سایه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تاریکی نسبى ايجاد شده بر اثر جلوگيرى از
تابش مستقيم
نور در يک
سطح يا در
فضا را در سايه گویند. از آن در بابهاى
صلات،
اعتکاف،
حج و به مناسبت در بابهاى
تجارت،
صلح،
عاریه،
اجاره و
احیاء موات سخن گفته‌اند.
از راههاى شناخت زمان
زوال (
وقت نمازظهر) شروع سايه
شاخص به سمت افزايش پس از کاهش و يا از بين رفتن آن است.
به
قول مشهور،
وقت فضیلت نماز ظهر از اول زوال تا رسيدن
سایه شاخص به اندازه آن است و وقت فضيلت نماز عصر از زمان رسيدن سايه شاخص به اندازه آن تا زمان رسيدن سايه به اندازه دو برابر شاخص است.
همچنين بنابر قول مشهور، وقت
نماز جمعه از زوال تا رسيدن سايه شاخص به اندازه آن است.
بنابر
اشهر، بلکه
مشهور، وقت
نافله ظهر از زوال تا رسيدن سايه شاخص به اندازه دو قدم (دو هفتم شاخص) و
نافله عصر از زوال تا رسيدن سايه شاخص به اندازه چهار قدم (چهار هفتم شاخص) است.
اعتکاف کننده در مدت اعتکاف نبايد از
مسجد خارج شود، مگر در موارد ضرورت. در صورت خروج از روى ضرورت، نبايد زير سايه بان بايستد يا بنشيند. در
جواز راه رفتن زير
سایه بان اختلاف است.
بنابر قول مشهور، بر
مرد محرم زير سايه بان قرار گرفتن، مانند
ماشین سقف دار و
چتر در حال حرکت به سوى يکى از منازل، همچون
مکه،
عرفات،
مشعر و
منی،
حرام و
موجب کفاره است، مگر آنکه از روى
ضرورت و
عذر باشد. بر اين قول
ادعای اجماع شده است؛
ليکن در اينکه اين
حکم اختصاص به سواره دارد يا شامل پياده نيز مى‌شود، و نيز در اينکه اختصاص به سايه بان متحرک- همچون دو مثال ياد شده- دارد يا شامل سايه بان ثابت، همچون
درخت و
تونل نيز مى‌گردد و نيز در اينکه
حرمت اختصاص به سايه بان بالاى سر دارد يا شامل سايه بان سمت چپ يا راست نيز مى‌شود،
اختلاف است.
استتار از نور خورشيد با دستها بر محرم جايز است؛
بدون شک قرار گرفتن زير سايه بان ثابت در
منزل، همچون مکه بر
مرد محرم جایز است؛ ليکن در حال حرکت در منزل- مانند رفتن به
مسجد الحرام- آيا زير سايه بان متحرک قرار گرفتن، همچون چتر جايز است يا حرام، اختلاف مى‌باشد.
همچنين است اگر محرم در بين راه پيش از آنکه به منزل برسد،
توقف کند.
چنان که زير سايه بان حرکت کردن براى
زن و
کودک محرم و نيز
مرد معذور، همچون
بیمار اشکال ندارد؛ هرچند در فرض آخر، بر او
واجب است
کفاره بدهد.
آيا حرمت قرار گرفتن زير سايه بان در فرض وجود
خورشید در
آسمان است يا
مطلقا حرام مى‌باشد؛ خورشيد در آسمان باشد يا نباشد؟ مسئله اختلافى است. بنابر قول نخست، رفتن زير سايه بان در
شب و نيز در
روز هنگامى که خورشيد پشت
ابر قرار دارد،
جایز مى‌باشد؛ بر خلاف قول دوم که حرام خواهد بود.
البته اين بحث در کلمات
قدما و بسيارى از
متأخران مطرح نشده، بلکه بيشتر در کلمات
معاصران آمده است.
رفتن محرم زير سايه بان براى فرار از
باران،
باد و يا
سرما و مانند آنها از عوارضى که موجب آزار انسان مى‌شود حرام است؛ هرچند بنابر قولى استفاده از سايه بان در شب معمولى و معتدل يا در هواى ابرى در صورت عدم وجود باران و ديگر عوارض جايز است.
کفّاره زير سايه بان رفتن به قول مشهور يک گوسفند است.
برخى قدما کفّاره آن را يک
مد طعام- همچون
گندم- براى هر روز دانسته‌اند.
برخى ديگر، کفّاره آن را براى کسى که بدون عذر مرتکب اين عمل شده، براى هر روز يک
گوسفند و براى معذور، در تمامى مدّت يک گوسفند دانسته‌اند.
از بعضى قدماى ديگر نيز نقل شده که کفّاره آن سه روز روزه گرفتن يا شش
فقیر، هر يک را به اندازه دو مدّ اطعام کردن و يا يک گوسفند است.
آيا کفّاره با چند بار زير سايه بان رفتن تکرار مى‌شود؟ بسيارى بر عدم تکرار تصريح کرده‌اند.
برخى در صورت تعدد سبب زير سايه بان رفتن- مانند آنکه يک بار به جهت سرما زير سايه بان رفته باشد و بار ديگر به جهت گرما- قائل به تعدد کفّاره شده‌اند.
راه رفتن در سايه
مستحب است.
انسان مى‌تواند در مکان
مباح بدون تکيه بر
دیوار يا
درخت ديگرى از سايه آن استفاده کند؛ هرچند
مالک از آن
نهی کرده باشد.
کسى که زمينى را جهت درخت کارى به ديگرى
عاریه داده، مى‌تواند بدون اجازه
عاریه گیرنده داخل زمين شده، از سايه درختان استفاده کند؛ اما
عاريه گيرنده تنها براى درخت کارى و امور مربوط به آن همچون آبيارى درختان مجاز است در آن زمين رفت و آمد کند. در جواز دخول وى جهت گردش و استراحت در زير سايه درختان، اختلاف است.
به تصريح برخى،
سایه درخت از
منافع آن به شمار مى‌رود؛ از اين رو، اجاره دادن درخت براى استفاده از سايه آن صحيح است.
نصب سايه بان در
معابر عمومی جهت استفاده از سايه آن در صورت مزاحمت نداشتن براى
رهگذران، جايز است.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۳۵۸-۳۶۱.
