رَقیب (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
رَقيب: (كَانَ عَلَيْكُمْ رَقيباً) «رَقيب» در اصل، به كسى مى‌گويند كه از محل مرتفعى به اوضاع نظارت كند،
و سپس، به معناى حافظ و نگهبان چيزى آمده است؛ زيرا نگهبانى از لوازم نظارت است. بلندى محل رقيب، ممكن است از نظر ظاهرى بوده باشد كه بر مكان مرتفعى قرار گيرد و نظارت كند و ممكن است از نظر معنوى بوده باشد، و در اصل از «
رقبة» كه به معناى «گردن» است گرفته شده، و اين معنا يا به خاطر آن است كه شخص حافظ و مراقب، گردن كسى را كه در حفاظت او است حفظ مى‌كند (كنايه از اين كه جان او را حفظ مى‌كند) و يا به خاطر اين كه گردن مى‌كشد تا برنامه پاسدارى و حفاظت را انجام دهد.
و غالب مفسران معتقدند كه
«رقيب» در
سوره «ق» فرشته‌اى است كه در سمت راست قرار دارد.
ترجمه و تفسیر آیات مرتبط با
رَقیب:
(يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاء وَاتَّقُواْ اللّهَ الَّذِي تَسَاءلُونَ بِهِ وَالأَرْحَامَ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا) (مردم! از مخالفت پروردگارتان بپرهيزيد همان كسى كه همه شما را از يک انسان آفريد؛ و همسر او را نيز از جنس او خلق كرد؛ و از آن دو، مردان و زنان فراوانى در روى زمين منتشر ساخت. و از خدايى بپرهيزيد كه هرگاه چيزى از يكديگر مى‌خواهيد، نام او را مى‌بريد و نيز از قطع رابطه با خويشاوندان پرهيز كنيد زيرا خداوند، مراقب شماست.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه رقيب ، به معناى حفيظ است، و مراقبت به معناى محافظت است، و گويا اين كلمه از ماده رقبه (برده- گردن) گرفته شده، با اين عنايت كه مردم هر يك حافظ رقاب بردگان خود بودند، و يا از اينجا گرفته شده كه رقيب در محافظت آنچه كه مراقبش مى‌كند همواره رقبه (گردن) خود را مى‌كشد، تا وضع آن را زير نظر داشته باشد، به اين مناسبت محافظت را مراقبت خوانده‌اند، البته رقوب به معناى مطلق حفظ نيست، بلكه تنها آن محافظت از حركات و سكنات شخص محفوظ و مرقوب را مراقبت مى‌گويند كه به منظور اصلاح موارد خلل و فساد آن باشد، و يا به اين منظور باشد كه حركات و سكنات آن را ضبط كنند.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
(وَيَا قَوْمِ اعْمَلُواْ عَلَى مَكَانَتِكُمْ إِنِّي عَامِلٌ سَوْفَ تَعْلَمُونَ مَن يَأْتِيهِ عَذَابٌ يُخْزِيهِ وَمَنْ هُوَ كَاذِبٌ وَارْتَقِبُواْ إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ) (اى قوم من! هر چه در توان داريد، انجام دهيد؛ من هم كار خود را انجام مى‌دهم؛ و به زودى خواهيد دانست چه كسى عذاب رسواكننده به سراغش مى‌آيد، وچه كسى دروغگوست! شما انتظار بكشيد، من هم با شما در انتظارم!)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: جمله مورد بحث تهديدى است از جانب شعيب (علیه‌السلام) به مردم مدين به شديدترين تهديدها، چون سخن او اشعار دارد بر اينكه نسبت به گفتار و تهديدش اطمينان كامل دارد و هيچ قلق و اضطرابى از كفر مردم به وى و تمردشان از دعوت وى ندارد، پس مردم با همه نيرو و تمكنى كه دارند كارى را كه مى‌خواهند بكنند او نيز كار خود را آن چنان ادامه مى‌دهد ولى چيزى نخواهد گذشت كه بطور ناگهانى و بدون خبر قبلى عذابى بر سرشان مى‌آيد كه در آن هنگام مى‌فهمند عذاب، چه كسى را خواهد گرفت، آنان را و يا شعيب را؟ پس مردم در انتظار باشند او نيز با آنان در انتظار مى‌نشيند و از آنان جدا نمى‌شود.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
(مَا يَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ) (انسان هيچ سخنى را بر زبان نمى‌آورد مگر اينكه، فرشته‌اى مراقب و آماده براى ضبط آن نزد او حاضر است!)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه رقيب به معناى محافظ، و كلمه
عتيد به معناى كسى است كه فراهم كننده مقدمات آن ضبط و حفظ است، خلاصه يكى مقدمات را براى ديگرى فراهم مى‌كند تا او از نتيجه كار وى آگاه شود.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «رَقیب»، ص۲۵۴.
