• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

شح‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





در فرهنگ قرآنی و روایات دینی دو واژه «بُخل» و «شُح» به کار رفته است که گرچه هر دو بار منفی دارند و نشان‌دهنده روحیه پست و روش ناهنجار اجتماعی برخی از انسان‌ها به شمار می‌روند، اما بین آن دو تفاوت اندکی نیز وجود دارد.
بخل عبارت است از خسیس بودن و خرج نکردن در جایی که باید خرج کرد و ندادن آنچه را که باید داد؛ اما شحّ به بخل شدید همراه با حرص و طمع معنا شده است. به عبارتی، شحّ همان بخل آزمندانه است.



«شُحّ»، به معنای بخل شدید و بازداشتن همراه با حرص، تفسیر شده است، چنان که ابن فارِس می‌گوید: الشین وَ الحاء، الاَصلُ فیهِ المَنعُ، ثُمَّ یَکونُ مَنعا مَعَ حِرصٍ. مِن ذلِکَ الشُّحُّ وَ هُوَ البُخلُ مَعَ حِرصٍ. شین و حا (شحّ): اصل در این واژه، بازداشتن است، و بعدها در بازداشتن همراه با حرص، به کار برده شده است. از همین روست که شُحّ، همان بخل آزمندانه است.

نیز راغب می‌گوید: الشُّحُّ: بُخلٌ مَعَ حِرصٍ، وَ ذلِکَ فیما کانَ عادَةً.
[۲] راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، ص۴۴۶، مادّه «بخل.
شُحّ، بخل همراه با حرص است، و این، در جایی است که عادت شده باشد.
ابن اثیر نیز می‌گوید: الشُّحُّ: اشَدُّ البُخلِ، وَ هُوَ ابلَغُ؛ فِی المَنعِ مِنَ البُخلِ. شُح، بخل شدید است و در خودداری [از بخشیدن]، رساتر از بخل است.
شیخ طوسی و علامه طبرسی، اصل و حقیقت «بُخل» را دشواری در بخشش دانسته و شحّ را نیز مانند آن می‌دانند.


در حدیثی می‌خوانیم که امام صادق (علیه‌السّلام) به یکی از یاران خود فرمود: «اَتَدری مَا الشَّحیح» آیا می‌دانی «شحیح» کیست؟
او در جواب عرض کرد: «هُوَ البَخیل» منظور بخیل است.
امام فرمود: «اَلشُّحُّ اَشَدُّ مِنَ البُخل، انّ البَخیلَ یَبخَلُ بِما فی یَدِهِ و الشَّحیحُ یَشُحُّ بِما فی اَیدِی النّاسِ وَ عَلی ما فی یَدِهِ حَتّی لایَری فی اَیدِی النّاسِ شَیئاً اِلّا تَمُنُّ اَن یَکُونَ لَهُ بِالحِلِّ و الحَرامِ وَ لایَقنَعُ بِما رَزَقَهُ اللّهُ عَزَّ وَ جَلّ».
«شُح (و تنگ‌چشمی) از بخل (و فشرده‌دستی) شدیدتر است، بخیل کسی است که به آنچه خود دارد بخل می‌ورزد، اما (شحیح) و تنگ‌چشم هم به مال مردم و هم به مال خودش بخل می‌ورزد.
تا جایی که هرچه دست مردم می‌بیند آرزو می‌کند که، به حلال یا حرام از آنِ او باشد، از آنچه خدا روزیش کرده نه سیر می‌شود و نه سود می‌برد.»

از امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) پرسیده شد معنای (شُح) چیست؟
فرمود: «آنچه را در دست خود بینی مایه شرف پنداری و آنچه را انفاق کنی تلف شده بشماری.»

امام علی (علیه‌السّلام) فرمود:
«اِیّاکَ وَ الشُحُّ فَاِنَّهُ جِلبابُ المَسکَنَةِ وَ زَمام یقادُ بِهِ اِلی کُل دنائَة؛ از تنگ‌چشمی و بخل بپرهیز، زیرا این صفت آدمی را به خواری و ذلت می‌کشاند و افساری است که انسان را به سوی تمام بدی‌ها و پستی سوق می‌دهد.»


آنچه از روایات استفاده می‌شود، صفت زشت بخل گاهی دائره‌اش محدود است و حوزه وجود خود و خانواده انسان را فرا می‌گیرد و تیره و تار می‌سازد، و گاهی این صفت بخل با حرص و سیری‌ناپذیری توأم می‌گردد و مرزهای حلال و حرام را درهم می‌شکند و نه تنها خود کار نیک و خوب نمی‌کند، بلکه از کار خوب دیگران و بخشش و عطای آنها نیز رنج می‌برد و در عذاب است.
این‌گونه انسان‌ها در زندانی که با دست خویش ساخته‌اند اسیرند و هیچگاه لذت زندگی و آسایش و آرامش آن را درک و لمس نمی‌کنند.
قرآن راه رستگاری و رهایی و فلاح را در دوری گزیدن از این آلودگی می‌داند و می‌فرماید: «وَ مَن یُوقَ شُحَّ نَفسِهِ فَاُولئِکَ هُمُ المُفلِحُون؛ و کسانی که خداوند آنها را از بخل و حرص نفس خویش باز داشته رستگارانند.»


۱. ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۱۷۸، مادّه «بخل.    
۲. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، ص۴۴۶، مادّه «بخل.
۳. ابن اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، ج۲، ص۴۴۸، مادّه «بخل.    
۴. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۱۹۶.    
۵. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۳، ص۷۳.    
۶. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۱۹۶.    
۷. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۳، ص۷۳.    
۸. محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۲، ص۱۴۱۶.    
۹. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲۳، ص۵۲۰.    
۱۰. ابن شعبه حرانی، حسن، تحف العقول، بیروت، ص۲۲۵.    
۱۱. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم، چاپ دانشگاه، ج۱، ص۱۶۷.    
۱۲. حشر/سوره۵۹، آیه۱۰.    



پایگاه حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «بخل و شُحّ»، تاریخ بازیابی ۹۸/۰۱/۱۴.    
مجله پاسدار اسلام، اسفند ۱۳۸۶ و فروردین ۱۳۸۷، شماره ۳۱۵ و ۳۱۶.    






جعبه ابزار