سیره حضرت فاطمه زهرا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حضرت فاطمه (سلاماللهعلیهم) دختر پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) و
معصوم سوم، برترین
زنان جهان است. در این نوشتار به مهمترین وقایع دوران زندگی آن حضرت، و خصوصیات اخلاقی ایشان پرداخته شده است.
در سحرگاه روز جمعه بیستم
جمادیالثانی پنجم
بعثت در
شهر مکه، دختری
با نام فاطمه تولد یافت که از وی به عنوان برترین
زنان جهان از آغاز خلقت تا پایان
جهان یاد میشود.
(تاریخهای غیر مشهور دیگری که سال تولد را به چند سال قبل از پنجم بعثت و حتی پیش از بعثت میرساند نیز آمده است.
پدرش،
حضرت محمد (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم)، خاتم پیامبران و مادرش
خدیجه(سلام
اللهعلیهم) از زنان بزرگ مکه و از اشراف و تجار
جزیرةالعرب است که پس از ظهور
اسلام اول زنی بود که به پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم)
ایمان آورد و ثروتش را در راه گسترش اسلام در اختیار ایشان گذارد.
حضرت خدیجه (سلام
اللهعلیهم)، دخترش را در حالی به
دنیا آورد که زنان مکه به علت
ازدواج وی
با پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) که جزء ثروتمندان به شمار نمیرفت،
با وی قطع
رابطه کردند و در زمان ولادت حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) نیز وی را تنها گذاردند.
مخالفان پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) که
با ابتر خواندن حضرت محمد (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) به علت نداشتن
فرزند پسر و ادامه نیافتن
نسل وی ایشان را
استهزا مینمودند
با تولد حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) و نزول
سوره کوثر از سوی
خداوند ابتر خوانده شدند و نسل پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) از این
دختر ادامه یافت.
در ابعاد معنوی وجود حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) آمده است که خلقت نوری ایشان و سایر معصومین هزاران سال قبل از خلق دنیا، در حالی که در عرش به
تسبیح خداوند مشغول بودهاند، است.
سجده ملائکه بر
آدم که در بزرگداشت
خدا بود نیز به دلیل وجود این اشباح نورانی در صلب آدم بوده و کلماتی که خداوند بدان وسیله آدم و حوا را پس از رانده شدن از بهشت بخشید، اسمای پنج تن (حضرت محمد (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم)، حضرت علی (علیهالسّلام)، حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) و حسنین (علیهالسّلام) ) بوده است.
از برکات وجودی حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) این بود که در زمان حمل،
با مادرش خدیجه انس داشته،
با وی سخن میگفته است.
در زمان ولادت نیز حضرت (حوا
یا ساره
همسرابراهیم (علیهالسّلام)،
آسیه همسر
فرعون، کلثوم
خواهر حضرت موسی (علیهالسّلام) و
مریم مادر حضرت عیسی (علیهالسّلام) به اذن خداوند حضور داشتهاند.
حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) دارای اسامی، القاب و کنیههای بیشماری هستند که هر کدام توصیفکننده ابعادی از شخصیت معنوی و مادی ایشان است که برخی از آنها عبارتند از بتول، حصان، حرَّه، سیدة، عذرا، زهرا، حوراء، مبارکه، طاهره، زکیه، راضیه، مرضیه، محدثه، مریم کبری، صدیقه کبری، نوریه، سماویه، حانیه، انسیه، منصوره، امالحسن، امالحسین، امالمحسن، امالحسنین، امالائمه، امابیها، سیدة نساء العالمین و...
امام علی (علیهالسّلام) پسر عموی پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم)،
اولین مرد مسلمان و
برادر پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) در جریان پیمان اخوت در
مدینه،
همسر حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) بودند و
امام حسن (علیهالسّلام)،
امام حسین (علیهالسّلام)،
زینب کبری (سلام
اللهعلیهم)، امکلثوم (سلام
اللهعلیهم) (که برخی اسمش را رقیه دانسته و ولادتش را به پیش از پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) و وفاتش را در زمان امام حسن مجتبی (علیهالسّلام) میدانند.
هر چند بنا بر یک قول، دختری دیگر به نام رقیه داشتهاند که در کودکی فوت کرد.
و محسن (علیهالسّلام) (که در جریانات پس از وفات پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) سقط شد)
فرزندان ایشان هستند.
مهمترین وقایع دوران زندگی هجده ساله حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) را در سه مقطع میتوان بررسی نمود.
این مقطع که هشت سال نخست زندگانی حضرت را در بر میگیرد، مصادف
با دعوت پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) و اقدامات سرسختانه مشرکین مکه در جلوگیری از گسترش دعوت اسلام بود. حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) نیز
با وجود سن کم، همیار و تسکیندهنده قلب
پدر در این ایام بود. در گزارشهای تاریخی آمده است حتی در زمانی که
مشرکان از سر
عداوت بر سر و روی پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) زباله میریختند، ایشان
با دستان خویش نسبت به زدودن آثار آن اقدام مینمودند.
سه سال حضور در
شعب ابیطالب در زمانی که پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم)،
بنیهاشم و سایر
مسلمانان در این شعب در کمال سختی در حال
تبعید به سر میبردند،
فوت ابوطالب عموی پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) و مادرش خدیجه به فاصله مدتی اندک پس از پایان یافتن ایام تبعید در شعب ابوطالب در سال دهم بعثت، که از مهمترین مدافعان پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) به شمار آمده و رحلت آنان فصلی جدید از فشار مشرکین بر سر راه دعوت پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) گشود،
مهمترین وقایعی است که دوران کودکی حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) را رقم زد. سرانجام اقدامات مشرکین زمینه
هجرت پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) و سایر مسلمانان به
یثرب را فراهم ساخت.
پس از گذشت سیزده سال از بعثت رسول اکرم (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم)، سرانجام مشرکان مکه بدین نتیجه رسیدند که خاموش ساختن دعوت پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) جز
با قتل پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) و مشارکت تمامی قبایل امکانپذیر نیست؛ لذا حضرت محمد (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) بر اساس فرمان خداوند به صورت مخفیانه به سمت یثرب (که پیش از آن تعدادی از مردم یثرب در
موسم حج، مسلمان شده بودند و طی پیمانهای عقبه
اول و دوم طی دو سال متمادی
با پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم)
سوگند وفاداری و حمایت از ایشان یاد نموده بودند
حرکت نمودند.
با شکست نقشه قتل پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) که
با فداکاری حضرت علی (علیهالسّلام) در خوابیدن بر بستر پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) میسر شد، آغاز هجرت سایر مسلمانان، هر چند
با سختی فراوان، به سمت یثرب آغاز گردید. حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) نیز به همراه فاطمه بنت اسد، فاطمه بنت زبیر، ام ایمن و فردی دیگر در معیّت حضرت علی (علیهالسّلام) به سمت مدینه حرکت نموده و در منطقه قبا به رسول خدا (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) که در انتظار ایشان به سر میبردند ملحق شده،
با استقبال اهل یثرب وارد این شهر گشتند.
حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) هر چند بزرگان و ثروتمندان قریش و... از خواستگاران ایشان بودند، اما بنابر اقوال مختلف در سال
اول یا دوم هجرت
با حضرت علی (علیهالسّلام) که از سوی خداوند تنها همکفو ایشان شمرده شد، ازدواج نمودند.
این ازدواج در حالی صورت گرفت که برخی افراد، حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) را همچون مادرش به علت ازدواج
با حضرت علی (علیهالسّلام) که در آن زمان ثروتی نداشتند، سرزنش میکردند.
از وقایع مهم دیگر و
مرتبط به حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) و خانواده ایشان نزول فرمان خداوند مبنی بر مسدود شدن درب تمامیخانههایی که به
مسجدالحرام باز میشد، بود و تنها خانهای که از سوی خداوند از این امر مستثنا شد درب خانه ایشان بود، که بیانگر جایگاه این
خانواده نزد خداوند است.
ارسال نمایندگانی از سوی پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) به مناطق مختلف، یکی از اقدامات پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) در راستای آشنایی مردم
با اسلام بود که منجر به گرایش مردم بسیاری از مناطق به اسلام گردید، اما در این میان گروههایی همچون بزرگانی از
مسیحیان نجران نیز بودند که حاضر به پذیرش اسلام نشده و خواستار
مباهله(
نفرین یکدیگر و نابودی گروه ناحق)
با پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) گشتند که به
امر خداوندی «پس هر کس
با تو در مقام مجادله برآید درباره عیسی، بعد از آنکه به
وحی خدا به احوال او آگاهی یافتی بگو بیایید ما و شما بخوانیم فرزندان و زنان و نفوس خود را تا
با هم به مباهله برخیزیم تا
دروغگو و
کافران را به
لعن و
عذاب خدا گرفتار سازیم»،
پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) همراه
با حضرت علی (علیهالسّلام)، حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) و حسنین (علیهالسّلام) شرکت جستند، که
با اثبات شدن حقانیت اسلام، مسیحیان نجران از انجام مباهله امتناع ورزیده و حاضر به پرداخت
جزیه به دولت اسلامی نبوی گردیدند.
در مجموع حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) در این مقطع زمانی ده ساله که از هجرت تا رحلت پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) به طول انجامید، در جامعه نبوی در ابعاد مختلف تربیتی، علمی، اجتماعی و... نقشهای مهمی ایفا نمودند.
حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) در سال یازدهم هجرت، پس از رحلت پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) مدت زمان اندکی زیستند که از سی تا دویست و چهل روز ذکر شده است.
پیدایش بحثهای جانشینی پس از رحلت پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) باعث ایجاد دو گروه در بین مسلمانان گردید که در
ارتباط مستقیم
با زندگانی حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) قرار داشت. دسته
اول که
امامت و جانشینی را در سه شان قضاوت،
حکومت و
رهبری معنوی میدانستند، این امر را بر اساس ادله عقلی و نقلی این شایستگی را تنها در حضرت علی (علیهالسّلام) میدیدند. اما گروه دوم امامت و جانشینی را تنها در امر حکومت و ریاست عامه دیده و طی
جریان سقیفه ابوبکر را به
خلافت برگزیدند.
شیعه معتقد است هر چند در این جریان حضرت علی (علیهالسّلام) بنابر مصالح اسلام سرانجام مجبور به دست کشیدن از حکومت شد؛ اما امامت و رهبری معنوی مردم همچنان بر عهده ایشان بود.
در این راستا حضرت فاطمه زهرا (سلام
اللهعلیهم) از همان بدو پیدایش جریان سقیفه در دفاع از جریان
اول و اثبات آن به اقدامات مختلفی؛ همچون بیان سخنرانیهای متعدد در
مسجد، رفتن به درب خانههای
مهاجرین و
انصار و یادآوری سخنان پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم)، اعتراض به همسران مهاجر و انصار نسبت به کنارهگیری شوهرانشان در دفاع از این جریان در ملاقاتی که به عیادت ایشان آمده بودند و تلاش برای جلوگیری از اجبار حضرت علی (علیهالسّلام) در گرفتن بیعت بود که منجر به درگیر شدن جناح مخالف
با ایشان و حتی وارد ساختن آسیبهای جسمی شد. این امر سرانجام باعث
سقط جنین و
بیماری شدید ایشان که منجر به
شهادت ایشان شد، گردید.
یکی از وقایع مهم دیگر که پس از پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) در
رابطه با حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) به وقوع پیوست ماجرای زمین فدک بود. (پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) در جریان
جنگ خیبر، که
با صلح پایان پذیرفته بود، مطابق دستور خداوند که در این گونه موارد بخشی از غنایم به پیامبر تعلق میگرفت، منطقه فدک را به حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) بخشیدند که طی آن سود سرشار آن از سوی ایشان به نیازمندان داده میشد.) پس از رحلت پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) جناح مخالف
با این دلیل که
ارث به فرزندان پیامبران تعلق نمیگیرد، این منطقه را که سرمایه مادی این جناح میتوانست باشد، از حضرت فاطمه گرفت؛ لذا بخشی از تلاش دختر رسول خدا (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) ارائه دلایل برای اثبات ارثیه خود و بازستاندن فدک در کنار سایر اقدامات ایشان گذشت.
حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) سرانجام پس از گذراندن روزهای سخت بیماری، پس از انجام وصیتهای مختلف، در حالی که مطابق
با فرموده پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) در زمان رحلت (
اولین فردی است که به ایشان ملحق میشود) به دیدار ایشان شتافت.
ایشان مطابق
با وصیتشان به صورت مخفیانه در نقطه نامعلومی در مدینه که گفته میشود در خانه، بقیع یا مابین
منبر و
محراب حضرت رسول اکرم (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) است، در حالی که تعدادی انگشتشمار از اصحاب همچون عقیل، عمار، مقداد، زبیر،
ابوذر، سلمان،
بریدة، حضور داشتند، شبانه به
خاک سپرده شدند.
«... ای پیامبر خدا،
صبر و
بردباری من
با از دست دادن فاطمه (سلام
اللهعلیهم) کم شده و توان خویشتنداری ندارم، اما برای من که سختی جدایی تو را دیده و سنگینی
مصیبت تو را کشیدم شکیبایی ممکن است. این من بودم که دست خود تو را در میان
قبر نهادم و هنگام رحلت، جان گرامی تو میان سینه و گردنم پرواز کرد. پس همه ما از خداییم و به خدا بازمیگردیم.
پس امانتی که به من سپرده بودی برگردانده شد و به صاحبش رسید. از این پساندوه من جاودانه و شبهایم شبزندهداری است، تا آن روز که خدا خانه زندگی تو را برای من برگزیند. به زودی دخترت تو را آگاه خواهد ساخت که امت تو چگونه در ستمکاری بر او اجتماع کردند، از فاطمه (سلام
اللهعلیهم) بپرس و احوال اندوهناک ما را از او خبر گیر که هنوز روزگاری سپری نشده و یاد تو فراموش نگشته است.
سلام من به هر دوی شما، سلام وداعکنندهای که از روی خشنودی یا خستهدلی سلام نمیکند. اگر از خدمت تو باز میگردم از روی خستگی نیست و اگر در کنار قبرت مینشینم از بدگمانی بدانچه خدا صابران را وعده داده نمیباشد.»
سیره حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) از یک سو به جهت انتساب ایشان به عنوان دختر خاتم پیامبران (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم)، همسر امامت و مادر
ولایت و از سوی دیگر برجستگیهای شخصیتی که در وجود ایشان دیده میشود و ایشان را به عنوان یک الگو مطرح میسازد، حائز اهمیت است. بنا به فرموده
حضرت ولیعصر (عجّلاللهفرجهالشریف) که مادرشان، حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) را به عنوان الگویی برای خود معرفی مینمایند؛
علاوه بر آنکه جنبههایی از شخصیت ایشان که به شؤون انسانیت باز میگردد، الگویی برای تمامی انسانها اعم از
زن و
مرد است، به عنوان نمونهای کامل برای زنان نیز (در شناخت ابعاد مختلف وجودی شخصیت زن، پی بردن به ارزش استعدادهای موجود در زن بدون تحت تاثیر القائاتی که در تحقیر جنس زن وجود دارد و در نهایت ظهور استعدادها در ابعاد مختلف به دور از هر گونه
افراط و
تفریط و در نهایت رسیدن به کمال و قرب الهی) مطرح است. سیره حضرت در ابعاد مختلف فردی و اجتماعی هر چند به صورت اندک در تاریخ آمده است، اما توجه به هر کدام از وقایع نقل شده، از زاویههای مختلف اعتقادی، اخلاقی و عملی، ابعاد مختلفی از زندگی این شخصیت را برای ما آشکار میسازد که در این پژوهش به عنوان نمونه تنها به برخی از این شاخصههای سهگانه که در زندگانی ایشان نمود یافته است، اشاره میگردد.
حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) به عنوان برترین زنان جهان "سیدة نساء العالمین" از خلقت آدم تا پایان جهان
که بیانگر درجه
ایمان ایشان است، مطرح هستند، تا جایی که در
قرآن کریم به مقام عصمت ایشان که بدان دست یافتهاند، اشاره شده است.
آمدن روزانه پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) در طلوع فجر به درب خانه ایشان، سلام به اهل خانه
با عنوان "
اهلالبیت" و خواندن آیه "انما یریدالله لیذهب عنکم "
از ویژگیهای حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) و خانواده ایشان است.
اخلاص در اعمال که به
نیت افراد بر میگردد نیز از موارد بسیار مهمی است که خداوند در
سوره انسان، خود نسبت بدان اذعان داشته است.
در مقابل از جمله مقاماتی که خداوند به ایشان بخشیده است
شفاعت از دوستداران و پیروان خویش در
روز قیامت است.
ضمن اینکه ایشان
شیعیان خود را چنین توصیف مینمایند: «اگر به آنچه به شما امر میکنیم عمل میکنی و از آنچه شما را برحذر میداریم دوری میکنی از شیعیان ما میباشی، والا هرگز.»
اکتفا به ضروریات زندگی و سادهزیستی، ویژگی برجسته فردی است که در مدینه به عنوان
فرزند رهبر جامعه نبوی محسوب میشد. توجه خاص مسلمانان اعم از
فقیر و متمکن به زندگی رهبر جامعه و اعضای خانواده وی مسالهای است که ضرورت این امر را دوچندان میساخت. حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) چه در دوران تنگدستی و چه در زمان گشایش مادی مسلمانان، اصل سادهزیستی را همواره
با توجه به شرایط زمانه اجرا مینمودند. تهیه ضروریات زندگی به عنوان جهیزیه که
با فروش
زره حضرت علی (علیهالسّلام) تهیه گردید، وسائل ساده زندگی
و عدم استفاده از برخی امکانات همچون عدم استفاده از پردهای که برای منزل تهیه شده بود به توصیه پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) که در آن برهه زمانی جزء تزئینات به شمار میرفت، نمونههایی از آن است.
زاویه دیگر سادهزیستی حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) که حقیقت امر را بیشتر آشکار میسازد عدم وابستگی به امور مادی در زندگی که همان
زهد است، میباشد که جلوهای از آن را در بخشیدن نوترین
لباس خویش در شب عروسی خود به یک نیازمند است.
گذشت از حق خویش در جهت نفع رساندن به دیگران و ایثار مورد دیگری است که در زندگی حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) نمونههای فراوان دارد. نمونه بارز آن ادای نذر سه روز
روزه حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) برای سلامتی بیماری حسنین (علیهالسّلام) است که ایشان، حضرت علی (علیهالسّلام)، حسنین (علیهالسّلام) و
فضه خادمه، در هر سه
روز غذای خویش را به
یتیم،
اسیر و
مسکین داده و خود
با آب افطار نمودند که نتیجه آن نزول سوره انسان
در تمجید از اقدام خالصانه این خانواده بود.
این گونه ایثارها در امور معنوی نیز دیده میشود که نمونه معروف آن فرمایش "
اول همسایه، سپس خانهی"حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) به امام حسن (علیهالسّلام) در استدلال بر اینکه چرا در
دعا دیگران را نسبت به اهل خانه ترجیح میدهد، است.
حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) در زندگی پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) دارای جایگاه خاصی بودند و از محبوتترین افراد نزد ایشان به شمار میآمدند
و همین بس که پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) ایشان را "ام ابیها" خواندند.
و در مواردی نیز از عبارت "فداها ابوها" استفاده مینمودند.
همچنین پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) ایشان را بسیار میبوسید و میفرمودند که از ایشان بوی
بهشت استشمام میشود
و نیز به احترام ایشان از جای بر میخاستند.
از معروفترین
احادیث پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) نسبت به حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) جمله "فاطمه پاره تن من است، هر کس او را بیازارد مرا آزار داده، و هر که مرا آزار دهد خدا را آزار داده است؛ و هر کس او را خوشحال کند مرا خشنود ساخته، و هر کس مرا خشنود سازد خدا را خشنود ساخته است"
میباشد. گرامی داشتن حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) توسط پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) نقش مهمی در زدودن فرهنگ جاهلی آن زمان که داشتن دختر را مایه ننگ میدانستند و «چون یکی از آنها را به فرزند دختری مژده آید از شدت
غم و
حسرت رخسارش سیاه شده و سخت دلتنگ میشود و از این عار روی از قوم خود پنهان میدارد و به فکر افتد که آیا آن دختر را
با ذلت و
خواری نگهدارد یا زنده به خاک گور کند» بود.
فرزندان حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) هر چند مادر خویش را در کودکی از دست دادند، اما در همین زمان اندک نیز ایشان اهتمام ویژهای به تربیت فرزندان خویش داشتند. در تاریخ آمده است زمانی که حسنین (علیهالسّلام) به بازی
با یکدیگر مشغول بودند ایشان و پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) آنان را در هرچه بهتر انجام دادن بازی که نقش عمدهای در تربیت دارد، تشویق مینمودند.
شیوه همسرداری ایشان علاوه بر نمود آن در مظاهر زندگی از سخنان پایانی این دو شخصیت بزرگوار در لحظات پایانی زندگانی حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) که حضرت علی (علیهالسّلام) خطاب به حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) رضایت خویش از ایشان و اینکه هیچ گاه در زندگی رفتاری از ایشان ندیدهاند که خاطر ایشان به عنوان همسر را آزرده باشد، دیده میشود.
در حدیثی از ایشان آمده است: «بهترین شما کسانی هستند که در برخورد
با مردم نرمتر و مهربانترند و
با همسرانشان مهربان و بخشندهاند.»
حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) هرچند نزد خداوند در بالاترین درجات ایمان قرار داشته و فرزند بزرگترین شخصیت روزگار خویش بودند؛ اما به لحاظ مادی خود را همچون سایر مردم میدانستند. به عنوان نمونه زمانی که انجام امور خانه و فرزندداری بر ایشان طاقتفرسا شده بود و از پیامبر اسلام (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) تقاضای خدمتکار نمودند، پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) به جهت تنگدستی اغلب مسلمانان،
تسبیحات اربعه را جهت تسهیل در امور به ایشان آموخت که بسیار برای ایشان کارگشا بود.
در روزگار گشایش مادی مسلمانان نیز که فضه به عنوان خدمتکار نزد ایشان بود،
با توافق یکدیگر به تقسیم کار پرداخته بودند. هر دو به صورت یک روز در میان روزی را به امور منزل و روزی را به
عبادت میگذراندند و بدین ترتیب هیچ تفاوتی بین خود و خدمتکار خویش قائل نبودند.
همچنین بنا به پیشنهاد پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) امور داخل منزل به عهده حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) و انجام امور خارج منزل به عهده حضرت علی (علیهالسّلام) گذارده شده بود.
حضرت فاطمه زهرا (سلام
اللهعلیهم) به پوشش خویش و در معرض افراد نامحرم قرار نگرفتن بسیار اهمیت میدادند و در واپسین روزهای حیات خویش نیز از اینکه پس از وفات حجم بدن ایشان را نامحرم نبیند نگران بودند.
در عین حال بدون هر گونه افراط و تفریط در مواقع ضروری در امور اجتماعی به تناسب جایگاه اجتماعی خویش به عنوان یک زن مشارکت داشتند. در زمان حیات پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) پس از غزوات همچون مکه یار و غمخوار پدر و همسر بوده، نقش امدادگر را در درمان جراحات آنان ایفا مینمودند.
ارتباط صمیمانه
با خویشاوندان و همدردی
با آنان همچون درست کردن غذا به مدت سه روز برای خانواده حمزه عموی پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) پس از شهادت وی به توصیه پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم)،
تهیه
نان برای پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) به هنگام حفر
خندق در نقش پشتیبانی،
حضور هفتگی بر مزار شهدا از جمله حمزه در زمان حیات پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) و پس از رحلت ایشان، حضوری از نوع دیگر در اجتماع توسط ایشان است.
نقش ایشان در ماجرای مباهله مسیحیان نجران به همراه پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم)، حضرت علی (علیهالسّلام) و حسنین (علیهالسّلام) که در
قرآن نیز بدان اشاره شده است
حضور مهم سیاسی ایشان در زمان پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) است.
اقدامات اجتماعی، سیاسی حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) پس از رحلت پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) در حمایت از جریان حامی امامت نیز نمونههایی دیگر از این حضور است.
حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) به شهادت معصومین (علیهالسّلام) دارای علم ما کان و ما یکون تا روز قیامت بوده
و در مسائل علمی پاسخگوی مردم و محل رجوع بانوان بود. نمونه بارزی از تربیتیافتگان مکتب علمی حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) فضه خادمه است که بیست سال پایان
عمر خویش را قادر بود تنها
با استفاده از
آیات قرآنی به سؤالات پاسخ گوید.
آثاری که از حضرت به یادگار مانده است را در قالب دو دسته میتوان بررسی نمود. بخش
اول؛ شامل سخنان، خطبهها و ادعیههایی است که به مناسبتها و زمینههای مختلف ایراد فرموده و
با استفاده از منابع میتوان بدان دست یافت.
همچنین افراد زیادی همچون امام علی (علیهالسّلام)، حسنین (علیهالسّلام)، ام کلثوم، زینت کبری،
ابن عباس،
ابن مسعود،
اسماء بنت عمیس،
عایشه،
امسلمه،
سلمی،
امرافع، انس و... از ایشان
روایت نمودهاند.
بخش دوم آثاری چون
مصحف فاطمه (سلام
اللهعلیهم) منسوب به حضرت است که پس از ایشان در دست ائمه (علیهالسّلام) قرار داشت و هماکنون نیز بنابر روایات نزد حضرت ولیعصر (عجّل
اللهفرجهالشریف) میباشد. پس از رحلت پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) جهت کاستن از اندوه حضرت زهرا (سلام
اللهعلیهم)، مطالب این صحیفه توسط یکی از فرشتگان الهی بر حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) ایراد شده و حضرت علی (علیهالسّلام) نیز آن را املاء مینمودند. نفی درج آیات قرآنی و
احکام شرعی در مصحف فاطمه (سلام
اللهعلیهم) و وجود مطالبی پیرامون مقام و منزلت پیامبر (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم)، آینده فرزندان حضرت زهرا (سلام
اللهعلیهم)، پیشگویی رخدادها، نامهای
انبیا و اوصیا، پادشاهان و پدرانشان، وصایای حضرت فاطمه (سلام
اللهعلیهم) عناوین کلی محتوای مصحف است که در
روایات بدان اشاره شده است. بنابراین گمان برخی که شیعه اثنیعشری را متهم به داشتن قرآنی دیگر به نام مصحف فاطمه کردهاند، رد مینماید. سند و روایات مصحف فاطمه (سلام
اللهعلیهم) نیز معتبر بوده، صحت انتساب را تایید میکند.
«پس خداوند ایمان را برای
طهارت شما از
شرک قرار داد و
نماز را دوری از
کبر و
زکات را صفای
روح و زیادی در روزی و روزه را تحکیم اخلاص و
حج را بلندی و رفعت
دین و احیای سنتها و اعلان
شریعت و عدالت را نظام قلبها و قبولی دین و اطاعت ما
اهلبیت را موجب نظام داشتن ملت و امامت ما را امان از تفرقه و جدایی و
جهاد را
عزت اسلام و
صبر را کمکی بر استحقاق اجر و امر به معروف را باعث مصلحت عمومی و نهی از منکر را برای تنزیه دین و نیکی به
والدین را حفظ از نارضایتی و
صله ارحام را مایه طولانی شدن عمر و کثرت افراد یکدل و
قصاص را حفظ خونها و وفای به
نذر را روزنهای برای بخشش
گناهان و کامل نمودن کیل و وزن را برای حفظ
اموال از نقص و ضرر و
نهی از نوشیدن
شراب را دوری از
پلیدی و پرهیز از نسبت ناروا به بانوان عفیفه را مانع از
لعنت و دوری از
دزدی را سبب جلوگیری از اعمال زشت و نخوردن مال
یتیم و برنداشتن آن را پناهی از
ظلم و
نهی از
زنا را حفظ از
غضب الهی و عدالت در احکام را مایه دلگرمی مردم و ظلم ننمودن در حکم را برای
ترس از حق قرار داده و برای اخلاص در ربوبیت خود، شرک را حرام نموده است.
پس تقوای الهی را در بالاترین درجه پیشه خود نمایید و در حالی از این دنیا بروید که مسلمان باشید و از فرامین خدا روی برنگردانید و آنچه امر فرموده اطاعت کنید و از آنچه نهی فرموده خودداری کنید و پیرو
علم باشید و بدان تمسک کنید که فقط بندگان آگاه از خدا میترسند.
پس حمد و ثنای خدایی را به جا آورید که
با عظمت و نورش تمام اهل
آسمان و
زمین در جستجوی وسیلهای به سوی اویند و ما آن وسیله الهی در خلقش هستیم و ما آل رسول خداییم و ما مقربان درگاه خدا و جایگاه قدس او و حجت غیب الهی و وارث انبیای اوییم.»
حضرت فاطمه زهرا سلاماللهعلیها؛
سجایای اخلاقی فاطمه زهرا؛
ولادت فاطمه زهرا؛
قبر حضرت فاطمه زهرا.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «حضرت فاطمه زهرا(س)» تاریخ بازیابی ۹۵/۰۴/۰۶. سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «سیره حضرت فاطمه زهرا(س)» تاریخ بازیابی ۹۵/۰۴/۰۶.