها از نامهای خداست و اشکالی ندارد.
ذکر نام خدا به هنگام
نحر، از شرایط تذکیه
شتران:
«وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَكُم مِّن شَعَائِرِ اللَّهِ لَكُمْ فِيهَا خَيْرٌ فَاذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهَا صَوَافَّ فَإِذَا وَجَبَتْ جُنُوبُهَا فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ ...؛
و شترهای چاق و فربه را (در مراسم
حج) برای شما از
شعائر الهی قرار دادیم؛ در آنها برای شما خیر و
برکت است؛ نام خدا را (هنگام
قربانی کردن) در حالی که به صف ایستاده‌اند بر آنها ببرید؛ و هنگامی که پهلوهایشان آرام گرفت (و جان دادند)، از
گوشت آنها بخورید، و مستمندان قانع و فقیران را نیز از آن
اطعام کنید!....»
تعلیمی بودن سگ شکاری، از شرایط تذکیه
صید:
«يَسْأَلُونَكَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ وَمَا عَلَّمْتُم مِّنَ الْجَوَارِحِ مُكَلِّبِينَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمُ اللّهُ فَكُلُواْ مِمَّا أَمْسَكْنَ عَلَيْكُمْ وَاذْكُرُواْ اسْمَ اللّهِ عَلَيْهِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ؛
از تو سؤال می‌کنند چه چیزهایی برای آنها
حلال شده است؟ بگو: آنچه پاکیزه است، برای شما
حلال گردیده؛ (و نیز صید)
حیوانات شکاری و سگهای آموخته (و تربیت یافته) که از آنچه خداوند به شما تعلیم داده به آنها یاد داده‌اید، (بر شما
حلال است؛) پس، از آنچه این
حیوانات برای شما (صید می‌کنند و) نگاه می‌دارند، بخورید؛ و نام خدا را (به هنگام فرستادن
حیوان برای شکار،) بر آن ببرید؛ و از (معصیت) خدا بپرهیزید که خداوند سریع الحساب است!»
قید «تعلمونهن مما علمکم الله» دلالت می‌کند که شکار سگ غیرتعلیمی، در صورت عدم فرصت برای تذکیه،
حرام است.
تذکیه صید از ناحیه سگهای شکاری، مشروط به تسمیه (بردن نام خدا) و جان دادن صید به هنگام رسیدن
انسان به آن:
«يَسْأَلُونَكَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ وَمَا عَلَّمْتُم مِّنَ الْجَوَارِحِ مُكَلِّبِينَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمُ اللّهُ فَكُلُواْ مِمَّا أَمْسَكْنَ عَلَيْكُمْ وَاذْكُرُواْ اسْمَ اللّهِ عَلَيْهِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ؛
از تو سؤال می‌کنند چه چیزهایی برای آنها
حلال شده است؟ بگو: آنچه پاکیزه است، برای شما
حلال گردیده؛ (و نیز صید)
حیوانات شکاری و سگهای آموخته (و تربیت یافته) که از آنچه خداوند به شما تعلیم داده به آنها یاد داده‌اید، (بر شما
حلال است؛) پس، از آنچه این
حیوانات برای شما (صید می‌کنند و) نگاه می‌دارند، بخورید؛ و نام خدا را (به هنگام فرستادن
حیوان برای شکار،) بر آن ببرید؛ و از (معصیت) خدا بپرهیزید که خداوند سریع الحساب است!»
حاصل معنا این است که وقتی درندگان تعلیم دیده، چیزی از
حیوانات حلال گوشت را برای شما صید کنند در صورتی که نام خدا را برده‌اید و قبل از رسیدن شما صید را کشته است، همان، تذکیه
حیوان است.
شکار سگان تعلیم دیده برای صاحبان خود، از شرایط تذکیه صید:
«يَسْأَلُونَكَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ وَمَا عَلَّمْتُم مِّنَ الْجَوَارِحِ مُكَلِّبِينَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمُ اللّهُ فَكُلُواْ مِمَّا أَمْسَكْنَ عَلَيْكُمْ وَاذْكُرُواْ اسْمَ اللّهِ عَلَيْهِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ؛
از تو سؤال می‌کنند چه چیزهایی برای آنها
حلال شده است؟ بگو: آنچه پاکیزه است، برای شما
حلال گردیده؛ (و نیز صید)
حیوانات شکاری و سگهای آموخته (و تربیت یافته) که از آنچه خداوند به شما تعلیم داده به آنها یاد داده‌اید، (بر شما
حلال است؛) پس، از آنچه این
حیوانات برای شما (صید می‌کنند و) نگاه می‌دارند، بخورید؛ و نام خدا را (به هنگام فرستادن
حیوان برای شکار،) بر آن ببرید؛ و از (معصیت) خدا بپرهیزید که خداوند سریع الحساب است!»
قید «علیکم» بعد از «امسکن» دلالت می‌کند که حلیت
حیوانات صید شده از سوی سگان شکاری، محدود به شکار برای صاحبان خود است.
وجود علایم
حیات در
حیوان (حرکت
چشم، دم زدن) قبل از ذبح، شرط تحقق تذکیه شرعی
حیوان حلال گوشت:
«حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ ... وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلاَّ مَا ذَكَّيْتُمْ ...؛
بر شما حرام شده است گوشت مردار، ... و حیواناتی که به غیر نام خدا ذبح شوند، و
حیوانات خفه شده، و به زجر کشته شده، و آنها که بر اثر پرت شدن از بلندی بمیرند، و آنها که به ضرب شاخ
حیوان دیگری مرده باشند، و باقیمانده صید
حیوان درنده -مگر آنکه (بموقع به آن
حیوان برسید، و) آن را سرببرید....»
امام باقر علیه‌السّلام در
تفسیر «الا ما ذکیتم» فرمود: اگر در حالی به
حیوان، دست یابی که چشم، پا و یا دم او حرکت می‌کند آن
حیوان قابل تذکیه است. پس گوشت آن را بخور.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۷، ص۴۴۶، برگرفته از مقاله «شرایط تذکیه».
