رابطه حملیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
رابطه حملیه، از
اصطلاحات علم منطق بوده
و لفظ بیان‌گر
نسبت حکمیه و اتحاد یا عدم
اتحاد موضوع و محمول است.
رابطه حملیه، از
اصطلاحات علم منطق بوده
و یکی از اقسام
رابطه، رابطه حملیه نام دارد. این نوع رابطه، بیان‌گر
نسبت حکمیه و اتحاد (مفهومی یا مصداقی) یا سلب
اتحاد میان
موضوع و محمول در
قضیه حملیه است؛ مانند: کلمه «است» در مثال زید عالم است.
توضیح اینکه در قضیه حملیه علاوه بر لفظ موضوع
و محمول، به لفظ دیگری نیاز است که بر نسبت حکمیه
دلالت کند
و محمول را به موضوع بپیوندد یا از آن جدا سازد. در منطق به چنین لفظی «رابطه» یا «رابطه حملی»
و یا «ادات ربط» (نه فعل) می‌گویند
و این از باب تسمیه
دالّ به اسم
مدلول است، زیرا رابطه حقیقی، همان نسبت حکمیه است.
رابطه حملیه بر دو قسم است: زمانی
و غیر زمانی.
رابطه زمانی در لغت فارسی، مانند: «بود»
و «نبود» که بر اسناد محمول به موضوع در زمان گذشته
دلالت می‌کند.
رابطه غیر زمانی عبارت است از: دو واژه: «است»
و «نیست» که محمول را به طور مطلق برای موضوع اثبات، یا از آن سلب می‌کند
و نسبت حکمیه را به زمان خاصی مقید نمی‌سازد.
علت اینکه رابطه در منطق، «ادات» نامیده می‌شود این است که به تنهایی معنای خاصی افاده نمی‌کند
و بر معنای حرفی غیر مستقل
دلالت دارد.
در زبان‌های هند
و اروپایی لفظی خاص برای
دلالت بر رابطه وجود دارد. رابطه در
زبان فارسی همیشه مذکور است یا به لفظ، مانند: «زید معلم است»
و یا به حرکت حرف آخر کلمه (در بعضی از گویش‌های محلی)، مانند: «حرکت کسره میم در زید معلمِ». در زبان عربی لفظی معادل «است» یافت نمی‌شود، از این رو، چنانکه فارابی گفته است، لفظ «هو»، «هی»
و نظایر آن را به عنوان رابط غیر زمانی به کار برده‌اند، هر چند این الفاظ در اصل، اسم‌اند، نه ادات. گاهی هم مشتقات افعال عموم را رابطه قرار می‌دهند؛ مثل: زیدٌ کائنٌ قائماً.
رابطه در
زبان عربی، گاهی ذکر
و گاهی حذف می‌شود.در صورت حذف، قضیه را «ثنائی» گویند
و اگر ذکر شود «ثلاثی» خواهد بود.
البته نباید رابطه «است» را با فعل «هست» اشتباه کرد، زیرا «هست» هم محمول
و هم رابطه است. علت اینکه رابطه حملیه را در منطق منحصر در «است»
و «نیست» می‌دانند این است که جمله‌های فعلیه را نیز می‌توان به صورت
جمله اسمیه درآورد
و محمول را با رابطه «است» به موضوع پیوند داد. علاوه بر اینکه سر
و کار منطقی با حقایقی است که به زمان خاصی، مقیّد نیست
و فعل ماضی و مستقبل چون هر یک
دالّ بر زمان خاصی است، در منطق
و بلکه در هیچ علمی مورد اعتنا نیست.
اقسام رابطه حملیه از این قرار است:
رابطه اندراج،
رابطه تعلق و رابطه هوهویت. توضیح هر یک از این اقسام به صورت مستقل آمده است.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «رابطه حملیه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۲۹.
