سیره حضرت فاطمه زهرا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) دختر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و
معصوم سوم، برترین
زنان جهان است. در این نوشتار به مهم‌ترین وقایع دوران زندگی آن حضرت، و خصوصیات اخلاقی ایشان پرداخته شده است.
در سحرگاه روز جمعه بیستم
جمادی‌الثانی پنجم
بعثت در
شهر مکه، دختری با نام فاطمه تولد یافت که از وی به عنوان برترین
زنان جهان از آغاز خلقت تا پایان
جهان یاد می‌شود.
(تاریخ‌های غیر مشهور دیگری که سال تولد را به چند سال قبل از پنجم بعثت و حتی پیش از بعثت می‌رساند نیز آمده است.
پدرش،
حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، خاتم پیامبران و مادرش
خدیجه(سلام‌الله‌علیهم) از زنان بزرگ مکه و از اشراف و تجار
جزیرة‌العرب است که پس از ظهور
اسلام اول زنی بود که به پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)
ایمان آورد و ثروتش را در راه گسترش اسلام در اختیار ایشان گذارد.
حضرت خدیجه (سلام‌الله‌علیهم)، دخترش را در حالی به
دنیا آورد که زنان مکه به علت
ازدواج وی با پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که جزء ثروتمندان به شمار نمی‌رفت، با وی قطع رابطه کردند و در زمان ولادت حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) نیز وی را تنها گذاردند.
مخالفان پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که با ابتر خواندن حضرت محمد (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به علت نداشتن
فرزند پسر و ادامه نیافتن
نسل وی ایشان را
استهزا می‌نمودند با تولد حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) و نزول
سوره کوثر از سوی
خداوند ابتر خوانده شدند و نسل پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از این
دختر ادامه یافت.
در ابعاد معنوی وجود حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) آمده است که خلقت نوری ایشان و سایر معصومین هزاران سال قبل از خلق دنیا، در حالی که در عرش به
تسبیح خداوند مشغول بوده‌اند، است.
سجده ملائکه بر
آدم که در بزرگداشت
خدا بود نیز به دلیل وجود این اشباح نورانی در صلب آدم بوده و کلماتی که خداوند بدان وسیله آدم و حوا را پس از رانده شدن از بهشت بخشید، اسمای پنج تن (حضرت محمد (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، حضرت علی (علیه‌السّلام)، حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) و حسنین (علیه‌السّلام) ) بوده است.
از برکات وجودی حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) این بود که در زمان حمل، با مادرش خدیجه انس داشته، با وی سخن می‌گفته است.
در زمان ولادت نیز حضرت (حوا
یا ساره
همسرابراهیم (علیه‌السّلام)،
آسیه همسر
فرعون، کلثوم
خواهر حضرت موسی (علیه‌السّلام) و
مریم مادر حضرت عیسی (علیه‌السّلام) به اذن خداوند حضور داشته‌اند.
حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) دارای اسامی، القاب و کنیه‌های بی‌شماری هستند که هر کدام توصیف‌کننده ابعادی از شخصیت معنوی و مادی ایشان است که برخی از آن‌ها عبارتند از بتول، حصان، حرَّه، سیدة، عذرا، زهرا، حوراء، مبارکه، طاهره، زکیه، راضیه، مرضیه، محدثه، مریم کبری، صدیقه کبری، نوریه، سماویه، حانیه، انسیه، منصوره، ام‌الحسن، ام‌الحسین، ام‌المحسن، ام‌الحسنین، ام‌الائمه، ام‌ابیها، سیدة نساء العالمین و...
امام علی (علیه‌السّلام) پسر عموی پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، اولین
مرد مسلمان و
برادر پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در جریان پیمان اخوت در
مدینه،
همسر حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) بودند و
امام حسن (علیه‌السّلام)،
امام حسین (علیه‌السّلام)،
زینب کبری (سلام‌الله‌علیهم)، ام‌کلثوم (سلام‌الله‌علیهم) (که برخی اسمش را رقیه دانسته و ولادتش را به پیش از پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و وفاتش را در زمان امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) می‌دانند.
هر چند بنا بر یک قول، دختری دیگر به نام رقیه داشته‌اند که در کودکی فوت کرد.
و محسن (علیه‌السّلام) (که در جریانات پس از وفات پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) سقط شد)
فرزندان ایشان هستند.
مهم‌ترین وقایع دوران زندگی هجده ساله حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) را در سه مقطع می‌توان بررسی نمود.
این مقطع که هشت سال نخست زندگانی حضرت را در بر می‌گیرد، مصادف با دعوت پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و اقدامات سرسختانه مشرکین مکه در جلوگیری از گسترش دعوت اسلام بود. حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) نیز با وجود سن کم، همیار و تسکین‌دهنده قلب
پدر در این ایام بود. در گزارش‌های تاریخی آمده است حتی در زمانی که
مشرکان از سر
عداوت بر سر و روی پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) زباله می‌ریختند، ایشان با دستان خویش نسبت به زدودن آثار آن اقدام می‌نمودند.
سه سال حضور در
شعب ابی‌طالب در زمانی که پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)،
بنی‌هاشم و سایر
مسلمانان در این شعب در کمال سختی در حال
تبعید به سر می‌بردند،
فوت ابوطالب عموی پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و مادرش خدیجه به فاصله مدتی اندک پس از پایان یافتن ایام تبعید در شعب ابوطالب در سال دهم بعثت، که از مهم‌ترین مدافعان پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به شمار آمده و رحلت آنان فصلی جدید از فشار مشرکین بر سر راه دعوت پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) گشود،
مهم‌ترین وقایعی است که دوران کودکی حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) را رقم زد. سرانجام اقدامات مشرکین زمینه
هجرت پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و سایر مسلمانان به
یثرب را فراهم ساخت.
پس از گذشت سیزده سال از بعثت رسول اکرم (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، سرانجام مشرکان مکه بدین نتیجه رسیدند که خاموش ساختن دعوت پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) جز با
قتل پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و مشارکت تمامی قبایل امکان‌پذیر نیست؛ لذا حضرت محمد (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بر اساس فرمان خداوند به صورت مخفیانه به سمت یثرب (که پیش از آن تعدادی از مردم یثرب در
موسم حج، مسلمان شده بودند و طی پیمان‌های عقبه اول و دوم طی دو سال متمادی با پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)
سوگند وفاداری و حمایت از ایشان یاد نموده بودند
حرکت نمودند.
با شکست نقشه قتل پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که با فداکاری حضرت علی (علیه‌السّلام) در خوابیدن بر بستر پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) میسر شد، آغاز هجرت سایر مسلمانان، هر چند با سختی فراوان، به سمت یثرب آغاز گردید. حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) نیز به همراه فاطمه بنت اسد، فاطمه بنت زبیر، ام ایمن و فردی دیگر در معیّت حضرت علی (علیه‌السّلام) به سمت مدینه حرکت نموده و در
منطقه قبا به رسول خدا (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که در انتظار ایشان به سر می‌بردند ملحق شده، با استقبال اهل یثرب وارد این شهر گشتند.
حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) هر چند بزرگان و ثروتمندان قریش و... از خواستگاران ایشان بودند، اما بنابر اقوال مختلف در سال اول یا دوم هجرت با حضرت علی (علیه‌السّلام) که از سوی خداوند تنها هم‌کفو ایشان شمرده شد، ازدواج نمودند.
این ازدواج در حالی صورت گرفت که برخی افراد، حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) را همچون مادرش به علت ازدواج با حضرت علی (علیه‌السّلام) که در آن زمان ثروتی نداشتند، سرزنش می‌کردند.
از وقایع مهم دیگر و مرتبط به حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) و خانواده ایشان نزول فرمان خداوند مبنی بر مسدود شدن درب تمامی‌خانه‌هایی که به
مسجدالحرام باز می‌شد، بود و تنها خانه‌ای که از سوی خداوند از این امر مستثنا شد درب خانه ایشان بود، که بیانگر جایگاه این
خانواده نزد خداوند است.
ارسال نمایندگانی از سوی پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به مناطق مختلف، یکی از اقدامات پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در راستای آشنایی مردم با اسلام بود که منجر به گرایش مردم بسیاری از مناطق به اسلام گردید، اما در این میان گروه‌هایی همچون بزرگانی از
مسیحیان نجران نیز بودند که حاضر به پذیرش اسلام نشده و خواستار
مباهله(
نفرین یکدیگر و نابودی گروه ناحق) با پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) گشتند که به
امر خداوندی «پس هر کس با تو در مقام مجادله برآید درباره عیسی، بعد از آن‌که به
وحی خدا به احوال او آگاهی یافتی بگو بیایید ما و شما بخوانیم فرزندان و زنان و نفوس خود را تا با هم به مباهله برخیزیم تا
دروغگو و
کافران را به
لعن و
عذاب خدا گرفتار سازیم»،
پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) همراه با حضرت علی (علیه‌السّلام)، حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) و حسنین (علیه‌السّلام) شرکت جستند، که با اثبات شدن حقانیت اسلام، مسیحیان نجران از انجام مباهله امتناع ورزیده و حاضر به پرداخت
جزیه به دولت اسلامی نبوی گردیدند.
در مجموع حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) در این مقطع زمانی ده ساله که از هجرت تا رحلت پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به طول انجامید، در جامعه نبوی در ابعاد مختلف تربیتی، علمی، اجتماعی و... نقش‌های مهمی ایفا نمودند.
حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) در سال یازدهم هجرت، پس از رحلت پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مدت زمان اندکی زیستند که از سی تا دویست و چهل روز ذکر شده است.
پیدایش بحث‌های جانشینی پس از رحلت پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باعث ایجاد دو گروه در بین مسلمانان گردید که در ارتباط مستقیم با زندگانی حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) قرار داشت. دسته اول که
امامت و جانشینی را در سه شان قضاوت،
حکومت و
رهبری معنوی می‌دانستند، این امر را بر اساس ادله عقلی و نقلی این شایستگی را تنها در حضرت علی (علیه‌السّلام) می‌دیدند. اما گروه دوم امامت و جانشینی را تنها در امر حکومت و ریاست عامه دیده و طی
جریان سقیفه ابوبکر را به
خلافت برگزیدند.
شیعه معتقد است هر چند در این جریان حضرت علی (علیه‌السّلام) بنابر مصالح اسلام سرانجام مجبور به دست کشیدن از حکومت شد؛ اما امامت و رهبری معنوی مردم هم‌چنان بر عهده ایشان بود.
در این راستا حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیهم) از همان بدو پیدایش جریان سقیفه در دفاع از جریان اول و اثبات آن به اقدامات مختلفی؛ همچون بیان سخنرانی‌های متعدد در
مسجد، رفتن به درب خانه‌های
مهاجرین و
انصار و یادآوری سخنان پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، اعتراض به همسران مهاجر و انصار نسبت به کناره‌گیری شوهرانشان در دفاع از این جریان در ملاقاتی که به عیادت ایشان آمده بودند و تلاش برای جلوگیری از اجبار حضرت علی (علیه‌السّلام) در گرفتن بیعت بود که منجر به درگیر شدن جناح مخالف با ایشان و حتی وارد ساختن آسیب‌های جسمی شد. این امر سرانجام باعث
سقط جنین و
بیماری شدید ایشان که منجر به
شهادت ایشان شد، گردید.
یکی از وقایع مهم دیگر که پس از پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در رابطه با حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) به وقوع پیوست ماجرای زمین فدک بود. (پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در جریان
جنگ خیبر، که با صلح پایان پذیرفته بود، مطابق دستور خداوند که در این گونه موارد بخشی از غنایم به پیامبر تعلق می‌گرفت،
منطقه فدک را به حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) بخشیدند که طی آن سود سرشار آن از سوی ایشان به نیازمندان داده می‌شد.) پس از رحلت پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) جناح مخالف با این دلیل که
ارث به فرزندان پیامبران تعلق نمی‌گیرد، این
منطقه را که سرمایه مادی این جناح می‌توانست باشد، از حضرت فاطمه گرفت؛ لذا بخشی از تلاش دختر رسول خدا (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ارائه دلایل برای اثبات ارثیه خود و بازستاندن فدک در کنار سایر اقدامات ایشان گذشت.
حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) سرانجام پس از گذراندن روزهای سخت بیماری، پس از انجام وصیت‌های مختلف، در حالی که مطابق با فرموده پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در زمان رحلت (اولین فردی است که به ایشان ملحق می‌شود) به دیدار ایشان شتافت.
ایشان مطابق با وصیت‌شان به صورت مخفیانه در نقطه نامعلومی در مدینه که گفته می‌شود در خانه، بقیع یا مابین
منبر و
محراب حضرت رسول اکرم (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است، در حالی که تعدادی انگشت‌شمار از اصحاب همچون عقیل، عمار، مقداد، زبیر،
ابوذر، سلمان،
بریدة، حضور داشتند، شبانه به
خاک سپرده شدند.
«... ای پیامبر خدا،
صبر و
بردباری من با از دست دادن فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) کم شده و توان خویشتنداری ندارم، اما برای من که سختی جدایی تو را دیده و سنگینی
مصیبت تو را کشیدم شکیبایی ممکن است. این من بودم که دست خود تو را در میان
قبر نهادم و هنگام رحلت، جان گرامی تو میان سینه و گردنم پرواز کرد. پس همه ما از خداییم و به خدا بازمی‌گردیم.
پس امانتی که به من سپرده بودی برگردانده شد و به صاحبش رسید. از این پس‌اندوه من جاودانه و شبهایم شب‌زنده‌داری است، تا آن روز که خدا خانه زندگی تو را برای من برگزیند. به زودی دخترت تو را آگاه خواهد ساخت که امت تو چگونه در ستمکاری بر او اجتماع کردند، از فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) بپرس و احوال اندوهناک ما را از او خبر گیر که هنوز روزگاری سپری نشده و یاد تو فراموش نگشته است.
سلام من به هر دوی شما، سلام وداع‌کننده‌ای که از روی خشنودی یا خسته‌دلی سلام نمی‌کند. اگر از خدمت تو باز می‌گردم از روی خستگی نیست و اگر در کنار قبرت می‌نشینم از بدگمانی بدانچه خدا صابران را وعده داده نمی‌باشد.»
سیره حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) از یک سو به جهت انتساب ایشان به عنوان دختر خاتم پیامبران (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، همسر امامت و مادر
ولایت و از سوی دیگر برجستگی‌های شخصیتی که در وجود ایشان دیده می‌شود و ایشان را به عنوان یک الگو مطرح می‌سازد، حائز اهمیت است. بنا به فرموده
حضرت ولیعصر (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) که مادرشان، حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) را به عنوان الگویی برای خود معرفی می‌نمایند؛
علاوه بر آن‌که جنبه‌هایی از شخصیت ایشان که به شؤون انسانیت باز می‌گردد، الگویی برای تمامی انسان‌ها اعم از
زن و
مرد است، به عنوان نمونه‌ای کامل برای زنان نیز (در شناخت ابعاد مختلف وجودی شخصیت زن، پی بردن به ارزش استعدادهای موجود در زن بدون تحت تاثیر القائاتی که در تحقیر جنس زن وجود دارد و در نهایت ظهور استعدادها در ابعاد مختلف به دور از هر گونه
افراط و
تفریط و در نهایت رسیدن به کمال و قرب الهی) مطرح است. سیره حضرت در ابعاد مختلف فردی و اجتماعی هر چند به صورت اندک در تاریخ آمده است، اما توجه به هر کدام از وقایع نقل شده، از زاویه‌های مختلف اعتقادی، اخلاقی و عملی، ابعاد مختلفی از زندگی این شخصیت را برای ما آشکار می‌سازد که در این پژوهش به عنوان نمونه تنها به برخی از این شاخصه‌های سه‌گانه که در زندگانی ایشان نمود یافته است، اشاره می‌گردد.
حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) به عنوان برترین زنان جهان "سیدة نساء العالمین" از خلقت آدم تا پایان جهان
که بیانگر درجه
ایمان ایشان است، مطرح هستند، تا جایی که در
قرآن کریم به مقام عصمت ایشان که بدان دست یافته‌اند، اشاره شده است.
آمدن روزانه پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در طلوع فجر به درب خانه ایشان، سلام به اهل خانه با عنوان "
اهل‌البیت" و خواندن آیه "انما یریدالله لیذهب عنکم "
از ویژگی‌های حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) و خانواده ایشان است.
اخلاص در اعمال که به
نیت افراد بر می‌گردد نیز از موارد بسیار مهمی است که خداوند در
سوره انسان، خود نسبت بدان اذعان داشته است.
در مقابل از جمله مقاماتی که خداوند به ایشان بخشیده است
شفاعت از دوستداران و پیروان خویش در
روز قیامت است.
ضمن اینکه ایشان
شیعیان خود را چنین توصیف می‌نمایند: «اگر به آنچه به شما امر می‌کنیم عمل می‌کنی و از آنچه شما را برحذر می‌داریم دوری می‌کنی از شیعیان ما می‌باشی، والا هرگز.»
اکتفا به ضروریات زندگی و ساده‌زیستی، ویژگی برجسته فردی است که در مدینه به عنوان
فرزند رهبر جامعه نبوی محسوب می‌شد. توجه خاص مسلمانان اعم از
فقیر و متمکن به زندگی رهبر جامعه و اعضای خانواده وی مساله‌ای است که ضرورت این امر را دوچندان می‌ساخت. حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) چه در دوران تنگدستی و چه در زمان گشایش مادی مسلمانان، اصل ساده‌زیستی را همواره با توجه به شرایط زمانه اجرا می‌نمودند. تهیه ضروریات زندگی به عنوان جهیزیه که با فروش
زره حضرت علی (علیه‌السّلام) تهیه گردید، وسائل ساده زندگی
و عدم استفاده از برخی امکانات همچون عدم استفاده از پرده‌ای که برای منزل تهیه شده بود به توصیه پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که در آن برهه زمانی جزء تزئینات به شمار می‌رفت، نمونه‌هایی از آن است.
زاویه دیگر ساده‌زیستی حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) که حقیقت امر را بیشتر آشکار می‌سازد عدم وابستگی به امور مادی در زندگی که همان
زهد است، می‌باشد که جلوه‌ای از آن را در بخشیدن نوترین
لباس خویش در شب عروسی خود به یک نیازمند است.
گذشت از حق خویش در جهت نفع رساندن به دیگران و ایثار مورد دیگری است که در زندگی حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) نمونه‌های فراوان دارد. نمونه بارز آن ادای نذر سه روز
روزه حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) برای سلامتی بیماری حسنین (علیه‌السّلام) است که ایشان، حضرت علی (علیه‌السّلام)، حسنین (علیه‌السّلام) و
فضه خادمه، در هر سه
روز غذای خویش را به
یتیم،
اسیر و
مسکین داده و خود با
آب افطار نمودند که نتیجه آن نزول سوره انسان
در تمجید از اقدام خالصانه این خانواده بود.
این گونه ایثارها در امور معنوی نیز دیده می‌شود که نمونه معروف آن فرمایش "اول
همسایه، سپس خانه‌ی"حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) به امام حسن (علیه‌السّلام) در استدلال بر اینکه چرا در
دعا دیگران را نسبت به اهل خانه ترجیح می‌دهد، است.
حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) در زندگی پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دارای جایگاه خاصی بودند و از محبوت‌ترین افراد نزد ایشان به شمار می‌آمدند
و همین بس که پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ایشان را "ام ابیها" خواندند.
و در مواردی نیز از عبارت "فداها ابوها" استفاده می‌نمودند.
همچنین پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ایشان را بسیار می‌بوسید و می‌فرمودند که از ایشان بوی
بهشت استشمام می‌شود
و نیز به احترام ایشان از جای بر می‌خاستند.
از معروف‌ترین
احادیث پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نسبت به حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) جمله "فاطمه پاره تن من است، هر کس او را بیازارد مرا آزار داده، و هر که مرا آزار دهد خدا را آزار داده است؛ و هر کس او را خوشحال کند مرا خشنود ساخته، و هر کس مرا خشنود سازد خدا را خشنود ساخته است"
می‌باشد. گرامی داشتن حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) توسط پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقش مهمی در زدودن فرهنگ جاهلی آن زمان که داشتن دختر را مایه ننگ می‌دانستند و «چون یکی از آن‌ها را به فرزند دختری مژده آید از شدت
غم و
حسرت رخسارش سیاه شده و سخت دلتنگ می‌شود و از این عار روی از قوم خود پنهان می‌دارد و به فکر افتد که آیا آن دختر را با
ذلت و
خواری نگهدارد یا زنده به خاک گور کند» بود.
فرزندان حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) هر چند مادر خویش را در کودکی از دست دادند، اما در همین زمان اندک نیز ایشان اهتمام ویژه‌ای به تربیت فرزندان خویش داشتند. در تاریخ آمده است زمانی که حسنین (علیه‌السّلام) به بازی با یکدیگر مشغول بودند ایشان و پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آنان را در هرچه بهتر انجام دادن بازی که نقش عمده‌ای در تربیت دارد، تشویق می‌نمودند.
شیوه همسرداری ایشان علاوه بر نمود آن در مظاهر زندگی از سخنان پایانی این دو شخصیت بزرگوار در لحظات پایانی زندگانی حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) که حضرت علی (علیه‌السّلام) خطاب به حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) رضایت خویش از ایشان و اینکه هیچ گاه در زندگی رفتاری از ایشان ندیده‌اند که خاطر ایشان به عنوان همسر را آزرده باشد، دیده می‌شود.
در حدیثی از ایشان آمده است: «بهترین شما کسانی هستند که در برخورد با مردم نرم‌تر و مهربان‌ترند و با همسران‌شان مهربان و بخشنده‌اند.»
حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) هرچند نزد خداوند در بالاترین درجات ایمان قرار داشته و فرزند بزرگترین شخصیت روزگار خویش بودند؛ اما به لحاظ مادی خود را همچون سایر مردم می‌دانستند. به عنوان نمونه زمانی که انجام امور خانه و فرزندداری بر ایشان طاقت‌فرسا شده بود و از پیامبر اسلام (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تقاضای خدمتکار نمودند، پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به جهت تنگدستی اغلب مسلمانان،
تسبیحات اربعه را جهت تسهیل در امور به ایشان آموخت که بسیار برای ایشان کارگشا بود.
در روزگار گشایش مادی مسلمانان نیز که فضه به عنوان خدمتکار نزد ایشان بود، با توافق یکدیگر به تقسیم کار پرداخته بودند. هر دو به صورت یک روز در میان روزی را به امور منزل و روزی را به
عبادت می‌گذراندند و بدین ترتیب هیچ تفاوتی بین خود و خدمتکار خویش قائل نبودند.
همچنین بنا به پیشنهاد پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) امور داخل منزل به عهده حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) و انجام امور خارج منزل به عهده حضرت علی (علیه‌السّلام) گذارده شده بود.
حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیهم) به پوشش خویش و در معرض افراد نامحرم قرار نگرفتن بسیار اهمیت می‌دادند و در واپسین روزهای حیات خویش نیز از اینکه پس از وفات حجم بدن ایشان را نامحرم نبیند نگران بودند.
در عین حال بدون هر گونه افراط و تفریط در مواقع ضروری در امور اجتماعی به تناسب جایگاه اجتماعی خویش به عنوان یک زن مشارکت داشتند. در زمان حیات پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پس از غزوات همچون مکه یار و غم‌خوار پدر و همسر بوده، نقش امدادگر را در درمان جراحات آنان ایفا می‌نمودند.
ارتباط صمیمانه با خویشاوندان و همدردی با آنان همچون درست کردن غذا به مدت سه روز برای خانواده حمزه عموی پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پس از شهادت وی به توصیه پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)،
تهیه
نان برای پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به هنگام حفر
خندق در نقش پشتیبانی،
حضور هفتگی بر مزار شهدا از جمله حمزه در زمان حیات پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و پس از رحلت ایشان، حضوری از نوع دیگر در اجتماع توسط ایشان است.
نقش ایشان در ماجرای مباهله مسیحیان نجران به همراه پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، حضرت علی (علیه‌السّلام) و حسنین (علیه‌السّلام) که در
قرآن نیز بدان اشاره شده است
حضور مهم سیاسی ایشان در زمان پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است.
اقدامات اجتماعی، سیاسی حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) پس از رحلت پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در حمایت از جریان حامی امامت نیز نمونه‌هایی دیگر از این حضور است.
حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) به شهادت معصومین (علیه‌السّلام) دارای علم ما کان و ما یکون تا روز قیامت بوده
و در مسائل علمی پاسخگوی مردم و محل رجوع بانوان بود. نمونه بارزی از تربیت‌یافتگان مکتب علمی حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) فضه خادمه است که بیست سال پایان
عمر خویش را قادر بود تنها با استفاده از
آیات قرآنی به سؤالات پاسخ گوید.
آثاری که از حضرت به یادگار مانده است را در قالب دو دسته می‌توان بررسی نمود. بخش اول؛ شامل سخنان، خطبه‌ها و ادعیه‌هایی است که به مناسبت‌ها و زمینه‌های مختلف ایراد فرموده و با استفاده از منابع می‌توان بدان دست یافت.
همچنین افراد زیادی همچون امام علی (علیه‌السّلام)، حسنین (علیه‌السّلام)، ام کلثوم، زینت کبری،
ابن عباس،
ابن مسعود،
اسماء بنت عمیس،
عایشه،
ام‌سلمه،
سلمی،
ام‌رافع، انس و... از ایشان
روایت نموده‌اند.
بخش دوم آثاری چون
مصحف فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) منسوب به حضرت است که پس از ایشان در دست ائمه (علیه‌السّلام) قرار داشت و هم‌اکنون نیز بنابر روایات نزد حضرت ولیعصر (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) می‌باشد. پس از رحلت پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) جهت کاستن از اندوه حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیهم)، مطالب این صحیفه توسط یکی از فرشتگان الهی بر حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) ایراد شده و حضرت علی (علیه‌السّلام) نیز آن را املاء می‌نمودند. نفی درج آیات قرآنی و
احکام شرعی در مصحف فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) و وجود مطالبی پیرامون مقام و منزلت پیامبر (
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، آینده فرزندان حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیهم)، پیشگویی رخدادها، نام‌های
انبیا و اوصیا، پادشاهان و پدرانشان، وصایای حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) عناوین کلی محتوای مصحف است که در
روایات بدان اشاره شده است. بنابراین گمان برخی که شیعه اثنی‌عشری را متهم به داشتن قرآنی دیگر به نام مصحف فاطمه کرده‌اند، رد می‌نماید. سند و روایات مصحف فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) نیز معتبر بوده، صحت انتساب را تایید می‌کند.
«پس خداوند ایمان را برای
طهارت شما از
شرک قرار داد و
نماز را دوری از
کبر و
زکات را صفای
روح و زیادی در روزی و روزه را تحکیم اخلاص و
حج را بلندی و رفعت
دین و احیای سنت‌ها و اعلان
شریعت و عدالت را نظام قلب‌ها و قبولی دین و اطاعت ما
اهل‌بیت را موجب نظام داشتن ملت و امامت ما را امان از تفرقه و جدایی و
جهاد را
عزت اسلام و
صبر را کمکی بر استحقاق اجر و امر به معروف را باعث مصلحت عمومی و نهی از منکر را برای تنزیه دین و نیکی به
والدین را حفظ از نارضایتی و
صله ارحام را مایه طولانی شدن عمر و کثرت افراد یکدل و
قصاص را حفظ خون‌ها و وفای به
نذر را روزنه‌ای برای بخشش
گناهان و کامل نمودن کیل و وزن را برای حفظ
اموال از نقص و ضرر و
نهی از نوشیدن
شراب را دوری از
پلیدی و پرهیز از نسبت ناروا به بانوان عفیفه را مانع از
لعنت و دوری از
دزدی را سبب جلوگیری از اعمال زشت و نخوردن مال
یتیم و برنداشتن آن را پناهی از
ظلم و
نهی از
زنا را حفظ از
غضب الهی و عدالت در احکام را مایه دلگرمی مردم و ظلم ننمودن در حکم را برای
ترس از حق قرار داده و برای اخلاص در ربوبیت خود، شرک را حرام نموده است.
پس تقوای الهی را در بالاترین درجه پیشه خود نمایید و در حالی از این دنیا بروید که مسلمان باشید و از فرامین خدا روی برنگردانید و آنچه امر فرموده اطاعت کنید و از آنچه نهی فرموده خودداری کنید و پیرو
علم باشید و بدان تمسک کنید که فقط بندگان آگاه از خدا می‌ترسند.
پس حمد و ثنای خدایی را به جا آورید که با عظمت و نورش تمام اهل
آسمان و
زمین در جستجوی وسیله‌ای به سوی اویند و ما آن وسیله الهی در خلقش هستیم و ما آل رسول خداییم و ما مقربان درگاه خدا و جایگاه قدس او و حجت غیب الهی و وارث انبیای اوییم.»
حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها؛
سجایای اخلاقی فاطمه زهرا؛
ولادت فاطمه زهرا؛
قبر حضرت فاطمه زهرا.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «حضرت فاطمه زهرا(س)» تاریخ بازیابی ۹۵/۰۴/۰۶. سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «سیره حضرت فاطمه زهرا(س)» تاریخ بازیابی ۹۵/۰۴/۰۶.
