رِفْق (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
رِفْق ( به کسر راء و سکون فاء) از
واژگان قرآن کریم به معنای مدارا است. مشتقات رفق که در آیات قرآن آمده عبارتند از:
رَفيق (به فتح راء) به معنای مدارا كننده (دوست)، مِرفَق (به کسر میم و فتح فاء) به معنای لطف و سهولت و
مَرافِق جمع مرفق به معنى آرنج است.
رِفْق به معنای مدارا است. ايضا مِرْفَق (به كسر اول و فتح فاء) و آن ضد
خشونت است.
مشتقات رفق که در آیات قرآن آمده عبارتند از:
رَفيق به معنای مدارا كننده (دوست) است.
(وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً) (يُهَيِّئْ لَكُمْ مِنْ أَمْرِكُمْ مِرفَقاً) مرفق را بعضى به فتح «م» و كسر (فاء) و بعضى به عكس آن خوانده‌اند. و آن با دو وزن فوق و همچنين به فتح «م» و «ف» مصدر است به معنى لطف و سهولت. يعنى «خدا براى شما از مشكلى كه داريد سهولت و گشايش پيش آورد.»
(مُتَّكِئِينَ فِيها عَلَى الْأَرائِكِ نِعْمَ الثَّوابُ وَ حَسُنَتْ مُرْتَفَقاً) در
مجمع گويد: مُرْتفق متّكا و مخدّه است.
گويند: ارتفق يعنى به
آرنج خود تكيه كرد همچنين است قول
اقرب و ديگران. ولى به نظر می‌آيد كه آن محل مرافقت و ملاطفت باشد يعنى بهتر آسايشگاه است.
(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ) مرافق جمع مرفق به معنى آرنج است در لغت
عرب آن را مجمع
ساعد و
بازو گفته‌اند. «
إِلَى الْمَرافِقِ» قيد است براى «
أَيْدِيَكُمْ» نه براى «
فَاغْسِلُوا» و به عبارت ديگر حدّ
مغسول است نه
غسل.
دست در اطلاق عرب مصاديق گوناگون دارد يكدفعه مراد از آن چهار
انگشت دست مثل
(وَ السَّارِقُ وَ السَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَيْدِيَهُما) يكدفعه مراد از آن از
مچ به پائين است نحو
(فَتَيَمَّمُوا صَعِيداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَ أَيْدِيكُمْ) يكدفعه مراد از آن تا آرنج است مثل آيه «ما نحن فيه». و يكدفعه مراد از آن از سر انگشتان است تا شانه چنانكه در اقرب الموارد گفته است.
لذا اگر در آيه قيد «
إِلَى الْمَرافِقِ» نبود معلوم نمی‌شد مراد از دست كدام است ولى قيد روشن می‌كند كه دست تا آرنج مراد است. بنا بر اين آيه شريفه از اينكه از مرفق شسته شود يا بالعكس ساكت است و اگر ما بوديم و آيه می‌گفتيم: هر دو جايز است.
شیعه كه می‌گويد: بايد
وضو از مرفق به پائين شسته شود دليلشان روايات
اهل بیت عليهم‌السلام است نه آيه فوق.
اهل سنت نيز كه از پائين به بالا می‌شويند در اين عمل به آيه استناد نمی‌كنند بلكه از امثال
ابو هریره و
عثمان روايت می‌كنند كه آنها
حضرت رسول (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) را ديده‌اند كه از پائين به بالا مى‌شسته
اهل سنت درباره آيه فوق بيشتر اهميت داده‌اند كه «الى» را به معنى «مع» بگيرند كه يعنى مرفق نيز بايد شسته شود وانگهى اهل سنت نگفته‌اند كه اگر كسى از مرفق بشويد وضوى او باطل است
طبرسی رحمه‌اللّه در
مجمع ذيل آيه فوق فرموده: امت اسلامى اتفاق دارند در اينكه اگر كسى از بالا به پائين بشويد وضوى او صحيح است. على هذا شروع از پائين در مذهب اهل سنت مستحبّ است نه واجب كه عكس آن مبطل باشد.
فقهاء شيعه به استناد روايات اهل بيت (عليهم‌السلام) فتوى داده‌اند كه در صورت شستن از پائين به بالا وضو باطل است.
فقط از
ابن ادریس نقل شده كه آن را
مکروه دانسته و مبطل نمی‌داند و نيز
سید مرتضی كه در يكى از دو فتوايش گفته از بالا شستن مستحب است.
اگر گويند: گفتيد آيه از كيفيّت شروع ساكت است و اگر ما بوديم و آيه، هر دو نوع شستن جايز بود در اين باره توضيح بيشتر بدهيد؟
گوئيم: بطوريكه گفته شد «
إِلَى الْمَرافِقِ» حدّ «
أَيْدِيَكُمْ» است مثلا اگر شخصى به نقاش گويد: اين ستون را تا نصف رنگ بزن. نقاش مخيّر است كه از نصف به پائين رنگ بزند. و بالعكس. در هر دو صورت می‌گويند مأموريت خود را انجام داده است همچنين است آيه شريفه.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «رفق»، ج۳، ص۱۱۰.
