دُبُر (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دُبُر (به ضم دال و باء) از
واژگان نهج البلاغه به معنای
عقب و مقابل جلو است.
این واژه دارای مشتقاتی است که در
نهج البلاغه بکار رفته است، مانند:
أدْبَر (به فتح همزه و سکون دال)
تَدَبُّر (به فتح تاء و دال و باء مشدد و مضموم)
اِدَّبَّر (به سکون همزه و دال و باء مشدد و مفتوح)
مُدْبِر (به ضم میم و سکون دال و باء مکسور)
دابِر (به فتح دال و سکون همزه و کسر باء)
إدْبار (به کسر همزه و سکون دال).
• تَدْبير (به فتح تاء و سکون دال) به معنای تعقيب و دنبال كردن امرى است.
تَدابُر (به فتح تاء و فتح دال و سکون همزه و ضم باء) به معنای به همديگر پشت كردن است.
از این لفظ مواردی متعدد در «نهج‌البلاغه» آمده است.
دُبُر به معنای عقب و مقابل جلو است.
آن دو
جزء يک
شی‌ء هستند مثل اوّلى پيراهن و عقب آن و گاهى كنار از يک شى‌ء هستند.
از
دبر به مناسبت معناى اوّلى افعالى مشتق شده مانند:
ادبر،
تدبّر،
ادّبّرو همچنين
مدبر،
دابرو
ادبار.
تدبيربه معنای تعقيب و دنبال كردن امرى است.
و
تدابربه معنای به همديگر پشت كردن است.
به برخی از مواردی که در نهج البلاغه به‌کار رفته است، اشاره می‌شود:
امیرالمومنین علی (علیه‌السلام) در
حکمت ۱۴۴ فرمود:
«لِكُلِّ مُقْبِل إِدْبارٌ وَ ما أَدْبَرَ كَأَنْ لَمْ يَكُنْ.» «براى هر رو كننده پشت كردنى است و آن‌چه پشت كرده و رفته باشد گويا كه از اول نبوده است.»
آن حضرت فرموده:
«يَغْلِبُ الْمِقْدارُ عَلَى التَّقْديرِ حَتَّى تَكونَ الاْفَةُ في التَّدْبيرِ.» «
قضا و قدر الهی چنان بر
قیاس انسان غلبه مى‌كند تا جایي كه بلا در تدبير مى‌شود.»
همچنین فرموده:
«وَ إِيّاكُمْ وَ التَّدابُرَ وَ التَّقاطُعَ.» «بپرهيزيد از پشت كردن به همديگر و از بريده شدن.»
«أَتَانٍ دَبِرَةٍ» در (ا ت ن) گذشت.
در
ملامت يارانش فرموده:
«دَعَوْتُكُمْ إِلَى نَصْرِ إِخْوانِكُمْ فَجَرْجَرْتُمْ جَرْجَرَةَ الْجَمَلِ الاَْسَرِّ وَ تَثاقَلْتُمْ تَثاقُلَ الْنِّضْوِ الاَْدْبَرِ.» يعنى «شما را به يارى برادرانتان خواندم، مانند شتر مبتلا به مرض شادى صدا در آورديد و تنبلى و سنگينى كرديد مانند سنگينى شتر لاغر و مجروح.»
جرجره صداى
شتر را گويند كه در خنجره‌اش تردّد مى‌كند، «اسرّ» شترى است كه به
مرض سرر مبتلا باشد، «نضو» شتر لاغر، «
ادبر» شتری كه
دبر و عقبش مجروح است.
از این لفظ مواردی متعدد در «نهج‌البلاغه» آمده است.
•
قرشی بنایی، سید علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «دبر»، ج۱، ص۳۷۴-۳۷۵.
