دعا در سیره نبوی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دعا،
طلب و درخواست
بندگان از
خدا یا آنچه
معبود می‌پندارند، برای رسیدن به خواسته‌ها یا دوام داشته‌ها یا رفع ناملایمات، اعم از مادی و معنوی در زندگی دنیایی یا اخروی، چه در وضع عادی و چه در وضع اضطرار. دعا جزء سیره
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بوده و در کلام آن حضرت از برترین اعمال شمرده شده است.
واژه"
دعا"، در
لغت برگرفته از کلمه "دعو"، به معنای «متمایل کردن چیزی به سمت خود بوسیله صدا و بیان است.»
بر این اساس، اصل در" دعا"، خواندن با صوت و لفظ است.
از دعا در
احادیث و
روایات پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، به عنوان "برترین
عبادات"
و "مغز عبادات"
یاد شده است. عملی که هیچ چیز در نزد
خداوند متعال، گرامی‌تر از آن نیست.
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دعا را کلید (در)
رحمت خواندند
و آن را سلاح
مؤمن، ستون
دین و نور آسمان‌ها و
زمین معرفی کردند.
می‌فرمودند: «به وسیله (سلاح) دعا، به استقبال بلایا بروید»
و «امواج بلا را با دعا (از خود) برگردانید.»
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بر دعا در زمان
آسایش و گشایش تاکید بسیار داشتند و آن را
خیر هر دو سرا بر می‌شمردند.
می‌فرمود: «هر کس می‌خواهد که خداوند در سختی و مصیبت، دعای او را اجابت کند، هنگام گشایش، فراوان دعا کند.»
حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هم چنین کم دعا کردن را موجب نزول بلاها معرفی کرده،
توصیه می‌فرمودند که «بسیار دعا کنید که دعا، حتی قضای محتوم (تقدیر قطعی خداوند) را بر می‌گرداند.»
می‌فرمودند: «هیچ چیز نزد خداوند عزوجل محبوب‌تر از آن نیست که از او درخواست شود، پس هیچ یک از شما شرم نکند از این که از خداوند، درخواست کند»؛
«پس هر یک از شما حاجتش را از پروردگارش بخواهد؛ حتی
نمک (غذایش را) و بند کفش پاره شده‌اش را از او درخواست کند.»
می‌فرمودند: «هر گاه یکی از شما (چیزی از خدا) می‌خواهد، بسیار بخواهد؛ چرا که از
پروردگار خویش درخواست می‌کند.»
فرمودند: «خداوند، بسیاری از خوبی‌ها را از بنده‌اش دریغ می‌دارد و می‌فرماید: "به او نمی‌دهم تا از من بخواهد".»
در سیره نبوی دعا دارای آدابی است که به آن اشاره شده است.
از آفت‌های دعا تکلف‌ورزی و الفاظ پردازی در دعاهاست. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)
مسلمانان را از پرداختن به سجع‌گویی و انتخاب الفاظ درشت و ثقیل در دعا بر حذر داشته
فرمودند: «کافی است که هر یک از شما بگوید: " بار خدایا!
بهشت را و هر آن گفتار و کرداری را که بدان نزدیک می‌گرداند، از تو درخواست می‌کنم و از آتش و هر آن گفتار و کرداری که موجب نزدیک شدن به آن می‌شود، به تو پناه می‌برم".»
بررسی دعاهایی که از پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و نیز
اهل بیت گرامی‌اش به ما رسیده، نشان می‌دهد که این دعاها در عین حال که از حیث محتوا، دارای بلندترین مفاهیم معرفتی هستند از نظر سادگی و روانی الفاظ نیز، غالبا در شمار روان‌ترین و ساده‌ترین دعاها به شمار می‌روند.
از دیگر مواردی که در احادیث و روایات پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بعنوان جزئی از آداب دعا نام برده شده است، حال دعا است. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مسلمانان را به غنیمت دانستن این فرصت‌ها سفارش می‌کردند و می‌فرمودند: «برای هیچ کس در دعایی گشوده نشد، مگر آن که خداوند، در اجابتی را هم در آن دعا برایش گشوده است. پس هر گاه برای یکی از شما در دعایی باز شد، (حال دعا برای دعا کننده پدید آمد) در دعا کردن بکوشد؛ چرا که خداوند عزوجل خسته نمی‌شود تا آن که شما خسته شوید.»
از جمله این حالت‌ها و فرصت‌هایی که به فرموده پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باید مغتنم شمرده شود، هنگام رقت
قلب است. ایشان فرمودند: «اغتنموا الدعاء عند الرقة فانها رحمة؛ دعا هنگام رقت قلب را غنیمت بدانید که رقت قلب سبب رحمت است.»
از جمله اموری که در سیره و کلام نبی اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بدان پرداخته شده، از آن به عنوان یکی از آداب دعا یاد شده،
فروتنی و
تذلل بردن به درگاه احدیت است. خاکساری و فروتنی سائلان درگاه الهی، در احادیث رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مصادیقی دارد که در این بخش به مواردی از آن اشاره می‌شود:
از سفارشات رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به اصحاب و یاران خود، بلند کردن دست‌ها در موقع دعاست. ایشان بلند کردن دست‌ها به هنگام دعا را فروتنی و تذلل به درگاه الهی بر شمردند. (پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: بلند کردن دست‌ها (به هنگام دعا)، از همان خاکساری‌ای است که خداوند عزوجل فرموده است: "ولی نسبت به پروردگارشان خاکساری نکردند و به زاری درنیامدند.")
می‌فرمودند: «
پروردگار شما با
حیا و بزرگوار است. او حیا می‌کند از این که کسی دست‌های خود را به سوی او بلند کند و او آن‌ها را خالی و نا امید باز گرداند.»
روایت شده که «رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در هنگام نیایش و درخواست از خداوند دستانش را هم چون مستمندی که
غذا می‌طلبد بالا می‌آورد»،
آن قدر بالا که سپیدی زیر بغل‌هایش دیده می‌شد.
به
امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) سفارش می‌فرمودند: «بر تو باد بلند کردن دست‌ها به سوی پروردگار، و بسیار پشت و رو کردن آن‌ها.»
می‌فرمودند: «هر گاه از خداوند عزوجل درخواست کردید، با کف دستانتان از او درخواست کنید و هر گاه از او پناه جستید، با پشت دستانتان از او پناه جویید.»
از دیگر روش‌های رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در ابراز و اظهار تذلل و خاکساری در برابر درگاه الهی این بود که به هنگام دعا دو انگشتش را نزدیک شانه هایش (رو به
آسمان) می‌گرفت و دعا می‌کرد،
و گاه با انگشتش اشاره می‌کرد؛ ولی آن را تکان نمی‌داد.
تضرع و زاری به درگاه الهی نیز از دیگر مصادیق تذلل و خاکساری به درگاه الهی به هنگام دعا به شمار می‌رود. در احادیث و روایاتی که از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به دست ما رسیده است از گریستن
بنده از
ترس خدا، به عنوان "کلید رحمت و نشانه پذیرش و در استجابت (دعا)" یاد شده است.
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خود نیز به هنگام دعا و درخواست از خداوند بسیار می‌گریست
چندان که از شدت تضرع و زاری نزدیک بود که
عبا از دوش حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بیفتد.
از
امام صادق (علیه‌السّلام) روایت شده که «پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در شب نوبتی
ام سلمه، در خانه او بود. ام سلمه متوجه شد که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در بستر نیست و از این‌رو، بنا به خصلت زنانه، دچار
شک و بددلی شد. پس برخاست و در اطراف خانه، به جستجوی ایشان پرداخت. ناگاه، دید که پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در گوشه‌ای از اتاق، ایستاده و دست هایش را به طرف آسمان برداشته است و گریه می‌کند و می‌گوید: " بار خدایا! خوبی‌هایی را که ارزانی‌ام داشته‌ای، هرگز از من باز مگیر... بار خدایا! هرگز مرا (به اندازه) چشم بر هم زدنی، به خودم وا مگذار".
ام سلمه برگشت و شروع به گریستن کرد، تا جایی که از صدای
گریه او، پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برگشت و به او فرمود: " ای ام سلمه! چرا گریه می‌کنی؟ ".
عرض کرد: پدر و مادرم به فدایت، ای رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ! چرا گریه نکنم، در حالی که شما با آن مقامی که نزد خدا داری و خداوند، همه
گناهان قبل و بعد تو را آمرزیده است (این گونه‌ای)...؟ !
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: " ای ام سلمه! چه چیز مرا در امان می‌دارد؟ خداوند، یونس بن متی را یک چشم برهم زدن، به خودش واگذاشت و در نتیجه، آن شد که شد".»
از
عایشه -
همسر پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) - نیز روایتی نقل شده که در آن آمده: «شبی رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به
نماز ایستاد و
قرآن خواند و گریست. سپس نشست و قرآن خواند و دعا کرد و گریست. باز نشست و قرآن خواند و دعا کرد و گریست و چون تمام کرد و به بستر رفت، باز قرآن خواند و گریست، چندان که گونه‌ها و محاسنش از اشک، تر شد. گفتم: ای پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ! آیا نه این است که خداوند، گناهان گذشته و آینده تو را آمرزیده است؟ فرمود: "چرا؛ اما آیا بنده‌ای سپاس گزار نباشم؟"»
از دیگر آدابی که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)
مسلمانان را بدان سفارش می‌فرمود پایین آوردن صدا به وقت دعاست. ایشان بلند کردن صدا در دعا را از جمله اموری دانستند که خداوند آن را خوش ندارد،
می‌فرمود: «اربعوا علی انفسکم. انکم لا تدعون اصم و لا غائبا. انکم تدعون سمیعا قریبا، و هو معکم؛ صدایتان را پایین بیاورید؛ چرا که شما ناشنوایی یا غایبی را صدا نمی‌زنید؛ بلکه شنوای نزدیکی را صدا می‌زنید که همواره با شماست.»
برخی از
مفسران در
تفسیر این
آیه از قرآن که: "و نمازت را با صدای بلند و یا با صدای بسیار آهسته مخوان"
به حدیثی از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) استناد جسته منظور این آیه از "صلاة" را دعا دانستند.
و گفتند: «در هنگام دعا کردن، صدایت را بلند مکن که چون گناهانت را یاد کنی، دیگران بشنوند و بدانها سرزنشت کنند.»
قاطعیت در دعا نیز از دیگر آداب دعا از سوی رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بر شمرده شده است. حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از مسلمانان می‌خواستند که اگر خواهان اجابت دعایشان از سوی خداوندند، دعای خود را با لفظی قاطعانه از خدا بخواهند می‌فرمودند: «هر گاه یکی از شما دعا کرد، در دعا قاطع باشد و نگوید: خدایا! اگر می‌خواهی، بده؛ چرا که خداوند، وادار کننده‌ای ندارد.»
ایشان هم چنین اصرار و سماجت کردن در دعا را نیز از دیگر آداب دعا بر شمردند و سماجت کنندگان در دعا را، محبوب خداوند، بیان کردند،
و فرمودند: «"خداوند رحمت کند بنده‌ای را که از خداوند عزوجل حاجتی بخواهد و در دعایش پافشاری ورزد؛ خواه دعایش مستجاب شود، خواه نشود" سپس این آیه را تلاوت کرد: " پروردگارم را می‌خوانم. امیدوارم که در خواندن پروردگارم، محروم نباشم".»
-
از مصادیق اصرار و پافشاری در دعا تکرار دعا و درخواست است. در سیره رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمده که ایشان هر گاه دعایی می‌کردند، سه بار درخواستش را تکرار می‌کرد.
بلند همتی و داشتن طبعی منیع در دعا نیز از دیگر آدابی است که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در برخی از احادیث و روایات خود بدان پرداخته‌اند. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به اصحاب و یاران خود سفارش می‌فرمود: از خدا بخواهید و (در این خواستن از خداوند) فراوان
و بزرگ بخواهید؛ چرا که هیچ چیز برای او سنگین نیست.
در روایتی بلند، از امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) آمده: «عادت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بر این بود که هر گاه چیزی از او خواسته می‌شد، اگر می‌خواست انجامش دهد، می‌فرمود: "باشد" و اگر نمی‌خواست انجامش دهد، سکوت می‌کرد و هرگز، پاسخ "نه" نمی‌داد. روزی، بادیه نشینی نزد ایشان آمد و چیزی خواست. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) سکوت کرد. دوباره خواست. باز هم سکوت کرد. بار سوم خواست. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با حالت تشر، به او فرمود: "ای اعرابی! هر چه می‌خواهی، تقاضا کن".
ما به حال او غبطه خوردیم و گفتیم: الآن، بهشت را تقاضا می‌کند.
بادیه نشین گفت: مرکبی از تو می‌خواهم.
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: "باشد".
سپس فرمود: "باز هم بخواه".
گفت: توشه هم می‌خواهم.
فرمود: "باشد".
ما از این درخواست‌ها تعجب کردیم. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: "چه قدر فرق است میان درخواست این بادیه نشین و درخواست آن پیر زن
بنی اسرائیل! ".
آن گاه فرمود: "
موسی (علیه‌السّلام) فرمان یافت که از
دریا بگذرد؛ پس چون به دریا رسید، مرکب‌ها را هی زدند؛ اما آن‌ها باز می‌گشتند و از رفتن امتناع می‌کردند. موسی (علیه‌السّلام) گفت: پروردگارا مرا چه شده است؟ بدو فرمود: "تو نزدیک
قبر یوسف هستی. استخوان‌های او را هم با خودت ببر".
اما قبر با زمین، یکسان شده بود و موسی (علیه‌السّلام) نمی‌دانست کجاست. گفتند: اگر کسی باشد که جای قبر را بداند، آن کس، پیر زنی از بنی اسرائیل است. شاید او بداند که قبر کجاست.
موسی (علیه‌السّلام) او را احضار کرد و فرمود: تو می‌دانی قبر یوسف کجاست؟
گفت: آری.
فرمود: آن را نشانم بده.
گفت: نه به خدا، مگر آن که آن چه از تو می‌خواهم، به من بدهی.
فرمود: باشد.
گفت: از تو می‌خواهم که در بهشت، با تو در یک درجه باشم.
فرمود: (فقط) بهشت را بخواه.
گفت: نه. فقط با تو باشم.
موسی (علیه‌السّلام) سعی داشت او را از نظرش منصرف کند که خداوند تبارک و تعالی به او
وحی فرمود که: "هر چه می‌خواهد، به او عطا کن؛ زیرا از (درجه) تو، چیزی کم نخواهد کرد". موسی (علیه‌السّلام) به آن پیرزن، قول داد و او جای قبر را نشانش داد و موسی استخوان‌ها را بیرون آورد و از دریا گذشت".»
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به مسلمانان توصیه می‌فرمود که «هرگاه دعایی می‌کنید دایره دعایتان را وسیع بگیرید و آن را به همه مردان و
زنان مؤمن تعمیم دهید، زیرا چنین دعایی به اجابت نزدیک‌تر است.»
روایت شده که «روزی مردی در حضور رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مقام دعا عرض کرد: خدایا پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را بیامرز مرا (نیز) بیامرز. حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: چرا دور رحمت خدا را سنگ چین کردی؟ چرا فقط من و تو؟ هرگاه دعا می‌کنید به دعای خود عمومیت دهید که اجابت را حتمی می‌کند.»
تعجیل در استجابت دعا نیز از دیگر مواردی برشمرده شده که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در بیان آن احادیث و روایاتی را بیان فرمودند. پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «هیچ کس نیست که از خدا چیزی بخواهد، مگر آن که خواسته‌اش را اجابت می‌کند؛ یا در همین
دنیا به او می‌دهد، یا گناهانش را به اندازه آن چه دعا کرده است، از او می‌زداید به شرط آن که برای گناهی یا بریدن پیوند خویشاوندی دعا نکند و یا (برای برآورده شدن دعایش) شتاب نورزیده باشد. گفته شد: ای پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ! شتاب کردن چیست؟ فرمود: "بگوید: بارها پروردگارم را خواندم؛ اما اجابتم نکرد، پس خسته شود و دعا کردن را وا نهد".»
از دیگر لوازم و آداب دعا، خوشبین بودن به استجابت آن، از سوی خداوند است از این‌رو پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به مسلمانان توصیه می‌فرمودند که: «خدا را با یقین داشتن به اجابت، دعا کنید و بدانید که خداوند، دعایی را که از دلی غافل و بی‌توجه برخیزد را مستجاب نمی‌کند.»
در حدیثی دیگر نیز از آن بزرگوار آمده که: «به هر که (توفیق) دعا داده شود، از اجابت، محروم نمی‌شود؛ چرا که خداوند عزوجل می‌فرماید: "مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم."»
-
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به آمین گفتن پس از دعا بعنوان پایان بخش دعاها تاکید و سفارش فراوان داشتند.
ایشان آمین را "مهر پروردگار جهانیان بر (دعای) بندگان مؤمنش" توصیف کردند.
حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هم چنین دعا کننده و آمین گو را در مزد، شریک یکدیگر بیان کردند و فرمودند: «الداعی و المؤمن فی الاجر شریکان.»
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) استجابت دعاها از سوی خداوند را به شروطی منوط دانستند که در این بخش به برخی از این موارد اشاره کرده از میان احادیث وارده از سوی آن حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ، به تعدادی از این روایات استشهاد می‌کنیم.
در برخی روایات صادره از سوی رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ، از صفای باطن و پاکی ضمیر، بعنوان یکی از شروط استجابت دعا یاد شده و از مسلمانان خواسته شده که: «فاسئلوا الله ربکم بنیات صادقه و قلوب طاهره؛ (مقصود از قلب طاهر به فرموده امام صادق (علیه‌السّلام) دلی است که در آن خاطرهای به جز خاطره خدا نباشد. (القلب السلیم الذی یلقی ربه و لیس فیه احد سواه.) )
با انگیزه و
نیت صادقانه و دلی پاک از خدا مسئلت کنید......»
از دیگر شروطی که در احادیث و روایات پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شرط استجابت دعا از سوی خداوند، ذکر گردیده است. داشتن حضور قلب در دعاست. ایشان دعای برخاسته از دل فرد
غافل و بی‌توجه را، مورد پذیرش و استجابت از سوی خداوند ندانستند
و فرمودند: «دعایی که همراه با حضور قلب باشد رد نمی‌شود.»
لقمه حلال از دیگر مواردی است که در احادیث و روایات پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از آن به عنوان یکی از شروط استجابت دعا یاد شده است. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دعا را کلید حاجت عنوان کرده و لقمه‌های حلال را دندانه‌های آن کلید دانستند،
و فرمودند: «هر که خوش دارد دعایش مستجاب شود، باید درآمدش را پاک گرداند.»
و در حدیثی دیگر آمده: «بنده، دستش را به سوی خدا بر می‌دارد، در حالی که خوراکش
حرام است. با چنین وضعی، چگونه دعایش پذیرفته شود؟»
روایت شده که روزی مردی خطاب به حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) گفت: «دوست دارم دعایم مستجاب شود پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در پاسخ او فرمود: از حرام دوری کن، دعایت مستجاب می‌شود.»
ابن عباس نیز روایت کرده که «چون این آیه نزد پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تلاوت شد: "ای مردم! از آن چه در زمین، حلال و پاکیزه است، بخورید".
سعد بن ابی وقاص برخاست و گفت: ای پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ! دعا کن که خدا مرا مستجاب الدعوه گرداند. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به او فرمود: "ای سعد! خوراکت را پاک گردان تا مستجاب الدعوه شوی.
سوگند به آن که جان
محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در دست اوست، بنده‌ای که لقمه حرام وارد شکمش می‌کند، چهل
روز، هیچ عملی از او پذیرفته نمی‌شود. هر بنده‌ای که گوشتش از حرام و
ربا بروید،
آتش به او سزاوارتر است".»
عمل نیز در احادیث رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یکی از شروط استجابت دعا معرفی شده است. حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دعا کننده بدون عمل را به تیراندازی تشبیه کردند که با کمان بی‌زه، تیر اندازی می‌کند.
فرمودند: «از خداوند عزوجل فرمان برید تا او نیز (با اجابت خواسته هایتان) از شما فرمان برد.»
خداوند برخی دعاها و خواسته‌های بندگانش را به خاطر مصلحت و یا حکمتی برآورده نمی‌سازد. پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: «آدمی حاجتی را از خدا می‌طلبد؛ اما خداوند، به خاطر خیر و مصلحتش، آن را از او دور می‌گرداند و نمی‌دهد...»
هم چنین ایشان در روایت دیگری فرمودند: «همانا بنده در آستانه رسیدن به حاجتی از حاجت‌های دنیا قرار می‌گیرد؛ اما خداوند از فراز هفت آسمان، یاد او می‌کند و می‌فرماید: "
فرشتگان من! این بنده‌ام به حاجتی از حاجت‌های دنیا نزدیک شده است. اگر آن را برایش بگشایم، دری به سوی آتش گشوده‌ام. پس، آن را از او دور کنید"...»
علاوه بر مواردی که در بالا اشاره شد که در صورت نبودش، آن‌ها نیز از موانع استجابت دعا برشمرده می‌شوند از دیگر مواردی که می‌توان تحت عنوان موانع استجابت دعا بدان اشاره کرد، می‌توان به این موارد اشاره کرد:
پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)
ستم به دیگران را موجب عدم اجابت دعا از سوی خداوند دانستند و فرمودند: «ستم نکنید که در این صورت، دعا می‌کنید و دعایتان مستجاب نمی‌شود،
باران می‌طلبید و نازل نمی‌شود، و (از خدا) یاری می‌جویید و یاری نمی‌شوید.»
بریدن از خویشاوند و ترک
رحم نیز از سوی رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از مواردی برشمرده شده که مانع استجابت دعا می‌شود. پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: «بریدن پیوند خویشاوندی، مانع اجابت دعا می‌شود.»
از جمله اموری که مانع استجابت دعا می‌شود
امید بستن به غیر خداست. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «هر گاه یکی از شما خواست که آن چه را از پروردگارش درخواست می‌کند، به او بدهد، باید از همه مردم، چشم امید بر کند و به غیر خدا، هرگز امیدی نداشته باشد. پس خدا هر گاه قلب بنده‌ای را این گونه دانست، هر چه را که او از خدا بخواهد، به او عطا می‌کند.»
در احادیث رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اوقاتی به عنوان بهترین زمانهای استجابت دعا معرفی شده‌اند که از جمله این زمان‌ها می‌توان به شبهای جمعه،
نیمه
شعبان،
شب
عرفه،
شبهای عیدین (
قربان و
فطر)،
دل شب،
هنگام سحرگاهان،
هنگام
اذان،
بین اذان و
اقامه،
هنگام
نماز،
در
سجده روز جمعه،
اول
رجب،
ماه رمضان،
و... اشاره کرد.
پیامبر خدا ((صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)) هم چنین در بیانات خود از برخی اماکن به عنوان با فضیلت‌ترین مکان‌ها جهت استجابت دعا یاد کردند، از جمله این که در روایتی از ایشان آمده در هفت موطن دست‌ها را به دعا بلند کنید: «در نماز، در هنگام دیدن
کعبه، در بالای
صفا و مروه، در شامگاه عرفه، در جمع، در دو جمره، و برای (
نماز) میت.»
ادات دعا؛
اخلاص در دعا (قرآن)؛
سیره نبوی.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «عبادات در سیره و قول نبوی(ص)» تاریخ بازیابی ۹۵/۰۲/۰۱.
