سریع الحساب (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سَريعُ الْحِساب (به فتح سین و ضم عین و کسر حاء) و از
واژگان قرآن کریم و از
اسماء حسنی است و دو بار نيز
سَريعُ الْعِقاب (به فتح سین و ضم عین اول و کسر عین دوم) آمده است. ظاهر آن است که حساب و عقاب، فاعل سريع و الف و لام عوض از مضاف اليه است؛ يعنى «سريع حسابه، سريع عقابه». احتمال نزديک به يقين آن است كه مراد از حساب در اين آيات
ثواب و
عقاب است. سريع الحساب هشت بار و سريع العقاب دو بار در
قرآن مجید آمده است.
سَريعُ الْحِساب از اسماء حسنى است و در قرآن دو بار نيز
سَريعُ الْعِقاب آمده است. ظاهر آن است حساب و عقاب، فاعل سريع و الف و لام عوض از مضاف اليه است؛ يعنى «سريع حسابه، سريع عقابه». احتمال نزديک به يقين آن است كه مراد از حساب در اين آيات ثواب و عقاب است.
(وَ اللَّهُ سَرِيعُ الْحِسابِ) (و خداوند، سريع‌الحساب است)
(إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسابِ) (به يقين، خداوند سريع‌الحساب است)
دو بار نيز آمده
(سَرِيعُ الْعِقابِ) كه عنقريب خواهيم گفت.
احتمال نزديک به يقين آن است كه مراد از حساب در اين آيات ثواب و عقاب است؛ مثلاً در آيه
(وَ مِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ)(أُولئِكَ لَهُمْ نَصِيبٌ مِمَّا كَسَبُوا وَ اللَّهُ سَرِيعُ الْحِسابِ) (و بعضى مى‌گويند: پروردگارا! به ما در
دنیا نيكى عطا كن و در
آخرت نيز نيكى مرحمت فرما و ما را از عذاب
دوزخ نگاه دار. اين گروه به سبب آنچه انجام داده‌اند، نصيب و بهره‌اى از فضل خدا دارند و خداوند، سريع‌الحساب است.)
(سَرِيعُ الْحِسابِ) راجع به ثواب دنيا و آخرت است و در آيه
(وَ مَنْ يَكْفُرْ بِآياتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسابِ) (و هر كس به آيات خدا
کفر ورزد، (بداند كه) خداوند، سريع‌الحساب است)
راجع به عقاب است.
على هذا مراد آن است كه ثواب و عقاب خدا چون وقتش رسد فورى است و معطّلى ندارد؛ نظير:
(وَ ما أَمْرُنا إِلَّا واحِدَةٌ كَلَمْحٍ بِالْبَصَرِ) (و فرمان ما يک امر بيش نيست، همچون يک چشم بر هم زدن.)
و مثل
(فَأَخَذْناهُمْ بَغْتَةً وَ هُمْ لا يَشْعُرُونَ) (آن‌ها را به سبب اعمالشان ناگهان گرفتيم (و مجازات كرديم)، در حالى كه درک نمى‌كردند)
نه اينكه ديگران كند حساب می‌كنند و خداوند در حساب كردن تندتر است.
خلاصه آنكه سريع الحساب در جاهایی كه مراد از آن عذاب است مثل آيه
(إِنَّ رَبَّكَ سَرِيعُ الْعِقابِ ...) می‌باشد.
مرحوم طبرسی در چند جا
(سَرِيعُ الْحِسابِ) را سريع المجازاة گفته است.
ناگفته نماند ظهور
(سَرِيعُ الْحِسابِ) در بسيارى از آيات در ثواب و عذاب دنيوى است ولى
آیه ۵۱ سوره ابراهیم و
۱۷ سوره غافر در عذاب اخروى صريح است. على هذا كلمه سريع الحساب به دنيا و آخرت هر دو شامل است.
(إِنَّ رَبَّكَ سَرِيعُ الْعِقابِ وَ إِنَّهُ لَغَفُورٌ رَحِيمٌ) (زيرا پروردگارت مجازاتش سريع، و در عين حال، نسبت به توبه‌كنندگان آمرزنده و مهربان است)
اين آيه در
سوره اعراف آیه ۱۶۷ تكرار شده و در آنجا
(لَسَرِيعُ) است با زيادت لام.
در جواب اينكه سريع العقاب با غفور رحيم چه تناسبى دارد؟! بايد گفت مراد آن است كه خداوند اولا و بالذات غفور و رحيم است ولى اگر بنا شود روى عللى بنده خود را عذاب كند عذابش فورى است و معطلى ندارد و از هر دو آيه به نظر می‌آيد كه مراد از سريع العقاب عذاب دنيوى است؛ مثلاً آيه دوم چنين است:
(وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكَ لَيَبْعَثَنَّ عَلَيْهِمْ إِلى يَوْمِ الْقِيامَةِ مَنْ يَسُومُهُمْ سُوءَ الْعَذابِ إِنَّ رَبَّكَ لَسَرِيعُ الْعِقابِ وَ إِنَّهُ لَغَفُورٌ رَحِيمٌ) (و نيز به خاطر بياور هنگامى را كه پروردگارت اعلام كرد: تا
روز قیامت، كسى را بر آن‌ها مسلّط خواهد ساخت كه همواره آن‌ها را در عذاب سختى قرار دهد؛ زيرا پروردگارت مجازاتش سريع، و در عين حال، نسبت به توبه‌كنندگان آمرزنده و مهربان است)
چنان كه آيه اول نيز ظاهرش چنين است.
سريع الحساب هشت بار و سريع العقاب دو بار در قرآن مجيد آمده است.
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «سریع الحساب»، ج۳، ص۲۵۶-۲۵۷.
