رضایت به درمان در امور پزشکی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
رضایت به درمان در امور پزشکی از مباحث مطرح در
حقوق جزا بوده و عبارت است از
امضاء مدرکی که بیمار قبل از تن دادن به هرگونه رضایت از کلیه خطرات عمل، راه‌های
درمان و جایگزین و خطرات آن توسط پزشک آگاهی پیدا کند. این مقاله به بررسی تعریف رضایت‌نامه، عنصرقانونی رضایت، انواع رضایت، کیفیت رضایت‌نامه، موارد عدم‌رضایت و رضایت در موارد اورژانسی می‌پردازد.
رضایت در
لغت به معنی
اجازه، رخصت، خشنودی، تسلیم شدن، موافقت و خرسندی آمده است.
و همچنین به معنی موافقت و
اختیار است.
رضایت در اصطلاح حقوقی عبارت است از تمایل قلب به طرف یک عمل حقوقی که سابقاً انجام شده یا الان انجام می‌شود یا بعداً واقع خواهد شد. رضایت هر سه زمان، حال، گذشته، و آینده را شامل می‌شود. برخلاف قصد انشاء که فقط شامل زمان حال می‌شود.
رضایت بیمار: یعنی رضایت بیمار یا مجنی‌علیه و تمایل قلبی و موافقت ایشان مبنی بر اینکه تعرضی بر خلاف
قانون علیه
حقوق و آزادی‌های او انجام شود.
رضایت‌نامه: عبارت است از امضاء مدرکی که بیمار قبل از تن دادن به هرگونه رضایت از کلیه خطرات عمل، راه‌های درمان و جایگزین و خطرات آن توسط پزشک آگاهی پیدا کند.
بند ۲ ماده ۵۹
قانون مجازات اسلامی می‌گوید: هر نوع عمل جراحی یا طبی مشروع که با رضایت شخصی یا اولیاء یا سرپرستان یا نمایندگان قانونی آنها و رعایت موازین فنی و عملی و نظامات دولتی انجام شود جرم نخواهد بود.
براساس بند ۲ ماده ۵۹ و مواد ۶۰ و ۳۲۱ و ۳۱۹ قانون مجازات اسلامی که در آنها به بحث رضایت اشاره شده، یکی از اساسی‌ترین و اصولی‌ترین ارکان در بحث درمان توسط پزشک وجود رضایت می‌باشد. همان‌گونه که در بسیاری از امور حقوقی و معاملات و قراردادها بحث رضایت در کنار
عقل و
بلوغ از شرایط اصلی و عامه و پایه‌ای به شمار رفته در بحث پزشکی و ارتباط بیمار و پزشک، عنصر رضایت نقش کلیدی و مجوز عمل و اقدام شمرده شده است.
اجازه و رضایت بیمار موجب مجاز بودن اقدام پزشک است و انجام عمل جراحی و یا هر اقدام دیگری بدون رضایت و اذن بیمار در حکم جرح عمومی است در واقع اجازه و رضایت برای شروع هر اقدامی لازم است ماده ۵۹ (بند ۲) در مقام بیان شرایط جواز تصرف در نفس دیگران به عنوان معالجه و درمان بوده و نفس فعل طبابت صرف‌نظر از نتیجه احتمالی آن را مورد توجه قرار داده است که در این صورت اقدام پزشک و یا عمل جراحی در صورتی شروع است که با رضایت بیمار صورت گرفته باشد و یا
ولی و یا سرپرستان بیمار و با شرط عدم‌خطای پزشکی با این وصف رضایت و اذن مستفاد از قانون در مشروعیت فعل طبیب یعنی معالجه موثر بوده و پزشک در برابر صدمات احتمالی مسئول است. و پزشک بدون ضمیمه نمودن رضایت بیمار یا ولی یا سرپرستان او مجاز به اقدام نبوده و در صورت اقدام ضامن است.
براساس نظر مشهور فقها که قانون هم از آن متاخذ است رضایت را شرط معالجه و درمان می‌دانند و اگر بدون رضایت اقدام شود و بیمار تلف شود و یا صدمه‌ای بخورد، پزشک ضامن است و صدمه و تلف بدون رضایت از مصادیق جنایت شبه عمد دانسته شده است. براساس بند ۲ ماده ۲۹۵ ق. م. اسلامی.
انواع رضایت برای درمان در امور پزشکی عبارت است از:
بیمار به صورت ضمنی و عملی و براساس
اراده و
آزادی خویش عمل می‌کند؛ مثلاً انتخاب یک پزشک از میان پزشکان دیگر و مراجعه به آن جهت درمان و پرداخت حق ویزیت و انتظار جهت ویزیت شدن تلویحاً رضایت به معاینه بدنی و درمان است و پزشک هم براساس اظهارات او اقدام می‌کند.
گاهی لازم است قبل از انجام معاینه خاص، نوع و شیوه معاینه توضیح داده شود و شخص ثالثی حضور داشته باشد. جهت معاینه بعضی امراض معاینات دقیق‌تری لازم است یا قسمت‌های پوشیده بدن مثل
مجاری ادرار و یا
دستگاه تناسلی مورد معاینه قرار می‌گیرد که باید از قبل اطلاع رسانی شود تا بیمار در جریان قرار گرفته تا رضایتش اخذ گردد که به آن
رضایت شفاهی گویند.
وقتی اقدامات درمانی بالتیک بالائی همراه است و یا بیمار نیاز به بی‌هوشی دارد.
رضایت کتبی اخذ می‌شود رضایت کتبی در مواقعی ضروری است که اقدامات ابتدائی صورت گرفته و در مرحله خون‌گیری یا بی‌هوشی عمومی و جراحی‌ها قرار گرفته است همچنین در مواردی که بر روی حقوق ناشی از
ازدواج مؤثر است مثل
سقط جنین،
بستن لوله‌ها،
برداشتن رحم،
تغییر جنسیت،
رضایت کتبی همسر لازم و ضروری می‌باشد، در این گونه موارد و در مواردی که اخذ رضایت‌نامه کتبی لازم و ضروری است باید نوع عمل و جراحی و بی‌هوشی و مدت زمان بستری شدن و عواقب آن و طول دوران نقاهت و موارد لازم دیگر به بیمار و بستگانش و رضایت دهندگان اطلاع داده شده و رضایت اخذ گردد. در افراد نابالغ و محجورین و افراد مسن ولی یا
قیم آنها رضایت می‌دهد.
رضایت‌نامه باید قابل فهم و ساده (بدون اصطلاحات پزشکی غامض) بوده و بیمار بدون
اجبار و با درک کامل محتوا، آنرا امضا کند ترجیحاً علاوه بر پزشک و بیمار فرد سومی هم به عنوان شاهد باید آن را امضاء کند.
در این‌گونه موارد اخذ رضایت لازم نیست (بند ۲ ماده ۵۹) اما اگر بیمار هوشیار بود از خودش و الا از اطرافیانش و یا اطلاع به بستگانش از آنها و در صورت نبودن هیچ‌کدام با اطلاع
قاضی کشیک براساس صورت‌جلسه‌ای با امضای ۳ نفر از پزشکان و یا سایر کادر بیمارستان اقدام درمانی و جراحی صورت می‌گیرد.
مواردی که اخذ رضایت لازم نیست:
۱- معاینات متهمین و زندانیان؛
۲- معاینات دوره‌ی بهداشتی کارکنان صنایع غذائی؛
۳- معاینات دانش‌آموزان از لحاظ
بهداشت عمومی؛
۴- معاینات مسافرانی که از مرزهای آبی و خاکی و هوائی وارد یا خارج می‌شوند در مواقع وجود بیماری‌های مسری؛
۵- معاینه داوطلبان ازدواج؛
۶- مصدومان و بیماران اورژانسی و بدحال؛
۷- در موارد همه‌گیر شدن بیماری‌ها و امراضی مثل
سل و
مالاریا؛
۸- معاینه متهمان یا مصدومان توسط
پزشک قانونی به
امر قضائی.
•
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «رضایت به درمان در امور پزشکی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۶/۲۴.
