دعاء (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دُعاء (به ضم دال) از
واژگان نهج البلاغه به معنای خواندن، حاجت خواستن و مدد طلبيدن است. گاهى مطلق خواندن از آن مراد است. از مشتقات این واژه در
نهج البلاغه استفاده شده، به صورت:
اِدِعّاء (به کسر همزه و دال) مدّعى شدن به چيزى و گفتن كه آن براى من است خواه
حق باشد يا
باطل،
دَعىّ (به فتح دال) به معنای پسر خوانده و آن كه به كسى به
دروغ نسبت داده شود و
تَداعَی (به فتح تاء و دال و عین) گاه به معنى سقوط، انهدام و نظير آن می‌آيد.
امام علی (علیه‌السّلام) در مقام موعظه، در پاسخ به زبیر به خاطر پیمان شکنی و نیز در نکوهش بر برخی از یارانش از این واژه استفاده کرده است. از اين ماده دو مورد در نهج البلاغه آمده است.
دُعاء به معنای خواندن، حاجت خواستن و مدد طلبيدن است. گاهى مطلق خواندن از آن مراد است.
اِدِعّاء مدّعى شدن به چيزى و گفتن كه آن براى من است خواه حق باشد يا باطل: «ادَّعَى كذا: زعم انهُ لهُ حَقّاً او باطلاً.»
دَعىّ به معنای پسر خوانده و آن كه به كسى به دروغ نسبت داده شود (حرامزاده)
و
تَداعَى نیز گاه به معنى سقوط، انهدام و نظير آن آيد: تَدَاعَى الجدرانُ: انقضَّت و تهَادَمَت... بلِيت و تصدّعت.
زبير مى‌گفت من به آن حضرت در ظاهر بيعت كرده‌ام نه با قلبم، امام (علیه‌السّلام) فرمود:
«يَزْعُمُ أَنَّهُ قَدْ بَايَعَ بِيَدِهِ وَلَمْ يُبَايعْ بِقَلْبِهِ فَقَدْ أَقَرَّ بِالبَيْعَةِ وَادَّعَى الوَلِيجَةَ فَلْيَأْتِ عَلَيْهَا بِأَمْر يُعْرَفُ وَإِلاَّ فَلْيَدخُلْ فِيَما خَرَجَ مِنْهُ» «زبير مى‌گويد كه با دست بيعت كردم نه با قلب، پس به بيعت اقرار كرده و ادّعاى امر باطنى نموده است. به اين ادّعا دليل قانع كننده بياورد و يا داخل شود به بيعتى كه از آن خارج شده است.»
(شرح‌های خطبه:
)
آن حضرت در مقام موعظه فرموده:
«وَلاَ تُطِيعُوا الاْدْعِيَاءَ الَّذِينَ شَرِبْتُمْ بِصَفْوِكُمْ كَدَرَهُمْ وَخَلَطْتُمْ بِصِحَّتِكُمْ مَرَضَهُمْ وَأَدْخَلْتُمْ فِي حَقِّكُمْ بَاطِلَهُمْ» (
قاصعه)
محمد عبده گويد: منظور از «ادعياء» انسان‌هاى پستند كه به نجباء نسبت داده مى‌شوند و يا اشرارند كه به نيكان نسبت داده مى‌شوند.
یعنى «از ناپاكان كه در صورت پاكانند اطاعت نكنيد، آن‌هایی كه آب خالص خويش را با آب آلوده آن‌ها خورده‌ايد و سلامت خود را به مرض آن‌ها مخلوط نموده و حق خود را در باطل آن‌ها داخل كرده‌ايد.»
(شرح‌های خطبه:
) چه ترسيم عجيبى و چه كلام لطيفى.
امام (علیه‌السّلام) به ياران فرموده:
«كَمْ أُدَارِيكُمْ كَمَا تُدَارَى الْبِكَارُ الْعَمِدَةُ وَالثِّيَابُ الْمتَدَاعِيَةُ كُلَّما حِيصَتْ مِنْ جَانِب تَهَتَّكَتْ مِنْ آخَرَ» «چقدر
مدارا كنم با شما چنان كه مدارا مى‌شود با شتر جوانى كه درون كوهانش زخمى است و مانند لباس‌هاى مندرس و كهنه كه هر وقت از جانبى دوخته شود از جانب ديگر پاره مى‌گردد.»
(شرح‌های خطبه:
)
این ماده در «نهج» در دو مورد به كار رفته است.
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «دعاء»، ج۱، ص۳۸۶-۳۸۷.
