سید مهدی روحانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
![سید مهدی روحانی]()
سید مهدی روحانی (۱۳۴۳-۱۴۲۱ق/۱۳۰۳-۱۳۷۹ش)، عالم، فقیه، مدرس
حوزه علمیه قم، نماینده مردم در
مجلس خبرگان رهبری، از مؤسّسان «
جامعه اسلامی ناصحین»، عضو هیئت امنای «مؤسّسه خیریه الزّهرا (علیهاالسلام)»، عضو هیئت بررسی موضوعات جدید فقهی و پاسخگویی به مسائل روز و از مبارزان علیه
رژیم پهلوی بود.
وی تحصیلات
علوم دینی را در
قم و
نجف نزد بزرگانی چون
میرزا حسن یزدی،
سید یحیی مدرّسی یزدی،
میرزا باقر زنجانی،
امام خمینی،
سید محمد حجّت کوه کمری،
حاج آقا حسین بروجردی،
سید محمد محقق داماد،
سید احمد خوانساری،
علامه طباطبایی و دیگران فرا گرفت و بیشترین تخصص‌اش در ملل و نحل و
تفسیر قرآن بود. از ایشان تالیفاتی در تفسیر،
حدیث و
کلام بر جای مانده است. ایشان سال ۱۳۷۹ش درگذشت و در
مسجد بالاسر در
حرم حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) دفن شد.
سید مهدی روحانی در ۲۳
ذی الحجة الحرام ۱۳۴۳ق (۱۳۰۳ ش)، در بیت آیت اللّه حاج
سید ابوالحسن روحانی، یکی از علمای
قم، به دنیا آمد.
دوران کودکی سید مهدی در خانه‌ای گذشت که مرکز علم و فقاهت بود. این خانه قدیمی که عمر آن متجاوز از صد سال است، در محلّه سلطان محمدشریف (گذر قلعه) قرار دارد که از قدیمی‌ترین محله‌های قم است.
پدر و مادر سید مهدی از خانواده‌های اصیل و ریشه‌دار سادات قم بودند. نیای پدری او مرحوم آیت اللّه حاج
سید صادق قمی (
۱۲۵۵-
۱۳۳۸ق) مرجع دینی مردم در نیمه نخست
قرن چهاردهم هجری، فقیهی صاحب نفوذ و یگانه مرجع قضاوت و حلّ و فصل منازعات بود. او پایه‌گذار بیت «روحانی» و بنیان‌گذار مسجد و مدرسه حاج سید صادق است که همه آنها بیش از صد سال در قم هستند.
نیای مادری او آیت اللّه حاج
سید فخرالدین حسینی قمی (
۱۲۸۱-
۱۳۶۳ق) شیخ العلمای قم و از شاگردان آیت اللّه
میرزا حبیب‌اللّه رشتی بود. در استواری حوزه علمیه قم با آیت اللّه
حاج شیخ عبدالکریم حایری (رحمة‌الله‌علیه) همکاری داشت. وی بر پیکر مرحوم آیت اللّه حایری
نماز خواند و خود نیز پس از وفات در جوار ایشان دفن شد.
سید مهدی دوران کودکی را در مکتب‌خانه مرحومه ملا باجی مریم بیگم به یادگیری
قرآن کریم پرداخت. پس از دوران کودکی و نوجوانی، در اوج استبداد رضاخانی، به فراگیری دانش دینی روی آورد. عمده ادبیات و سطوح را نزد حضرات بزرگوار: حاج
سید مرتضی علوی فریدنی (حاشیه و
شرح شمسیه)،
میرزا محمدعلی ادیب تهرانی (
مطوّل)، حاج شیخ
جعفر صبوری قمی و بیشتر حاج شیخ
عبدالرّزاق قاینی (از
سیوطی تا
شرح لمعه) آموخت و این درس‌ها را با مرحوم آیت اللّه حاج شیخ
محمد حسینی قاینی مباحثه می‌کرد.
در ۱۹ سالگی (
۱۳۶۲ق) به
نجف اشرف مهاجرت کرد و بخش اعظم سطوح عالی را از حضرات آیات:
میرزا حسن یزدی (
رسائل)،
سید یحیی مدرّسی یزدی (
مکاسب) و
میرزا باقر زنجانی (
کفایه) فرا گرفت.
در بازگشت به قم (
۱۳۷۰ق) قسمت‌های برجای مانده رسائل (برائت و اشتغال) را از
امام خمینی (قدس‌سره) و مکاسب را از آیت اللّه قاینی و بخشی از جلد اول کفایه را از آیت اللّه حاج شیخ
محمدعلی حایری کرمانی آموخت. سپس در محضر آیات عظام:
۱. حاج
سید محمد حجّت کوه کمری (متوفّا:
۱۳۷۲ق)؛
۲.
حاج آقا حسین بروجردی (متوفّا:
۱۳۸۰ق)؛
۳. حاج
سید محمد محقق داماد (متوفّا:
۱۳۸۸ق)؛
۴. حاج
سید احمد خوانساری (متوفّا:
۱۴۰۵ق)؛
۵. علامه
سید محمدحسین طباطبایی (متوفّا:
۱۴۰۲ق).
حاضر شد و در
فقه،
اصول،
فلسفه،
کلام و تفسیر بهره‌های فراوان برد و مبانی علمی‌اش را استوار ساخت.
وی همزمان به تدریس سطوح عالی پرداخت و شاگردان فراوانی پرورش داد که از جمله ایشان، مرحوم استاد حاج شیخ
علی صفایی حایری بود.
در مطالعات خود، در دو چیز تبحّر خاصّی داشت و ممتاز شناخته می‌شد:
۱. ملل و نحل، اعم از اسلامی و غیر اسلامی؛ راجع به
یهودیت و
مسیحیت مطالعات عمیقی داشت.
۲. در تفسیر قرآن نظریات خوبی داشت. یک جمع تفسیری درست کرده بود که خود، مؤسّس آن بود.
او در کنار مطالعات رایج حوزه‌های علمیه به تحقیق در علوم تفسیر، حدیث، تاریخ، کلام و مذاهب اسلامی پرداخت و یکی از صاحب نظران برجسته علوم اسلامی در
حوزه علمیه قم به شمار می‌رفت.
وی با پژوهش تطبیقی کتاب‌های آسمانی (
تورات و
انجیل) با قرآن مجید، نقاط اشتراک و افتراق آنها را با قرآن روشن ساخت و یادداشت‌های بسیار در شناخت فرقه‌های گوناگون اسلامی فراهم آورد. از این‌رو به دلیل آگاهی گسترده‌ای که از تاریخ، فقه و اعتقادات آنان داشت؛ چند بار به نمایندگی از سوی
جمهوری اسلامی ایران و حوزه‌های علمیه قم به
ترکیه،
عربستان،
ژاپن و جاهای دیگر رفت و از اعتقادات
شیعه به خوبی حمایت کرد.
چندین تالیف از آیت الله روحانی برجای مانده است.
از سید مهدی روحانی، آثاری چند در تفسیر، حدیث و کلام بر جای مانده است که عبارتند از:
۱. فرقة السلفیة و تطوراتها فی التاریخ (در کنفرانس علوم انسانی ژاپن، به
عربی و انگلیسی و سپس در مجله نور علم به چاپ رسید.)؛
۲. بحوث مع اهل السنة و السلفیة؛
۳. الوتر ثلاث رکعات (که همراه با نظریات آیت اللّه
سید موسی شبیری زنجانی به چاپ رسید.)؛
۴. احادیث اهل البیت (علیهم‌السّلام) عن طرق اهل السنّة (با همکاری آیت اللّه حاج
میرزا علی احمدی میانجی)، که یک جلد آن چاپ شده است.
۱. حاشیه بر تفسیر جوامع الجامع؛
۲. تفسیر سوره حمد؛
۳. تفسیر سوره فجر؛
۴. تاریخ فرق و مذاهب اسلامی (۲ جلد)؛
۵. تقریرات درس فقه آیت اللّه محقّق داماد؛
۶. یادداشت‌های فقهی.
۱. اشاعره (بخش اوّل)، مکتب اسلام، خرداد ۱۳۳۸.
۲. اشاعره (بخش دوم)، مکتب اسلام، تیر ۱۳۳۸.
۳. فواتح سور، مکتب اسلام، مرداد ۱۳۳۸.
۴. اشاعره (بخش سوم)، مکتب اسلام، شهریور ۱۳۳۸.
۵. پیشنهادی برای تعیین خطّ دقیق قبله، مجلّه نور علم، بهمن ۱۳۶۳.
۶. مصاحبه پیرامون مسائل حوزه و...، مجلّه نور علم، بهمن ۱۳۶۷.
۷. النظرات الفقهیة و الاصولیة للشیخ البهائی، مجلة الثقافة الاسلامیة، ش ۵.
۸. مبدا تاریخ، هجری یا میلادی؟ (نقدی بر مقاله تقی زاده)، مجموعه سیمای اسلام.
۹. مقدمه بر کتاب سرّ السعاده (نوشته مرحوم حاج آقا احمد روحانی).
۱۰. رساله‌ای در تجوید (فارسی).
آیت الله روحانی در پی‌ریزی بنیاد
جامعه مدرّسین حوزه علمیه قم نقش داشت. و در سال ۱۳۴۰ش، در جریان انجمن‌های ایالتی و ولایتی و پس از آن در طول تاریخ مبارزات مردم مسلمان
ایران به رهبری امام خمینی (قدس‌سره)، نقشی ویژه ایفا کرد و در گسترش پیام مرجعیت و روحانیت در گوشه و کنار کشور، شرکت مستقیم داشت و نام آیت اللّه سید مهدی روحانی در بسیاری از اعلامیه‌های ضدّ رژیم، از جمله اعلامیه تاریخی خلع شاه از سلطنت دیده می‌شود.
وی و گروهی از دوستانش، نخستین کسانی بودند که در حوزه علمیه قم کار گروهی را بنیاد نهادند و در گرما گرم هجوم فلسفه مادّی در سال‌های پس از ۱۳۲۵ش، جلسات نقد و بررسی اصول
مارکسیسم و
فلسفه دیالکتیک را تشکیل داده و بازده اندیشه‌ها و بحث‌های خویش را در اختیار مؤلفان و نویسندگان قرار می‌دادند. کتاب «فیلسوف نماها» نوشته
آیت اللّه مکارم شیرازی ثمره و نمونه روشنی از آن جلسات است.
پس از انقلاب اسلامی فعالیت‌های فرهنگی آیت اللّه روحانی ادامه یافت. در سال ۱۳۷۱ ش. حضرت
آیت اللّه خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی، طی حکمی گروهی از صاحب نظران و فضلای حوزه‌های علمیه را برای بررسی موضوعات جدید فقهی و پاسخگویی به مسائل روز، منصوب کردند. آیت اللّه روحانی جزو اولین کسانی بود که به عضویت این هیات درآمد. او همچنین از مؤسّسان «
جامعه اسلامی ناصحین» و عضو هیئت امنای «مؤسّسه خیریه الزّهرا علیهاالسلام» بود که در پیشبرد اهداف این نهادها، به همراه دوستش
آیت اللّه احمدی میانجی سعی و کوشش فراوان می‌نمود.
آیت اللّه روحانی سه دوره به نمایندگی از مردم استان‌های مرکزی و قم در
مجلس خبرگان رهبری حضور یافت.
آیت اللّه روحانی فقیهی دلسوز به حال جامعه و عالمی عامل به دستورهای دینی بود. از بام تا شام، خانه‌اش _ که یادگار بیت یکصد ساله فقاهت، مرجعیّت و ریاست عامّه قم بود _ به روی همگان باز بود. با
صبر و حوصله به مشکلات مردم رسیدگی می‌کرد. بسیاری از خانواده‌های نیازمند را تحت سرپرستی و عنایت خود قرار داده بود. خوش اخلاق بود.
در میان مردم قم به دلیل سابقه خانوادگی،
زهد،
تقوا و ویژگی‌های ممتازی که داشت، جایگاهی والا به دست آورده بود. در مسجد حاج سید صادق، سه نوبت صبح، ظهر و شب اقامه جماعت می‌کرد و مردم متدیّن محل به او اقتدا می‌کردند. زندگی‌اش بسیار ساده و نشانه‌های بی‌اعتنایی به دنیا از آن نمایان بود. نسبت به
صله ارحام و برگزاری مجالس روضه، توجّهی ویژه داشت. زیارت اهل قبور زیاد می‌رفت. او فقیهی بود که هیچ‌گاه خودش را در معرض مرجعیّت قرار نداد. در سطح مراجع بود. اما خودش را کنار کشید و به ترویج آنان پرداخت. انسان منصفی بود. حتی حرف رقیب را اگر درست بود، می‌پذیرفت. انسان متواضعی بود. با هر کس می‌نشست. خیلی خودمانی بود. شاید صدسال خانه ایشان هیچ فرقی نکرده بود. خودش را به دنیا آلوده نکرد.
آیت الله روحانی صاحب پنج فرزند شدند. (دو پسر و سه دختر).
شهید حجة الاسلام
سید علی روحانی به سال ۱۳۴۰ ش. در قم به دنیا آمد. به تحصیل
علوم دینی پرداخت. پس از پیروزی
انقلاب اسلامی ایران و شروع
جنگ تحمیلی بارها عازم جبهه شد و به
تبلیغ و ارشاد رزمندگان پرداخت. سرانجام در آخرین اعزام به عضویت «گروه تخریب» درآمد و روز سوم اسفند ماه سال ۱۳۶۲ ش. در «
عملیات خیبر» به درجه شهادت نائل شد. پیکرش را در
گلزار شهدای علی بن جعفر (علیه‌السّلام) به خاک سپردند.
حضرت آیت اللّه خامنه‌ای، رهبر معظّم انقلاب اسلامی که در آن زمان رئیس جمهور بودند، در تاریخ شانزدهم اسفند ماه سال ۱۳۶۲ پیام تسلیتی به مناسبت شهادت حجة الاسلام سید علی روحانی، خطاب به آیت اللّه روحانی فرستادند. متن پیام تسلیت از این قرار است:
بسم اللّه الرّحمن الرّحیمعالم بزرگوار و عزیز، آیت اللّه آقای حاج سید مهدی روحانی!
خبر شهادت فرزند دلبند شما را دریافت کردم. اگرچه دلِ آگاه و روح بزرگ عبادِ صالح، با یاد خدا مطمئن و به ذکر انّا للّه و انّا الیه راجعون مترنّم است، با این حال دستِ ابتهال به درگاه حضرت حق تعالی برداشته، صبر جمیل برای جنابعالی و خانواده محترم و برای همه پدران و مادران داغدار مسئلت می‌کنم و امیدوارم این «شهادت» موجب برکت و مایه روشنی چشم شما در دنیا و آخرت باشد.
سید علی خامنه‌ای
۳
جمادی الثانی ۱۴۰۴ق.
سید محمد روحانی بارها جهت مبارزه با دشمن متجاوز به جبهه‌های نبرد حق علیه باطل رفت و پس از پایان جنگ از طریق نهاد
جهاد سازندگی عازم
لبنان شد و مشغول خدمت و کمک رسانی به شیعیان محروم جنوب لبنان گردید و این فعالیت تاکنون ادامه پیدا کرده است.
دامادهای ایشان به ترتیب عبارتند از:
۱. حجة الاسلام سید محمد حسینی؛
۲. حجة الاسلام شیخ
محمدعلی شاه آبادی (نوه مرحوم
آیت الله شاه آبادی)؛
۳. حجة الاسلام سید مهدی علوی (فرزند
آیت الله علوی گرگانی).
سرانجام آیت سید مهدی روحانی پس از تحمّل داغ مرگ تنها برادر (مرحوم آیت اللّه حاج
سید هادی روحانی، از علما و ائمه جماعات
تهران) و خواهرانش و همین‌طور مرگ دوستش آیت اللّه احمدی میانجی، پس از چند ماه بیماری
روز پنج شنبه، سوم آذرماه سال ۱۳۷۹ (۲۶
شعبان المعظم ۱۴۲۱ق) در ۷۷ سالگی چشم از جهان فرو بست.
با اعلام خبر وفاتش، در
شهر قم عزای عمومی اعلام گردید. مراجع تقلید و مقام معظّم رهبری آیت اللّه خامنه‌ای و بسیاری از مقامات روحانی و کشوری در بزرگداشت مقامش پیام‌هایی صادر کردند و پیکرش، در صبح
روز جمعه ۲۷ شعبان، با حضور هزاران نفر از علما و فضلا و مردم قم تشییع شد و پس از اقامه نماز توسّط
آیت اللّه بهجت، در ضلع شمالی
مسجد بالاسر حرم حضرت فاطمه معصومه (علیهاالسلام) در کنار مرقد آیت اللّه احمدی میانجی به خاک سپرده شد.
مجالس یادبودش تا مدّت‌ها در قم و تهران ادامه یافت.
پیام مقام معظّم رهبری (مدّظلّه‌العالی) به مناسبت وفات آیت اللّه سید مهدی روحانی (قدس‌سره):
بسم اللّه الرّحمن الرّحیم
با تاسّف فراوان، اطلاع یافتیم که عالم ربّانی و فقیه و متکلّم عالی مقام آیت اللّه آقای حاج سید مهدی روحانی پس از گذراندن دوران بیماری پر رنج و دشوار، زندگی را بدرود گفته و حوزه علمیّه قم و دوستان و ارادتمندان بی‌شمار خود را به فقدانی دردناک دچار ساخته است. ایشان فقیه و متکلّمی سرآمد و یکی از استوانه‌های علم و تقوا در حوزه علمیّه قم و نمونه و اسوه‌ای در پارسایی و پرهیزگاری و صدق و صراحت بودند. بیت رفیع و اصیل و منش زهد و تواضع و رفتار مردمی و فروتنانه در کنار برجستگی علمی و تحقیقی، از ایشان شخصیتی کم‌نظیر پدید آورده بود که ارادت و محبت و تکریم دل‌های بی‌شماری را به خود جلب می‌کرد. نام این روحانی برجسته و جلیل‌القدر در آزمون‌های بزرگ دوران مبارزات و از آغاز تشکیل
نظام جمهوری اسلامی تاکنون، در ردیف مدافعان صمیمی و صادق انقلاب قرار داشت و شهادت فرزند رشید و عزیز ایشان در جبهه‌های جنگ تحمیلی، آزمونی بزرگ در این‌باره بود. رحلت این شخصیّت ممتاز، فقدانی خسارت‌بار برای حوزه علمیّه قم و دوستان و ارادتمندان ایشان محسوب می‌گردد و اینجانب این مصیبت را به
حضرت بقیة اللّه (روحی‌فداه) و حوزه‌های علمیه و خاندان محترم و فرزندان و بازماندگان مکرّم ایشان تسلیت عرض می‌کنم و علوّ درجات ملکوتی ایشان را از
خداوند رحیم مسئلت می‌نمایم.
سید علی خامنه‌ای
۳/۹/۱۳۷۹
۲۶ شعبان المعظّم ۱۴۲۱
۱. عالم ربّانی، یادنامه آیت اللّه حاج سید مهدی روحانی، کانون نویسندگان فضلای قمی حوزه علمیه قم.
۲. مصاحبه با استاد آیت اللّه حاج سید مهدی روحانی، نشریه نور علم، دوره سوم، شماره پنجم.
۳. پرونده شهید حجة الاسلام سید علی روحانی، واحد پژوهش اداره کل بنیاد شهید انقلاب اسلامی قم.
۴. روزنامه اطلاعات، چهارشنبه ۹ دی ۱۳۷۱، شماره ۱۹۸۰۶.
۵. خبرگان ملت، دفتر دوم، دبیرخانه مجلس خبرگان.
۶. ستارگان حرم، دفتر چهارم، انتشارات زائر.
•
مرتضی عبدالوهابی، ستارگان حرم، برگرفته از مقاله «سید مهدی روحانی»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۱/۰۵/۱۸.
سید مهدی روحانی (۱۳۴۳-۱۴۲۱ق/۱۳۰۳-۱۳۷۹ش)، عالم، فقیه، مدرس 
