سَبَب (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سَبَب (به فتح سین و باء) از
واژگان قرآن کریم به معنای
ریسمان و
وسیله است.
أَسْباب (به فتح الف و سکون سین)، جمع سَبَب است.
سَبَب به معنای وسيله است.
راغب گويد: سبب ريسمانى است كه با آن به
درخت خرما بالا می‌روند جمع آن اسباب است. فرموده
(فَلْيَرْتَقُوا فِي الْأَسْبابِ) يعنى «در ريسمان‌ها بالا روند.»
اين در معنى اشاره است به آيه
(أَمْ لَهُمْ سُلَّمٌ يَسْتَمِعُونَ فِيهِ ...) «يا آنها را نردبانى است كه در آن بالا رفته و گوش می‌دهند؟»
آنگاه به هر وسيله سبب گفته‌اند.
صحاح و
قاموس و
اقرب نيز معناى اولى آن‌را ريسمان و معنى دوّمى را وسيله گفته‌اند.
ابن اثیر گويد: سبب ريسمانى كه با آن
آب می‌كشند و به طور استعاره به هر وسيله سبب گفته شده.
به مواردی از
سَبَب که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(فَلْيَمْدُدْ بِسَبَبٍ إِلَى السَّماءِ ثُمَّ لْيَقْطَعْ فَلْيَنْظُرْ هَلْ يُذْهِبَنَّ كَيْدُهُ ما يَغِيظُ) «هر كه گمان می‌كند كه خدا پيغمبرش را يارى نخواهد كرد ريسمانى به آسمان بكشد و سپس آن را قطع كند و بی‌افتد و ببيند آيا حيله‌اش
غیظ و
کینه او را از بين می‌برد.»
آيه در شرح حال كسانى است كه به پيشرفت
اسلام گمان نداشتند.
«به
ذو القرنین از هر چيز وسيله‌اى داده بوديم به يک وسيله از آنها تابع شد و از آن استفاده نمود.»
(وَ تَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبابُ) «وسائل
دنیا از آنها بريده شد.»
(أَمْ لَهُمْ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَيْنَهُما فَلْيَرْتَقُوا فِي الْأَسْبابِ) (يا اين‌كه حكومت آسمانها و زمين و آنچه ميان اين دو است از آن آنهاست؟! اگر چنين است با هر وسيله ممكن به آسمانها بروند (و از نزول وحى بر پيامبر جلوگيرى كنند)!)
اين در معنى اشاره است به آيه
(أَمْ لَهُمْ سُلَّمٌ يَسْتَمِعُونَ فِيهِ ...) «يا آنها را نردبانى است كه در آن بالا رفته و گوش می‌دهند؟»
•
(يا هامانُ ابْنِ لِي صَرْحاً لَعَلِّي أَبْلُغُ الْأَسْبابَ • أَسْبابَ السَّماواتِ فَأَطَّلِعَ إِلى إِلهِ مُوسى ...) (فرعون گفت: اى
هامان! براى من برج بلندى بساز، شايد به وسايلى دست يابم، وسايل دست يافتن به آسمانها تا از خداى موسى آگاه شوم. ...)
صرح بناى بلند است مراد از اسباب چنان كه از آيه روشن می‌شود وسيله‌هاى رسيدن به آسمان‌هاست و گوئى منظور از آنها راه‌هاست يعنى بالاى آن بناى بلند بروم و به راههاى
آسمان برسم تا به معبود
موسی دست يابم
فرعون براى فريب مردم اين سخن را گفته است.
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «سبب»، ج۳، ص۲۰۶.
