دُعاء (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دُعاء (به ضم دال) از
واژگان نهج البلاغه به معنای خواندن،
حاجت خواستن و مدد طلبيدن است.
گاهى مطلق خواندن از آن مراد است.
در «نهج‌البلاغه» در اين دو مورد به كار رفته است
از مشتقات این واژه در
نهج البلاغه استفاده شده، به صورت:
اِدِعّاء (به کسر همزه و دال) مدّعى شدن به چيزى و گفتن كه آن براى من است خواه
حق باشد يا
باطل.
دَعىّ (به فتح دال) به معنای پسر خوانده و آن كه به كسى به
دروغ نسبت داده شود.
تَداعَی (به فتح تاء و دال و عین) گاه به معنى
سقوط،
انهدام و نظير آن می‌آيد.
امام علی (علیه‌السّلام) در مقام
موعظه، در پاسخ به
زبیر به خاطر پیمان شکنی و نیز در نکوهش بر برخی از یارانش از این واژه استفاده کرده است.
دُعاء به معنای خواندن، حاجت خواستن و مدد طلبيدن است.
گاهى مطلق خواندن از آن مراد است.
اِدِعّاء مدّعى شدن به چيزى و گفتن كه آن براى من است خواه حق باشد يا باطل: «ادَّعَى كذا: زعم انهُ لهُ حَقّاً او باطلاً.»
دَعىّ به معنای پسر خوانده و آن كه به كسى به دروغ نسبت داده شود (حرامزاده)
و
تَداعَى نیز گاه به معنى سقوط، انهدام و نظير آن آيد:
تَدَاعَى الجدرانُ: انقضَّت و تهَادَمَت... بلِيت و تصدّعت.
برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:
زبير مى‌گفت من به آن حضرت در ظاهر بيعت كرده‌ام نه با قلبم، امام (علیه‌السّلام) فرمود:
«يَزْعُمُ أَنَّهُ قَدْ بَايَعَ بِيَدِهِ وَ لَمْ يُبايعْ بِقَلْبِهِ فَقَدْ أَقَرَّ بِالبَيْعَةِ وَ ادَّعَى الوَليجَةَ فَلْيَأْتِ عَلَيْها بِأَمْر يُعْرَفُ وَ إِلاّ فَلْيَدخُلْ فيما خَرَجَ مِنْهُ.» «زبير مى‌گويد كه با دست بيعت كردم نه با قلب، پس به بيعت اقرار كرده و ادّعاى امر باطنى نموده است. به اين ادّعا دليل قانع كننده بياورد و يا داخل شود به بيعتى كه از آن خارج شده است.»
آن حضرت در مقام موعظه فرموده:
«وَ لا تُطيعوا الاْدْعِياءَ الَّذينَ شَرِبْتُمْ بِصَفْوِكُمْ كَدَرَهُمْ وَ خَلَطْتُمْ بِصِحَّتِكُمْ مَرَضَهُمْ وَ أَدْخَلْتُمْ في حَقِّكُمْ باطِلَهُمْ.» یعنى «از ناپاكان كه در صورت پاكانند اطاعت نكنيد، آن‌هایی كه
آب خالص خويش را با آب آلوده آن‌ها خورده‌ايد و
سلامت خود را به
مرض آن‌ها مخلوط نموده و حق خود را در
باطل آن‌ها داخل كرده‌ايد.»
(
قاصعه)
محمد عبده گويد: منظور از «ادعياء» انسان‌هاى پستند كه به نجباء نسبت داده مى‌شوند و يا اشرارند كه به نيكان نسبت داده مى‌شوند.
چه ترسيم عجيبى و چه كلام لطيفى.
امام (علیه‌السّلام) به ياران فرموده:
«كَمْ أُداريكُمْ كَما تُدارَى الْبِكارُ الْعَمِدَةُ وَ الثِّيابُ الْمتَداعِيَةُ كُلَّما حيصَتْ مِنْ جانِب تَهَتَّكَتْ مِنْ آخَرَ.» «چقدر
مدارا كنم با شما چنان كه مدارا مى‌شود با شتر جوانى كه درون كوهانش زخمى است و مانند لباس‌هاى مندرس و كهنه كه هر وقت از جانبى دوخته شود از جانب ديگر پاره مى‌گردد.»
از این ماده در «نهج البلاغه» مواردی زیاد به كار رفته است.
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «دعاء»، ج۱، ص۳۸۶-۳۸۷.
