وجود شاهدان قیامت در تربیت و سازندگی انسان مؤثّر است؛ زیرا او می‌داند که آن‌چه را در دنیا انجام می‌دهد، بی کم و کاست به پایش می‌نویسند و شاهدان معتبری برایش می‌آورند.
. با توجّه به این‌که همه افراد امت اسلامی، بر راه میانه نبوده‌اند و ویژگی‌های شهادت را نداشته‌اند، می‌توان دریافت که مراد از «امّت میانه» در آیه شریف، تنها کسانی خاص است. در روایات نیز آمده است که مراد از «امّت میانه» امامان معصوم (ع) است.
چهارمین شاهد، فرشتگان الهی‌اند. به روز واپسینانسان در پیشگاه عدل الهی حضور می‌یابد و کنار او فرشته‌ای است که او را به محشر سوق می‌دهد و فرشته‌ای دیگر نیز هست که بر کردار او گواهی می‌دهد.
امّا زمین چگونه بر اعمال آدمی گواهی می‌دهد؟ برخی دانشمندان ظاهر آیه را پذیرفته و بر آن رفته‌اند که به روز قیامت، زمین به فرمان خداتکلّم می‌کند. برخی دیگر معتقدند که خداوند، در زمینامواج صوتی می‌آفریند و در حقیقت، متکلّم، خدا است. برخی دیگر بر آن رفته‌اند که مراد، تکلّم نیست؛ بلکه ظهور و بروز آثار اعمال آدمی است. با توجّه به مجموع آیات و روایات، تفسیر نخست نزدیک‌تر به حقیقت می‌نماید.
ششمین شاهدقیامت، زمان است. از حضرت علی (ع) نقل کرده‌اند که هر روز که آغاز می‌شود، به انسان هشدار می‌دهد و می‌گوید، من روزی نو هستم و گواهاعمال تو به روز قیامت.
این‌که اعضای بدن چگونه گواهی می‌دهند، از آیات و روایات برمی‌آید که خداوند گونه‌ای توانایی و شعور به آنها می‌بخشد تا به سخن آیند و آن‌چه را انجام داده‌اند، بازگویند.
هشتمین شاهدقیامت، خود اعمال آدمی است. اعمال آدمی در قیامت، تجسم (تجسم اعمال) می‌یابند و در پیش او نمودار می‌شوند. چنان‌که در روایت است که قرآن در قیامت به زیباترین صورت ظهور می‌یابد و بدین‌سان، به سود کسی که او را تلاوت کرده و بدان عمل نموده است، گواهی می‌دهد.
شرط شهادت آن است که شاهد، نخست عمل را ببیند و به آن علم بیابد و آن‌گاه بر اساس دیده‌ها گواهی دهد. این نشان می‌دهد که شاهدان قیامت، در دنیاناظراعمال بندگان‌اند وگرنه شهادت آنها وجهی نداشت. در این‌که خداوند همواره شاهد اعمال آدمی است، شکی نیست؛ امّا پیامبران و اوصیای آنان (ع) چگونه اعمال همه انسان‌ها را در دنیا نظاره می‌کنند؟
از آیاتقرآن نیز برمی‌آید که همه هستی از گونه‌ای شعور نصیب برده است و اشیای بی‌جان جهان نیز به گونه‌ای شاهداعمال انسان‌اند و در قیامت از حیات برخوردارند و شهادت می‌دهند.
