رسائل فقهیة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«رسائل فقهیة»، به
زبان عربی، تالیف
مرتضی بن محمد امین، مشهور به
شیخ انصاری، از علمای بزرگ
شیعه و از فقهای نام آور
حوزه علمیه نجف اشرف، در
قرن سیزدهم هجری و متوفای
سال ۱۲۸۱ ق، است.
این کتاب، در باره پاره‌ای از مباحث و قواعد بحث برانگیز فقهی و اثری ارزش مند و منبعی خوب برای آشنایی با برخی نظرات فقهی و اصولی
شیخ انصاری می‌باشد. آثار شیخ انصاری، در میان علمای شیعه از ارزش و اعتبار والایی برخوردار است.
کتاب، شامل هفت رساله، ملحق اعلام برای رساله مواسعه و فهرست مصادر تحقیقی می‌باشد. رساله‌ها عبارتند از: رسالة
فی العدالة، رسالة
فی التقیة، رسالة
فی قاعدة لا ضرر، رسالة
فی التسامح فی ادلة السنن، رسالة
فی قاعدة من ملک، رسالة
فی القضاء عن المیت و رسالة
فی المواسعة و المضایقة.
شیخ انصاری، در این رساله، به بررسی معنای لغوی
عدالت و اقوال مختلف در مورد معنای شرعی و متشرعی آن و اعتبار
مروت در مفهوم عدالت و اشکالات وارده بر نظریه
ملکه بودن عدالت و راه‌های
اثبات کبیره بودن یک
گناه و
توبه و
اثبات عدالت با
شهادت می‌پردازد.
در این رساله، به بررسی این مسائل پرداخته می‌شود:
حکم تکلیفی و
حکم وضعی تقیه ؛ ترتیب یا عدم ترتیب آثار بر عملی که از روی تقیه انجام شود؛ حکم
اعاده و
قضا در صورتی که عبادتی از روی تقیه انجام شود و ترتب یا عدم ترتب سایر آثار غیر از اعاده و قضا بر عملی که از روی تقیه انجام شود.
در این رساله، به بررسی این مسائل پرداخته می‌شود:
حاکمیت قاعده لا ضرر بر عموم
ادله اثبات احکام که شامل صورتی هم که شخص، به واسطه موافقت با آن
ادله متضرر شود، می‌گردد؛
نفی یا عدم نفی احکام ضرری عدمی (مثل ضامن نبودن در برابر منافع عمل
حر به واسطه زندانی کردن وی)، با این قاعده؛ اشکال بر استدلال به قاعده مزبور برای رفع تکالیفی نظیر
حج،
نماز و... و پاسخ آن؛ مقتضای این قاعده، آن است که جایز نیست کسی برای دفع ضرر از خویش، به دیگری ضرر بزند و نیز واجب نیست کسی برای دفع ضرر از دیگری، خود متحمل ضرر شود؛ موضوع حکم ضرری، خواه با اختیار مکلف (به گونه روا یا ناروا) واقع شود، خواه بدون اختیار وی، در هر صورت قاعده مزبور جاری می‌شود؛ در صورتی که
امر، دایر بین دو حکم ضرری شود، به گونه‌ای که حکم به عدم یکی، مستلزم حکم به ثبوت دیگری باشد و جواز یا عدم جواز تصرف مالک در ملکش در صورتی که باعث ضرر رسیدن به همسایه شود.
در این رساله، به این مسائل رسیدگی شده است: معنای
تسامح در ادله سنن و اقوال مختلف در مورد آن؛ اگر فعلی که دلیل ضعیفی بر
استحباب آن دلالت دارد، به استناد یک روایت یا فتوای یک
فقیه،
محتمل التحریم باشد، وضعیت
تسامح در این مورد چگونه است؟ آیا در روایت ضعیفی که دال بر استحباب عملی است، افاده
ظن شرط است یا همین که موهون نباشد کافی است یا هیچ کدام شرط نمی‌باشد؟ آیا شرط است که روایت مزبور، در کتب
شیعه تدوین شده باشد یا خیر؟ حکایت
شهید ثانی قول اکثر علما را مبنی بر جواز عمل به خبر ضعیف در
قصص و
مواعظ و
فضایل اعمال و عدم جواز در
صفات خدا و احکام
حلال و
حرام و اظهار نظر خود شهید و...
در این رساله، به این مسائل رسیدگی شده است: بیان مواد و عمومیت و آنچه که ممکن است وجهی برای ثبوت این قضیه کلیه: «ان من ملک شیئا ملک الاقرار به» باشد؛ ذکر کلمات فقها، در مورد قاعده مزبور و مفردات و موارد جریان آن.
در این رساله، این مسائل بررسی شده است: معنای قضای از
میت ؛ مشخص کردن قضا کننده؛ مشخص کردن مقضی؛ مشخص کردن مقضی عنه؛ احکام قضا و...
مسائل بررسی شده در این رساله، عبارتند از: اقوال مختلف فقها در باره وجوب تقدیم فائته (نمازی که از
انسان فوت شده است) بر حاضره (نمازی که وقت آن رسیده است)؛
ادله نظریه مواسعه (عدم وجوب تقدیم فائته)؛
ادله نظریه مضایقه (
وجوب تقدیم فائته ) و...
در «ملحق اعلام رساله مواسعه»، ۲۳ شخصیت معرفی شده‌اند که اولین آنها، ابن ابی جمهور و آخرینشان، والد شیخ بهایی است.
فهرست مصادر تحقیق، در آخر کتاب ذکر شده است.
نرم افزار جامع اصول الفقه،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
