رُوم (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
رُوم:
(غُلِبَتِ الرُّومُ)رُوم: امپراتوری بزرگی بود که بر متصرفات وسیعی در
آسیا و
اروپا و
افریقا حکومت داشت و
ایتالیا نیز قسمتی از آن محسوب می‌شد.
مفسران بزرگ همگی اتفاق دارند که آیات نخستین
سوره روم بدین سبب نازل شد که در آن هنگام که
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در
مکه بود و
مؤمنان در اقلیت قرار داشتند، جنگی میان ایرانیان و رومیان در گرفت و در این نبرد ایرانیان پیروز شدند.
مشرکان مکه این را به فال نیک گرفتند و دلیل بر حقانیت
شرک خود دانستند!
به موردی از کاربرد «رُوم» در
قرآن، اشاره می‌شود:
((غُلِبَتِ الرُّومُ.) (روميان شكست خوردند.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: اين سوره با وعده‌اى از
خدا آغاز شده، و آن اين است كه: به زودى امپراطورى روم كه در ايام نزول اين
سوره از امپراطورى ايران شكست خورد، بعد از چند سال بر آن امپراطورى غلبه خواهد كرد، و بعد از ذكر اين وعده، منتقل مى‌شود به وعده‌گاه اكبر كه
قیامت و يوم الوعدش گويند، روزى كه تمامى افراد و اقوام در آن روز به سوى خدا بازمى‌گردند، آن گاه به استدلال بر مساله
معاد پرداخته، سپس كلام را به آيات
ربوبیت معطوف مى‌دارد و صفات خاصه خدا را برمى‌شمارد، و در آخر، سوره را با وعده
نصرت به رسول گرامى‌اش ختم مى‌كند، و در فرا رسيدن اين وعده تاكيد بليغ نموده و مى‌فرمايد:
(فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ لا يَسْتَخِفَّنَّكَ الَّذِينَ لا يُوقِنُونَ) (صبر كن كه وعده خدا حق است، و كسانى كه
یقین ندارند تو را در كارت سست نسازند) ، و در چند آيه قبل نيز فرموده بود:
(وَ كانَ حَقًّا عَلَيْنا نَصْرُ الْمُؤْمِنِينَ) (يارى ما براى مؤمنين حقى است بر ما).
پس معلوم شد كه غرض سوره وعده دادن قطعى خدا به يارى
دین است، و اگر قبل از بيان اين غرض، مساله وعده غلبه روم را در چند سال بعد ذكر كرد، براى اين است كه
مؤمنین وقتى ديدند كه وعده غلبه روم عملى شد، يقين كنند كه وعده ديگر خدا نيز عملى خواهد شد، و نيز يقين كنند كه وعده آمدن قيامت هم، مانند ساير وعده‌هايش عملى مى‌شود، آرى
عقل هر عاقلى حكم مى‌كند كه وقتى خداى تعالى دو تا از وعده‌هايش را عملى كرد ساير وعده‌هايش نيز عملى مى‌شود، و بايد از خطرهايى كه وعده آن را مى‌دهد بر حذر بود.
در
تفسیر نمونه آمده است: روم امپراتوری بزرگی بود که بر متصرفات وسیعی در آسیا و اروپا و افریقا حکومت داشت و ایتالیا نیز قسمتی از آن محسوب می‌شد.
مفسران بزرگ همگی اتفاق دارند که آیات نخستین سورۀ روم بدین سبب نازل شد که در آن هنگام که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مکه بود و مؤمنان در اقلیت قرار داشتند، جنگی میان ایرانیان و رومیان در گرفت و در این نبرد ایرانیان پیروز شدند.
مشرکان مکه این را به فال نیک گرفتند و دلیل بر حقانیت شرک خود دانستند! و گفتند: ایرانیان
مجوسی هستند و
مشرک (دوگانه‌پرست) اما رومیان مسیحی‌اند و
اهل کتاب، همان‌گونه که «ایرانیان» بر «رومیان» غلبه کردند پیروزی نهایی از آن
شرک است و طومار
اسلام بزودی پیچیده خواهد شد و ما پیروز می‌شویم. گرچه این‌گونه نتیجه‌گیری‌ها پایه و مایه‌ای نداشت اما در آن جو و محیط برای تبلیغ در میان مردم جاهل خالی از تاثیر نبود، لذا این امر بر مسلمانان گران آمد.
آیات مورد بحث نازل شد و قاطعانه گفت: گرچه ایرانیان در این نبرد پیروز شدند اما چیزی نمی‌گذرد که از رومیان شکست خواهند خورد و حتی حدود زمان این پیشگویی را نیز بیان داشت و گفت این امر فقط در طول چند سال به وقوع می‌پیوندد.
این پیشگویی قاطع
قرآن که از یک‌سو نشانۀ
اعجاز این کتاب آسمانی و اتکاء آورندۀ آن به علم بی‌پایان
پروردگار به
عالم غیب است، و از سوی دیگر نقطه مقابل تفال مشرکان بود، مسلمانان را طوری دلگرم ساخت که حتی می‌گویند بعضی از آنان با مشرکان روی این مسئله شرطبندی مهمی کردند (آن روز هنوز حکم تحریم این گونه شرط‌بندیها نازل نشده بود). (غُلِبَتِ الرُّومُ)
و این شکست در سرزمین نزدیکی واقع شد (فِی اَدْنَی الْاَرْضِ).
نزدیک به شما مردم
مکه، در شمال جزیره عرب، در اراضی
شام، و از‌اینجا معلوم می‌شود که منظور از «روم» روم شرقی است نه روم غربی.
بعضی از مفسران مانند
شیخ طوسی در تبیان احتمال داده‌اند که منظور نقطه نزدیکی به سرزمین ایرانیان بوده است یعنی در محلی واقع شد که نزدیکترین نقطه میان
ایران و
روم بود.
درست است که تفسیر اول با الف و لام عهد در کلمۀ «الارض» مناسب‌تر است، ولی از جهاتی تفسیر دوم صحیح‌تر به نظر می‌رسد.
در اینجا تفسیر سومی نیز وجود دارد که شاید تفاوت زیادی از نظر نتیجه با تفسیر دوم نداشته باشد و آن اینکه منظور از این زمین، زمین روم است یعنی آنها در نزدیکترین سرحداتشان با ایران گرفتار شکست شدند و این اشاره به اهمیت و عمق این شکست است، چرا که شکست، در نقطه‌های دور دست و مرزهای بعید، چندان مهم نیست، مهم آن است که کشوری در نزدیکترین مرزهایش به
دشمن که از همه جا
قوی‌تر و نیرومندتر است گرفتار شکست شود.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «روم»، ج۲، ص۲۲۹.
