سَبیل (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سَبیل (به فتح سین) از
واژگان قرآن کریم به معنای راه (اعم از راه هدایت ، راه ضلالت و راه معمولی) است.
سُبُل (به ضم سین و باء) جمع
سبیل به معنای راه‌ها است.
سَبِيلُ اللّه هر راهى است كه رضاى خدا در آن باشد.
سَبيل به معنای راه است.
اعم از آنكه راه
هدایت باشد مثل
آیه ۱۰۸ سوره بقره و يا راه معمولى مثل
آیه ۱۷۷ سوره بقره و يا راه
ضلالت.
به مواردی از
سَبیل که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
سبيل مذکّر و
مؤنّث هر دو آمده است. در
اقرب به دو گونه بودن آن تصريح كرده است.
نحو:
(قُلْ هذِهِ سَبِيلِي أَدْعُوا إِلَى اللَّهِ ...) (بگو: اين راه من است! من و پيروانم، به سوى خدا
دعوت مى‌كنيم....)
سبیل در این آیه مؤنّث به كار رفته است.
(وَ لِتَسْتَبِينَ سَبِيلُ الْمُجْرِمِينَ) (و راه گناهكاران آشكار گردد.)
كه
سبيل فاعل «
تَسْتَبِينَ» است.
ايضا
(وَ تَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِهِ وَ تَبْغُونَها عِوَجاً ...) (تا كسانى را كه به خدا ايمان آورده‌اند تهديد كنيد و از راه خدا باز داريد، و بخواهيد با القاى شبهات، آن را كج و منحرف سازيد. ...)
كه ضميرش مؤنث است.
(قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللّهِ مَنْ آمَنَ تَبْغُونَهَا عِوَجًا ...)(بگو: «اى اهل كتاب! چرا افرادى را كه ايمان آورده‌اند، از راه خدا باز مى‌داريد، و مى‌خواهيد اين راه را منحرف كنيد؟! ....)
و ایضا ضمير سبیل در این آیه نیز مؤنث است.
(فَقَدْ ضَلَّ سَواءَ السَّبِيلِ) (به يقين از راه مستقيم
عقل و
فطرت گمراه شده است.)
(وَ الْمَساكِينَ وَ ابْنَ السَّبِيلِ ...) (و مستمندان و واماندگان در سفر ...)
گاهى از
سبيل تعدّى و تجاوز قصد می‌شود كه در واقع راه تجاوز است مثل
(فَأُولئِكَ ما عَلَيْهِمْ مِنْ سَبِيلٍ) (هيچ ايرادى بر او نيست.)
همچنین در این آیه نیز از
سبيل تعدّى و تجاوز قصد می‌شود.
(فَما جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ عَلَيْهِمْ سَبِيلاً) (خداوند براى شما راهى براى تعرض بر آنان قرار نداده است.)
ابن السَّبِيلِ كسى است كه از وطنش دور مانده و جز (راه) معرّفى ندارد و در «ابن» گذشت.
(وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینَ وَ ابْنَ السَّبِیلِ) (و يتيمان و مسكينان و واماندگان در سفر)
سُبُل (به ضمّ سین، باء) جمع
سبيل است مثل
(فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلًا ...) (و راههايى را كه پروردگارت براى تو تعيين كرده است، براحتى بپيما....)
(يَهْدِي بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَهُ سُبُلَ السَّلامِ ...) (خداوند به بركت آن، كسانى را كه از رضاى او پيروى كنند، به راههاى
سلامت و
امنیت، هدايت مى‌كند. ...)
سَبِيلُ اللّه: هر راهى است كه رضاى خدا در آن باشد مثل
قتل فى
سبيل اللّه، و
انفاق فى
سبيل اللّه،
هجرت فى
سبيل اللّه چنانكه مواردی مانند
سبیل الطاغوت و
سبیل المجرمین، خلاف
سبیل الله است.
(وَمَا لَكُمْ لاَ تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللّهِ) (چرا در راه خدا پيكار نمى‌كنيد؟! )
(فِي سَبِيلِ الطَّاغُوتِ ...) (در راه
طاغوت (
بت و افراد طغيان‌گر) ...)
(و سَبِيلُ الْمُجْرِمِينَ) (و راه گناهكاران آشكار گردد.)
در آيه
(مِنْ نُطْفَةٍ خَلَقَهُ فَقَدَّرَهُ • ثُمَ السَّبِيلَ يَسَّرَهُ) (او را از
نطفه ناچيزى آفريد، سپس اندازه‌گيرى كرد و موزون ساخت سپس راه
سعادت را براى او آسان كرد.)
ظاهرا مراد راه
تولّد و بدنيا آمدن است و شايد مراد راه ولادت و هدايت و معيشت و غيره باشد.
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «سبیل»، ج۳، ص۲۲۳.
