سادات پشت مشهدی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پشت مشهدی،
سادات، خاندانی از
علما و فضلای
شیعی قرن دوازدهم و سیزدهم است.
پشت مشهد از محلات مشهور
کاشان است که به قولی مدفن
حبیب بن موسی، از اولاد
امام باقر یا
امام کاظم علیهماالسلام، است.
این
خاندان به علت سکونت در محل مذکور به این نام شهرت یافته اند.
از مشاهیر سادات پشت مشهدی، یکی
سیدماجد بن ابراهیم حسینی است و دیگری
سیدمحمدتقی بن میرعبدالحی.
سیدماجد بن ابراهیم حسینی، جدّ خاندان پشت مهدی است.
از زمان
ولادت او اطلاع دقیقی وجود ندارد، تنها می‌دانیم که از علمای بزرگ اواخر
عهد صفوی و دوره
نادرشاه افشار (۱۱۴۸ـ۱۱۶۰) بوده است.
از تعبیر یکی از شاگردانش که مجموعه‌ای از رساله های وی را
استنساخ کرده دانسته می‌شود که سیّدماجد تا ۱۱۵۲ زنده بوده است.
علاوه بر این، به نوشته
ضرابی و
صهبای سخن،
در دعوتی که به دستور نادرشاه از علمای بلاد از
شیعیان و
اهل سنّت برای تشکیل جلسه
مناظره و
گفتگو صورت گرفت، سیّدماجد به نمایندگی از
علمای کاشان روانه شد اما در میانه راه در
کرمانشاه درگذشت و طبق وصیّتش همان‌جا به خاک سپرده شد.
این دعوت در ۱۱۵۶ بوده است.
از سیّدماجد آثاری در
حکمت و
فقه برجای مانده است که بدین قرارند: التخلل و التکاشف الحقیقیان؛ نفی الهیولی؛ حواشی بر
اشارات و
شفا و ایقاظ النائمین و ایعاظ الجاهلین که رساله‌ای در تحقیق
غنا است.
مؤلف در این رساله به رساله فی تحریم الغناء از
محقق سبزواری (متوفی ۱۰۹۰) نظر داشته و به بحث درباره غنا،
احادیث مجوّز بر
غنای عرفی و نکوهش
فتوا به
تحریم مطلق غنا و تحریم کنندگان همه مصادیق لُغَوی غنا می‌پردازد.
درباره مطالب این رساله مناقشاتی چند صورت گرفته است، از جمله میرزاابراهیم خوزانی، قاضی اصفهان (مقتول در ۱۱۶۰)، رساله تحریم الغناء را در رد آن نوشت؛ همچنین برخی مطالب رساله فی تحریم الغناء از محمد رسول کاشانی (زنده در ۱۲۵۸) و بخشی از رساله فی الغناء از مولی اسماعیل خواجویی (متوفی ۱۱۷۳) و رساله ذریعه الاستغناء از
ملاحبیب‌الله کاشانی ناظر به همین رساله‌اند.
رساله‌های مذکور در میراث فقهی به
چاپ رسیده‌اند.
یکی از فرزندان سیّدماجد، میرابراهیم، در
علم و
عمل بی نظیر بوده است.
سیدمحمدتقی بن میرعبدالحی بن میرابراهیم،
عارف،
ادیب و
فقیه اصولی قرن سیزدهم است.
در ۱۱۸۹ به دنیا آمد در آغاز در زادگاهش نزد استادانی چون
ملامهدی نراقی به تحصیل پرداخت، سپس به
عتبات عراق رفت و در مجلس درس سیدعلی حایری، معروف به صاحب
ریاض، شرکت کرد.
وی پس از کسب اجازاتی از سیدعبدالله کاظمی معروف به
سیدشُبَّر،
شیخ احمد احسایی،
سیدمحمد مجاهد و
محقق قمی صاحب
قوانین، به
کاشان بازگشت و به
تدریس پرداخت.
جمع کثیری از
علما و فضلا، از جمله
ملاعلی مدد ساوجی، شیخ محمد جاسبی، سیدحسین لاجوردی و ملاعبدالباقی، در درس او حاضر می‌شدند.
سیدمحمدتقی به
مکه،
مشهد،
نائین و
قم سفر کرد.
وی در یکی از دیدارهایش با محقق قمی به
فتحعلی شاه معرفی و ستایش شد و فتحعلی شاه به سید ارادت یافت.
محمدشاه قاجار و برخی از شاهزادگان قاجار، مانند سلطان محمد میرزای سیف الدوله، نیز در شمار مریدان سید بوده‌اند.
سیدمحمدتقی بیش‌تر اوقات به
ذکر و
ریاضت می‌پرداخت و اهتمام کمتری به تألیف و تصنیف داشت.
ملاحبیب الله کاشانی به وی کراماتی نیز نسبت داده است.
برخی گفته‌اند که سید به
تصوف تمایل داشته و به
حاج محمدحسن نائینی (متوفی ۱۲۵۰) ارادت می‌ورزیده، که به نظر برخی اختلاف احتمالیِ میان وی و استادش، ملااحمد نراقی، متأثر از همین مسئله بوده است.
محمدتقی در
حدیث و
رجال تبحر داشت، و آثاری نیز در
فقه و
اصول نگاشت.
از جمله تألیفات او رساله حجیه المظنه، تنقیح الاصول، و رساله ای در
مباحث الفاظ است.
سیدمحمدتقی در ۱۲۵۸ از دنیا رفت و به امر محمدشاه قاجار برای وی آرامگاه مجللی در صحن مقدس
حبیب بن موسی ساخته شد که اکنون
زیارتگاه است.
از فرزندان او دو تن قابل ذکرند: سیدمهدی، از شاگردان
شیخ انصاری، و سیدعبدالرحیم که از علمای بزرگ آن دوران و مورد تکریم دربار ناصری بود.
سیدعبدالرحیم بعد از اتمام
دروس سطح در کاشان، سال‌های زیادی از حوزه درس شیخ انصاری در
نجف بهره گرفت، سپس به زادگاهش بازگشت و به انجام تکالیف شرعی و ارشاد مردم روی آورد.
وی در ۱۲۹۴ درگذشت.
دو فرزند سیدعبدالرحیم، اسدالله و جعفر در زمره علمای دینی شیعی بوده‌اند.
(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۲) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه، جزء ۲: الکرام البرره، مشهد ۱۴۰۴.
(۳) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه، الکواکب المنتشره فی القرن الثانی بعدالعشره، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
(۴) محمدعلی حبیب آبادی، مکارم الا´ثار در احوال رجال دوره قاجار، ج ۵، اصفهان (تاریخ مقدمه ۱۳۹۶).
(۵) ماجدبن ابراهیم حسینی، ایقاظ النائمین و ایعاظ الجاهلین، در غنا، موسیقی، چاپ رضا مختاری و محسن صادقی، ج ۱، قم ۱۳۷۶ ش.
(۶) محمدباقربن زین العابدین خوانساری، روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰ـ۱۳۹۲.
(۷) صهبای سخن، کاشان: انجمن ادبی صبا، ۱۳۴۸ ش.
(۸) عبدالرحیم ضرابی، تاریخ کاشان، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۶ ش.
(۹) حبیب الله بن علی مدد کاشانی، لباب الالقاب فی القالب الاطیاب: فیه معرفه احوال الرجال من علماء الشیعه، کاشان ۱۳۷۲ ش.
(۱۰) محمدکاظم مروی، عالم آرای نادری، چاپ محمدامین ریاحی، تهران ۱۳۶۴ ش.
(۱۱) محمدمعصوم بن زین العابدین معصوم علیشاه، طرائق الحقائق، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹ـ۱۳۴۵ ش.
(۱۲) حسن نراقی، آثار تاریخی شهرستانهای کاشان ونطنز، تهران ۱۳۷۴ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «سادات پشت مشهدی»، شماره۲۷۷۶.
