شبانه روز
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یک
شب و
روز کامل، که معادل ۲۴
ساعت است را یک شبانه روز می‌گویند.
در
فقه، گاه چند روز پیاپی، مثلا سه روز، موضوع احکامی قرار گرفته که به طور طبیعی شبهای میان آنها نیز داخل در آن موضوع به شمار میرود. چنان که گاهی در کلمات
فقها «روز» به کار رفته و مراد از آن شبانه روز است. در ذیل به نمونه‌هایی از
احکام مرتبط با آن در بابهای
طهارت،
صلات،
زکات،
اعتکاف،
جهاد،
تجارت،
نکاح،
اطعمه و
اشربه،
شفعه،
لقطه و
حدود، اشاره میشود.
بر
بیمار مستحب است تا سه روز بیماری خود را از دیگران پنهان دارد و پس از سه روز، آن را به
مؤمنان اطلاع دهد.
مستحب است تا سه روز برای
خانواده داغ دیده غذا بفرستند.
امام خمینی در این باره می‌فرماید: از مستحبات مؤکد شریک شدن در عزا و
تسلیت دادن صاحبان مصیبت و سبک کردن غم آنها است به ذکر آنچه مناسبت بااین‌حال داشته و تقلیل‌اندوه می‌نماید.... و نشستن بستگان میّت (مجلس گرفتن آنان) برای آنکه دیگران به آنها تسلیت بگویند جایز است و بنابر اقوی این کار مکروه نیست، ولی بهتر آن است که از سه روز بیشتر نشود، چنان که غذا فرستادن برای آنها در این مدت، بلکه تا سه روز، اگرچه مجلسشان کمتر از سه روز باشد مستحب است.
وظیفه
زن در
استحاضه متوسطه انجام دادن یک
غسل و در
استحاضه کثیره انجام دادن سه غسل در هر روز (شبانه روز) است.
کمترین زمان
حیض سه روز و بیشترین آن ده روز است.
امام خمینی در کتاب
تحریرالوسیله در این باره می‌نویسد: «بنابر اقوی پی‌درپی بودن در روزهای سه‌گانه (حداقل حیض) معتبر است، بنابراین سه روز خون دیدن در ضمن ده روز کفایت نمی‌کند.»
و «مقصود از «روز»، ما بین طلوع فجر و غروب آفتاب است، پس شب‌ها از این سه روز بیرون است، بنابراین اگر زنی از طلوع فجر تا غروب آفتاب خون ببیند و قطع شود و سپس دو روز دیگر - در ضمن ده روز - مثل روز اول خون ببیند، نزد مجتهدی که پی‌درپی بودن را معتبر نمی‌داند، کافی است (و حائض می‌باشد)، ولی بنابر اعتبار پی‌درپی بودن که اقوی است اگر ابتدای بیرون آمدن خون، اول روز باشد فقط دو شب میانی، جزء سه روز حساب میشود (که باید در این دو شب هم خون قطع نشود) ولی اگر ابتدای بیرون آمدن آن، اول شب و یا به‌صورت
تلفیق باشد، مانند مثال گذشته، هر سه شب جزء سه روز محسوب میشود.»
زن پرستار کودکی که تنها یک
لباس دارد و آن نیز در روز بارها با
ادرار بچه نجس میشود و امکان شستن هر بار آن وجود ندارد، بنابر
مشهور میتواند در هر شبانه روز یک بار آن را بشوید و نمازهایش را با آن بخواند و نیازی به تکرار
شستن نیست.
نماز گزاردن بر
قبر میّتی که بر او
نماز میت خوانده‌اند، برای کسانی که حضور نداشته‌اند، بنابر
قول مشهور تا یک شبانه روز
جایز است.
نماز واجب بر
مکلف در شبانه روز هفده
رکعت است.
اقامت مسافر با ده روز ماندن در یک جا به
قصد اقامت تحقق مییابد.
مراد از ده روز، ده روز تمام با شبهای میان آنها است و شبهای اول و آخر جزء آن به شمار نمیرود؛ از این رو، ماندن ده روز و نُه شب برای کسی که از آغاز روز (
طلوع فجر یا طلوع
خورشید، بنابر اختلاف دیدگاهها) قصد
اقامت ده روز کرده، کفایت میکند.
بنابر آنچه از برخی
قدما نقل شده است،
زکات فطره بر کسی که
مالک قوت یک شبانه روز خویش باشد،
واجب است.
کمترین زمان
اعتکاف سه روز است و شبهای دوم و سوم جزء این سه روز به شمار میرود، ولی بنابر قول
مشهور شب اول جزء آن نیست.
امام خمینی در این باره می‌نویسد: «در اینکه اعتکاف سه روز به طور تلفیق صحیح و کافی باشد - یعنی، از ظهر روز اول شروع کند تا ظهر روز چهارم (سه شبانه‌روز یعنی ۷۲ ساعت کامل) تامل و اشکال است.»
محرمات اعتکاف در طول شبانه روز بر
معتکف حرام است.
کمترین مدت
مرزبانی سه روز با دو شب میانی آن و بیشترین زمان آن چهل روز با شبهای میانی آن است.
خیار تأخیر ثمن با گذشت سه روز از
معامله برای
فروشنده ثابت میشود.
به
قول مشهور،
خیار حیوان تا سه روز از زمان
معامله برای
خریدار ثابت است.
چنانچه کسی کالایی بفروشد که بیشتر از یک شبانه روز نمیماند، در صورتی که خریدار آن را تحویل نگرفته و بهای آن را نپرداخته باشد، فروشنده تا شب صبر نموده، با دخول
شب حق
خیار پیدا میکند.
کسیکه حیوانی شیرده خریده، برای آگاهی از مقدار شیردهی آن میتواند تا سه روز
حیوان را بدوشد. چنانچه شیر دوشیده شده در هر روز کمتر از مقدار آن هنگام معامله باشد، میتواند با استفاده از
حق خیار معامله را
فسخ کند.
حداحتکار بنابر قول برخی، در ایام گرانی، سه روز و به گاه ارزانی چهل روز است.
از جمله شرایط تحقق
رضاع، شیردادن به
کودک در طول یک شبانه روز کامل است.
بنابر قول مشهور،
استبرای شتر نجاست خوار چهل روز،
گاو بیست روز،
گوسفند ده روز،
مرغابی پنج روز،
مرغ سه روز
و
ماهی یک شبانه روز
است.
از شرایط
ثبوت حقّ شفعه، توانایی صاحب حق (
شفیع) بر پرداخت
ثمن به خریدار است؛ لیکن چنانچه
شفیع مدعی عدم حضور
ثمن نزد خود باشد، تا سه روز به او مهلت داده میشود.
گوسفندی که در
آبادی پیدا شده، سه روز آن را نگه میدارند و با پیدا نشدن
صاحب آن، آن را فروخته و پولش را صدقه میدهند.
فرد
مصلوب را نباید بیش از سه روز بر
چوبه دار رها کنند.
پیش از
اعدام مرد مرتد ملی باید از او خواسته شود که
توبه کند. به قول برخی، مهلتی که جهت توبه به او میدهند سه روز است.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۵۹۷-۶۰۰. •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
