سیاحت درویشی دروغین در خانات آسیای میانه (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سیاحت درویشی دروغین در خانات آسیای میانه
اثر وامبری، آرمین، با ترجمه
فارسی «
فتحعلی خواجه نوریان » در
سال ۱۳۳۷ به وسیله «بنگاه ترجمه و نشر کتاب» منتشر شده است. این کتاب با وجود چند
اشتباه و سهل بینی نویسنده اش از جمله مراجع معتبر است، برای طالبان مطالعه در احوال گذشته ترکمانان است.
کتاب شامل دو قسمت می‌باشد. قسمت اول از اوضاع و احوال
تاریخ و جغرافیایی شهرها و آبادی‌های آسیای میانه و ترکمانان و ازبکان تا
قرن هشتم و نهم می‌پردازد و قسمت دوم کتاب درباره
آداب و رسوم ترکمن است.
اوضاع و احوال تاریخی و جغرافیایی شهرها و آبادی‌های آسیای میانه و ترکمانان و ازبکان تا قرن هشتم و نهم را می‌توان، در
آثار خاورشناسانی مثل بارتولد و فرای و در تحقیقات پژوهش گران ایرانی؛ مانند نوشته‌ها و ترجمه‌های خانم دکتر
شیرین بیانی یافت. ولی از
وضع ترکستان در دوره
قاجار نوشته مفصلی ظاهرا جز این
سفرنامه و اشاره‌های مختصری در دیگر سفرنامه‌های این دوره؛ مانند سفرنامه‌های پولاک ولیدی شل نیست.
وامبری خاورشناسی مجاری است که به مطالعه زبان شناسی علاقه مند است و چون می‌پندارد، ممکن است
زبان مادریش با زبان‌های ترکی و تاتاری خویشاوندی داشته باشد، به عثمانی می‌رود و در آن جا چند سالی را به مطالعه
زبان ترکی می‌گذراند. سپس با نام
مستعار رشید افندی خود را به
سفارت ترکیه در
تهران می‌رساند و پس از دیدار با نماینده سلطان عثمانی و معرفی به سفارتخان‌های دیگر و ملاقات با افرادی مثل گوبینو، به سوی خانات آسیای میانه رو می‌نهد. چون پی برده است که مردم خاور زمین به کنجکاوی و یادداشت برداشتن‌های دانشمندان اروپایی اعتقادی ندارند و چه بسا مزاحمشان هم می‌شوند، به ناچار
لباس درویشی می‌پوشد و به همه می‌گوید، به
زیارت قبور مقدس ترکستان می‌رود.
وامبری سفارت عیسویان را برای ملاقات با تیمور یا جانشینان او برعهده داشته است و برای اینکه بتواند، بیشتر با مردم حشر و نشر داشته باشد و اطلاعات کسب کند، خود را به هیئت یک درویش اسلامی در آورده است (
درویش دروغین) و بعضا در بعضی از شهرها هم می‌گفته، از
حج برگشته است و متعجب از اینکه مردم اعتقاد داشته‌اند، برای پادشاه عثمانی هر روز در آشپزخانه‌ای در
مکه غذا طبخ می‌کرده و با پیک مخصوصی آن غذا را برای وی به استانبول می‌فرستاده‌اند و اینکه وقتی یک مامور دولتی به شهری وارد می‌شده، بدون سوال و جواب اولین روستائی را که سر راهش بوده، فرا خوانده و دستار خود روستائی را بر گردن او می‌پیچیده و دنبال
اسب می‌کشانده تا او ماموران را به سرای
کدخدا یا
حاکم شهر رهنمون باشد و اینکه وقتی به دیدار تیمور می‌رسد. او را در حال بازدید از ساختمان در حال ساخت بنای معروف
سمرقند مشاهده می‌کند؛ در حالی پی ساختمان کنده شده بوده و کارگران درون آن مشغول کار بوده‌اند و امیر برای آن‌ها غذا به داخل گود می‌فرستاده است، چون آن‌ها تا اتمام کار
حق خروج از آن گود را نداشته‌اند و باید بصورت شبانه روزی کار می‌کرده‌اند.
ملاقات‌های مردم با یک حاجی بسیار شورانگیز و پر از
احساس و اعتقاد بوده است، اینکه مردم هر شهر در دوره تیموریان چگونه زندگی می‌کرده‌اند، در این کتاب آمده، خواندن آن لذت بخش است و دارای اطلاعات دقیق می‌باشد.
یکی از منابع مهم برای دانشجویان و محققان تیموری محسوب می‌گردد که خواندن آن برای شناخت آن دوره جالب است و اینکه اروپائیان از چه سال‌ها طمع در کشورهای اسلامی داشته و از چه راه‌های
عجیب و
غریب برای نیل به اهدافشان وارد می‌شده‌اند.
آرمینیوس وامبری (مارس، سپتامبر) خاورشناس مجارستانی و یک جهانگرد بود که در روزگار پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار با پوشش درویشان از عثمانی و
ایران دیدن کرد. وامبری خاورشناس و سیاح مشهور مجار پس از آشنایی با زبان‌های مختلف مصمم می‌شود، از راه مطالعه علمی زبان‌های رایج
زمان خود، رابطه میان آن‌ها را تعیین کند. از این رو به
سفر می‌پردازد. وی در بازگشت به کشور خود کتابی به نام مسافرت یک درویش دروغین در خانات آسیای میانه از مشاهدات و مطالعات خویش به رشته تحریر در می‌آورد.
مؤلف نخست از وقایع مهم
مسافرت خود سخن می‌گوید و سپس به بحث درباره
جغرافیا ،
آمار ، روابط اجتماعی و سیاسی کشورهای مختلف آسیای میانه و نیز عادات و رسوم اقوام مختلف آن سامان می‌پردازد و در این زمینه‌ها اطلاعات سودمند و جالبی به دست می‌دهد که در سفرنامه‌های سیاحان دیگر کمتر می‌توان یافت.
نرم افزار تاریخ اسلامی ایران، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
