دروغگویی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دروغگویی از جمله
گناهان کبیره، بلکه زشت‌ترین گناهان و خبیث‌ترین آنها است. و
آیات در
مذمّت این صفت بسیار، و
احادیث در نکوهش آن بی‌شمار است.
دروغ از جمله
گناهان کبیره، بلکه زشت‌ترین گناهان و خبیث‌ترین آنها است. صفتی است که
انسان را در دیده‌ها خوار، و در نظرها بی‌وقع و بی‌ارزش می‌سازد. و سرمایه
خجالت و شرمندگی، و باعث دل شکستگی و
رنج و
اندوه می‌گردد. سبب و اساس ریختن آبرو در نزد
خلق خدا، و باعث سیاه‌روئی
دنیا و
آخرت است. و
آیات در
مذمّت این صفت بسیار، و
احادیث در نکوهش آن بی‌شمار است.
خداوند کریم می‌فرماید: «انَّما یَفْتَرِی الْکَذِبَ الَّذینَ لا یُؤْمِنُونَ؛
این است و جز این نیست که: به دروغ،
افترا می‌بندند کسانی که
ایمان به خدا ندارند.»
حضرت پیغمبر (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود که: «هرگاه مؤمنی بدون عذر شرعی، دروغ بگوید، هفتاد هزار
فرشته بر او
لعنت می‌کنند. و از دل او تعفّن و گندی بلند می‌شود و می‌رود تا به
عرش می‌رسد. و خدای تعالی به سبب آن دروغ، گناه هفتاد
زنا بر او می‌نویسد، که آسان‌ترین آنها زنائی باشد که با
مادر خود کرده باشد.» و از آن سرور پرسیدند که: «آیا ممکن است
مؤمن، ترسو باشد؟ فرمودند: بلی. عرض کردند: ممکن است مومن
بخیل باشد؟ فرمود: بلی. عرض شد که: ممکن است مومن دروغ‌گو باشد؟ فرمود: نه و فرمود که: دروغ،
رزق و روزی آدمی را کم می‌کند.»
و نیز از آن بزرگوار
روایت شده است که: «وای بر کسی که سخن گوید به دروغ، تا حاضران را بخنداند. وای بر او وای بر او وای بر او.» و فرمود: «گویا مردی به نزد من آمد و گفت: برخیز. برخاستم با او روانه شدم تا رسیدم به دو نفر، یکی نشسته بود و دیگری ایستاده، در دست او قلابی از آهن بود آن را فرو می‌برد به یک طرف سر او و می‌کشید تا به شانه او می‌رسید، بعد از آن بیرون می‌آورد به طرفی دیگر فرو می‌برد. من گفتم این چه عمل است؟ گفت: این مرد نشسته مردی است دروغ‌گو، که به این نحو در
قبر،
عذاب می‌شود تا
روز قیامت.» و فرمود: «شما را خبر دهم به بزرگ‌ترین گناهان کبیره، و آن
شرک به خدا، و آزردن
والدین، و دروغ است.» و
حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) فرمود که: «بنده‌ای مزّه ایمان را نمی‌یابد تا دروغ را ترک کند، خواه دروغ از روی شوخی و هزل باشد یا از جدّ.»
و
حضرت امام محمد باقر (علیه‌السّلام) فرمود که: «خدای تعالی برای بدی، قفل‌هایی را قرار داده است، کلید این قفل‌ها
شراب است، و دروغ بدتر است از شراب.» و فرمود که: «دروغ، خراب کننده بنای ایمان است.» و از
حضرت امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) روایت شده است که: «تمام اعمال زشت در خانه‌ای است و کلید آن خانه دروغ است» و مخفی نماند که: بدترین انواع دروغ، دروغ بر خدا و
رسول و
ائمه (علیهم‌السّلام) است، یعنی: کسی مساله‌ای گوید که: مطابق با واقع نباشد، یا حدیثی دروغ نقل کند و امثال این‌ها. و همین قدر در مذمت دروغ بر ایشان کافی است که: «
روزه را
باطل می‌کند.» و باعث وجوب
قضا و
کفاره می‌شود بنابر اقوی، همچنان که در
کتب فقهیه نوشته شده است.
و مخفی نماند که در چند جا، دروغ را تجویز کرده‌اند:
اگر مرتکب دروغ نشود مفسده‌ای بر آن مترتّب شود، یا ضرری به خود برسد، یا باعث قتل مسلمانی یا بر باد رفتن
شرف و حیثیت او یا آبروی او یا
مال قابل توجه او بشود، که در این صورت جایز، بلکه
واجب است. پس اگر ظالمی کسی را بگیرد و از مال او بپرسد، جایز است انکار کند. یا ستم‌گری او را بگیرد و از عمل بدی که میان خود و خدا کرده باشد سؤال کند جایز است که بگوید: نکرده‌ام. و همچنین هر که بپرسد از کسی از معصیتی که از او صادر شده باید اظهار آن نکند، زیرا اظهار
گناه، گناهی دیگر است. و اگر از عیب یا مال مسلمانی از او بپرسند کنند جایز است انکار آن، بلکه در همه این صورت‌ها واجب است.
در وقتی که میان دو کس دلتنگی و فسادی باشد جایز است که کسی برای
اصلاح میان ایشان، دروغی از زبان هر یک به دیگری بگوید تا رفع
فساد بشود. و همچنین هرگاه از خود شخصی سخنی سرزده باشد یا عملی صادر شده باشد که اگر راست را بگوید باعث
فتنه یا دشمنی مؤمنی یا فسادی شود جایز است که انکار آن را کند. و اگر کسی آزرده شده باشد و رفع آن موقوف باشد به انکار سخنی که گفته باشی یا عملی که کرده باشی جایز است انکار آن.
هرگاه
زن، چیزی از شوهر بخواهد که قادر نباشد یا قادر باشد اما بر او واجب نباشد، جایز است به او وعده دهد که: می‌گیرم، اگر چه قصد او نباشد گرفتن آن و نگیرد. و همچنین هرگاه کسی را که زنان متعدّده باشد جایز است که به هر یک بگوید: من تو را دوست دارم، اگر چه مطابق واقع نباشد.
هرگاه بچه‌ای را به دنبال کاری بفرستی و او خوشش نیاید مثل مکتب رفتن یا شغلی دیگر، جایز است که او را وعده دهی یا بترسانی که: با تو چنین و چنان خواهم کرد، اگرچه منظور تو کردن آن نباشد.
در
جهاد و
جنگ با دشمنان دین اگر به دروغ و
مکر و
حیله بتوان کار کرد که بر آنها پیروز شد.
و حاصل کلام آن است که: در هر جایی که فایده مهمّه شرعیّه بر آن مترتّب شود و تحصیل آن موقوف به دروغ باشد جایز است دروغ‌گفتن. و اگر بر ترک دروغ، مفسده شرعیّه مترتّب شود واجب می‌شود. و باید از حدّ
ضرورت و احتیاج، فراتر نرفت و دروغ‌گفتن در تحصیل زیادتی مال و منصب و امثال این‌ها از چیزهائی که آدمی مضطر به آنها نیست
حرام، و مرتکب آن آثم و گناه‌کار است.
توریه‌کردن و بدان که: در هر مقامی که دروغ‌گفتن حسب
شرع رواست، تا توانی در آن، دروغ صریح مگوی، بلکه
توریه کن. یعنی: سخنی بگوی که ظاهر معنی آن راست باشد، اگر چه آنچه را شنونده از آن می‌فهمد دروغ بوده باشد، تا نفس عادت به دروغ نکند. مثل اینکه: بعد از آنکه ظالمی از مکان کسی سؤال کند، بگو: خدا بهتر می‌داند که کجاست. یا عالم الغیب خداست. یا بگو: سراغ او را از
مسجد بگیر درصورتی که می‌دانی در مسجد نیست.
و اگر از گناهی که از تو صادر شده
استفسار کنند، بگو: خدا نخواسته باشد یا نخواسته است که من چنین عملی کنم. یا بگو: استغفر اللّه. یا پناه به خدا اگر چنین کاری کرده باشم. یا اگر سخنی در حق کسی گفته باشی و خواهی به انکار، رفع ملال او را کنی، بگو: احترام تو از آن بیشتر است که چنین شخصی بتواند سخنی در حق تو بگوید و امثال این‌ها.
و آنچه متعارف است که می‌گویند: صد مرتبه فلان سخن را به تو گفتم، یا هزار مرتبه فلان عمل را از تو دیدم، یا پنجاه مرتبه به خانه تو آمدم درحالی که این عدد متحقق نشده این دروغ نیست و گناهی بر آن نیست، زیرا: این از بابت مبالغه و تاکید است، نه قصد این عدد به خصوص، به شرط آنکه امر مکرّر واقع شده باشد.
و همچنین جایز است انواع «مجازات» جمع «مجاز» است، به معنای کلمه‌ای که در غیر معنی حقیقی خود استعمال شود. و آن معنی از جهتی شباهت به معنی اصلی داشته باشد. و «استعارات» جمع «استعاره» است. یعنی استعمال کلمه‌ای در غیر معنی حقیقی خودش به صورت
عاریه، یا آوردن یکی از دو طرف تشبیه (مشبه یا مشبه به) در کلام و در به زبان نیاوردن طرف دیگر. و تشبیهات، که مراد از آنها حقیقت آنها نیست.
دروغ‌های حرامی که مردم در آنها سهل انگارند: و از جمله دروغ‌هایی که مردم آن را آسان می‌دانند و در واقع حرام است، آن است که: کسی وارد شود بر دیگری که مشغول خوردن باشد و او را تکلیف کند به خوردن غذا و او گرسنه باشد و بگوید: اشتها ندارم، بدون غرض صحیح شرعی. مثل حرام دانستن آن غذا.
و از جمله دروغ‌های متعارف که از گناهان بزرگ، و آسیب آن عظیم است آن است که می‌گویند: خدا می‌داند که چنین است. و حال اینکه می‌داند که چنین نیست و خدا خلاف آن را می‌داند.
و از
عیسی بن مریم منقول است که: «این بزرگ‌ترین گناهان است در نزد خدا.» و در بعضی روایات رسیده است که: «چون
بنده، خدا را گواه گیرد بر امر خلاف واقعی، خداوند عالم گوید: از من ضعیف‌تری نیافتی که مرا بر این امر دروغ، شاهد آوردی.» و از جمله انواع دروغ، بلکه شدیدترین و بدترین آنها
شهادت دروغ است. و
حضرت رسول (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم) کسی را که شهادت دروغ بدهد با
بت‌پرست مساوی قرار داد.» و از آن جمله، به دروغ
قسم یادکردن است.
و حضرت رسول خدا (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمودند: «کسی که متاع خود را به قسم دروغ بفروشد، از جمله کسانی است که خدای تعالی در روز قیامت با او سخن نمی‌گوید. و نظر
رحمت بر او نمی‌افکند. و عمل او را قبول نمی‌کند.» بلکه قسم بسیار خوردن راست، مذموم است. و نام بزرگ «ملک علام الغیوب» را به سبب هر چیز جزئی حقیر در میان آوردن، سوء ادب است. و در حدیثی وارد است که: «خدای تعالی فروشنده‌ای را که بسیار قسم خورد دشمن دارد.» و از
احادیث استفاده می‌شود که: «قسم بسیار خوردن، باعث تنگی روزی و
فقر می‌گردد.»
و از جمله دروغ‌ها،
خلف وعده نمودن است، و آن نیز حرام است. و وفای به شرط و وعده، واجب و لازم است. حضرت پیغمبر (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود که: «هر که ایمان به خدا و روز جزا دارد باید چون وعده نماید، به آن وعده وفا کند.»
و آن سرور، کسی را که وعده کند و تصمیم بر وفای به آن را نداشته باشد از جمله منافقین شمرده. و از جمله دروغ‌هایی که اکثر مردمان به آن مبتلا هستند و بدترین انواع دروغ‌هاست، دروغ گفتن با خداست، که آدمی مطلبی در
نماز به خدا، یا مناجات به پروردگار عرض کند و از آن، در خدمت آن جناب خبر دهد و آن خلاف واقع باشد. مثل اینکه: چون داخل نماز شود بگوید: «انّی وَجَّهْتُ وَجْهِی لِلَّذی فَطَرَ السَّمواتِ وَ الاَرْضَ؛
متوجّه ساختم روی دل خود را به خداوندی که آسمان‌ها و زمین را آفرید.»
و در آن وقت دل او از این مطلب بی‌خبر باشد. و در کوچه و بازار و حجره و دکان به صد هزار فکر بیهوده مشغول باشد، زیرا در آن وقت آنچه عرض کرده دروغ‌گو است. و در خدمت پروردگار و حضور
ملائکه «بزرگ» به چنین دروغی اقدام نموده. و همچنین چون می‌گوید: «ایَّاکَ نَعْبُدُ وَ ایَّاکَ نَسْتَعینُ؛
ترا پرستش می‌کنم و بس، و یاری و
استعانت و مددکاری تو می‌خواهم و بس.» وقتی راست است که: دنیا و آخرت در نظر او بی‌اعتبار، و ذرّه‌ای از دین خود را در مقابل همه دنیا ندهد، چون اگر چنین باشد دنیاپرست خواهد بود. و باید امید یاری و چشم مددکاری از احدی به جز ذات پاک باری نداشته باشد و الا در گفتن این مطلب، دروغ‌گو خواهد بود. و چه زشت بنده و قبیح شخصی باشد که در حضور پروردگار خود ایستاده باشد و به دروغگویی مشغول باشد، و بداند که: او دروغ او را می‌داند. زهی بی‌شرمی و قباحت و بی‌حیائی و بی‌شرمی.
چون حرمت دروغ را دانستی، پس اگر
اعتقاد به خدا و رسول، و ایمان به روز جزا داری، باید از آن اجتناب کنی و خود را از آن نگاه داری. و طریقه خلاصی از آن، این است که: پیوسته آیات و اخباری که در مذمّت آن رسیده در پیش نظر خود داشته باشی و بدانی که: دروغ‌گفتن، باعث هلاکت ابدی و عذاب اخروی است. پس از آن، ملاحظه نمایی که هر دروغگویی در نظرها ساقط، و در دیده‌ها خوار و بی‌اعتبار، و احدی اعتناء به سخن او نمی‌کند، و پست و
ذلیل و خوار می‌گردد.
راستی کن که راستان رستند در جهان راستان قوی دستند
و اغلب اوقات آن است که: دروغ‌گفتن، باعث رسوایی و فضیحت، و بازماندن از مقاصد و مطالب می‌گردد. و
عزت انسان تمام می‌گردد. در کتاب «
حبیب السیر» (کتاب «حبیب السیر فی اخبار افراد البشر» تالیف «
غیاث الدین محمد بن همام الدین متوفای ۹۴۲ یک دوره تاریخ فارسی است که: شامل زندگی ائمه (علیهم‌السّلام) و تاریخ
بنی‌امیه و
بنی‌عباس و پادشاهان و
علما و
سادات می‌باشد. و در خاتمه، پاره‌ای از وقایع شگفت، و عجایب مخلوقات را نیز بیان نموده است.)
نوشته شده است که: «
سلطان حسین»، (سلطان حسین بایقرا از مشهورترین پادشاهان تیموری است، که در بارش، در
هرات مجمع اهل
دانش و کمال بوده. و مدرسه و کتابخانه بزرگی در هرات تاسیس کرد که تا آن زمان کسی نظیر آن را ندیده بود. و قریب ده هزار طالب علم یا دانشجو در آن مدرسه به تحصیل می‌پرداختند.)
میرزای بایقرا که پادشاه
خراسان و
زابلستان بود، امیر حسین ابیوردی را به «عنوان سفیر» نزد «
سلطان یعقوب میرزا»، («سلطان یعقوب میرزا» پادشاه
آذربایجان و
عراق بود که پس از کشتن برادرش به این سمت نائل گشت. و دوازده سال سلطنت کرد. و در سال ۸۹۶ در گذشت.) پادشاه آذربایجان و عراق فرستاد، و امر کرد که: سوغات بسیار و هدایای بی‌شمار با او همراه نمایند. و مقرر کرد که: از کتابخانه مخصوص، کتاب‌های نفیسی را به او بدهند که برای سلطان یعقوب ببرد. از آن جمله امر کرد که: «کلّیّات
جامی» («
دیوان جامی» تالیف شیخ
نور الدین عبد الرحمن بن احمد متوفای ۸۹۸ است که شامل: اشعاری است در مدح
اهل بیت (علیهم‌السّلام) و تعریف سلطان حسین بایقرا و نصایح و مواعظ.)
را که در آن وقت، تازه و بسیار مطلوب بود و در نظرها مرغوب، به او دهند. در وقتی که ملا عبد الکریم کتابدار، کتابها را به امیر حسین تسلیم می‌نمود سهوا «
فتوحات مکی» را که در حجم و جلد، به کلّیّات مذکور شباهت داشت به امیر داد و امیر آن کتاب را احتیاط نکرده مضبوط نمود و روانه شد.
چون به
تبریز رسیده به حضور سلطان رفت، سلطان از او دل‌جویی نموده و از رنج راه پرسید و گفت: حتماً در این مسافت دور از طولانی بودن مسیر خسته شده‌ای. امیر حسین چون اشتیاق سلطان یعقوب را به کلّیّات
جامی شنیده بود جواب داد که بنده را در راه، رفیقی بود که در هر منزل به آن مشغول بودم و به آن جهت دچار خستگی و دلتنگی نمی‌شدم. سلطان از حقیقت، سوال نمود، جناب امیر گفت که: کلّیّات مولانا
جامی که حضرت سلطان هدیه به جهت سرکار پادشاه فرستاد همین که اندکی خستگی و دلتنگی رخ می‌داد به مطالعه آن مشغول می‌شدم. پادشاه از شدت اشتیاق فرمود: بگو بروند و کلّیّات را بیاورند. امیر حسین کسی را فرستاده آن مجلد را آوردند. چون گشودند معلوم شد که «فتوحات مکّی» است نه «کلّیّات
جامی». و در عرض راه مطلقا مطالعه کلّیّات
جامی اتفاق نیفتاده و به این سبب، امیر، خجالت‌زده و شرمسار، و از درجه اعتبار افتاد. بلی: بجز راستی هر چه باشد خطاست.
و از جمله اسباب رسوایی دروغ‌گو، آن است که: خدای تعالی فراموشی را به او مسلّط ساخته و به این جهت دروغی را که می‌گوید فراموش می‌کند و خلاف آن را می‌گوید و رسوا می‌شود.
حضرت امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) فرمود که: «از جمله چیزهایی که خدای تعالی بر دروغ‌گو گماشته است فراموشی است.» و از این جهت، مشهور شده است که: دروغ‌گو حافظه ندارد.
و بعد از ملاحظه این‌ها، در فواید ضدّ دروغ، که
صدق باشد تامّل کنی و بعد از این، اگر دشمن خود نباشی در هر سخنی که می‌گویی ابتدا
تدبّر و
تفکّر کنی تا دروغی در آن نباشد. و از همنشینی فسّاق و دروغ‌گویان، اجتناب کنی تا راست‌گوئی عادت تو گردد.
ضدّ دروغگویی، صدق است، که راست‌گویی است. و آن شریف‌ترین صفت درونی و بالاترین اخلاق ملکیه است. خداوندگار عالم می‌فرماید: «اتَّقُوا اللَّهَ وَ کُونُوا مَعَ الصَّادِقینَ؛
بپرهیزید از خدا و با راست‌گویان بوده باشید.» و از حضرت رسول (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم) روایت شده است که: «شش خصلت از برای من قبول کنید تا من
بهشت را از برای شما متقبّل شوم: هرگاه یکی از شما خبری دهد دروغ نگوید. و چون وعده نماید تخلّف نورزد. و چنانچه
امانت قبول نماید
خیانت نکند. وچشم‌های خود را از نامحرم بپوشد. و دست‌های خود را از آنچه نباید به آن دراز کند نگاه‌دارد. و
فرج خود را محافظت نماید.»
و از دو امام بزرگوار امام محمد باقر و امام جعفر صادق (علیهما‌السّلام) روایت شده است که: «به درستی‌که مرد به واسطه راست‌گویی به مرتبه صدیقان می‌رسد.» و از حضرت صادق (علیه‌السّلام) منقول است که: «هر که زبان او راست‌گو باشد، عمل او پاکیزه است. و هر که
نیّت او نیک باشد، روزی او زیاد می‌شود. و هر که با اهل خانه خود نیکویی کند، عمر او دراز می‌شود.» و فرمود که: «نظر به طول رکوع و سجود کسی نکنید و فریب آن را نخورید، زیرا: می‌شود این امری باشد که به آن عادت کرده باشد، و به این جهت نتواند ترک کند. و لیکن نظر به صدق کلام و
امانت‌داری او کنید، و به این دو صفت، خوبی او را دریابید.» و مخفی نماند که: همچنان که صدق و دروغ در سخن و گفتار است، همچنین در کردار و اخلاق و مقامات دین نیز یافت می‌شود.
و اما دروغ در کردار و اعمال آن است که: در ظاهر اعمالی از او سرزند که دلالت کند بر خوبی در باطن او، در حالی که باطن او از آن بی‌خبر بوده باشد، یعنی: باطن او موافق ظاهر نباشد. و صدق در آن، این است که: باطن و ظاهر یکسان و مطابق بود. یا باطن از ظاهر بهتر و آراسته‌تر باشد. و این مرتبه از صدق، بهتر و با فضیلت‌تر از صدق در گفتار است.
و از این جهت مکرر پیامبر اکرم این مرتبه را از حضرت آفریدگار مسئلت می‌نمود. و در اخبار وارد است که: «چون پنهان و آشکار بنده مؤمن یکسان بوده باشد خداوند عالم به او بر ملائکه مباهات می‌کند و می‌فرماید: بنده حق من این است.» بعضی از بزرگان فرموده است که: «کیست مرا نشان دهد به شخصی که چشم او در تاریکی شب‌ها گریان است. و لب او روزها در محافل، خندان باشد.» «اذا السرّ و الاعلان فی المؤمن استوی فقد عزّ فی الدارین و استوجب الثّناء یعنی: هرگاه پنهان و آشکار بنده مؤمن، مساوی باشد، در دو
جهان، عزیز و مستوجب آفرین و ستایش است.»؛ «و ان خالف الاعلان سرّا فما له علی سعیه فضل سوی الکدّ و العنا و اگر ظاهر او مخالف باطن باشد، و ظاهر را به اعمال خیر آراسته و باطن او بی‌خبر باشد، هیچ اجر و مزدی از برای عمل او نیست مگر زحمت و رنجی که کشیده است.» و «کما خالص الدینار فی السوق نافق و مغشوشه المردود لا یقتضی المنی همچنان که طلای بی‌غش در بازار، رایج و در عوض آن هر چه خواهی می‌دهند، و آنچه در آن
غش باشد به تو ردّ می‌کنند، و آرزوی تو از آن بر نمی‌آید، و شکی نیست هر عملی را که در آن غش باشد که ظاهر آن آراسته و باطن آن موافق ظاهر نباشد، به تو رد می‌شود.»
اما دروغ در
اخلاق و مقامات دین، آن است که ادعای صفاتی چند کند، چون:
خوف از خدا و
رجا و
صبر و
شکر و
تسلیم و
رضا و
معرفت و
زهد و امثال این‌ها، و اسم آنها را بر خود ببندد و از حقیقت و آثار آنها بی‌خبر باشد. و در او از لوازم آنها اثری نباشد. و چنین شخصی نیز کاذب است. مثلا ملاحظه می‌کنیم که چنانچه کسی از پادشاهی قهار، یا فرمانروایی صاحب قدرت به جهت خیانتی که از او سرزده یا تقصیری که مرتکب شده بترسد چهره او زرد، و نفس او سرد، و خواب و خوراک بر او دشوار، و زندگی و خوشی بر او ناگوار، خاطر او پریشان، و اعضا و جوارح او مضطرب و لرزان می‌شود. بلکه چه بسار باشد که: ترک اهل و عیال و مال و منال خود می‌کند. و در شهر و دیار غربت به تنهائی و مشقت می‌گذراند. و این همه از خوف و بیم آن کسی است که از او ترسیده. و این خوف، خوف صادق، و صاحب آن خائف است.
و اما کسی که ادعای ترس از پروردگار، و ترس از عقرب و مار
جهنم می‌کند، هیچ اثری از آن در چهره و حالاتش ظاهر نمی‌باشد. بلکه شب و روز به خورد و خواب مشغول، و عمر او به عیش و عشرت صرف می‌گردد، هر ساعتی چندین گناه از او صادر، و هر روزی معصیتی را مرتکب می‌گردد. و چنین شخصی کاذب، و اسم خائف را بر خود بسته است.
و مخفی نماند که این مقامات و مراتب را نهایتی متصوّر نیست تا ممکن باشد احدی به نهایت آنها برسد. بلکه از آنها هر کسی را یک نصیبی داده‌اند. و از این سبب بود که: «خاتم انبیاء (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم) چون حضرت
جبرئیل را به صورت اصلی او دید که پرهای او از مشرق تا مغرب را فرو گرفته بیهوش گشته به زمین افتاد. و چون به هوش آمد، جبرئیل به صورت اول برگشت، فرمود: ای جبرئیل من هیچ مخلوقی را به این عظمت تصور نمی‌کردم. عرض کرد: پس چه خواهی گفت اگر
اسرافیل را ببینی که قائمه
عرش الهی را بر دوش گرفته و پاهای او آسمان‌ها و زمین‌ها را شکافته و با وجود این، از عظمت خدا به قدر گنجشک کوچکی می‌گردد.» و این و امثال این که از بزرگان ملائکه مقرّبین و انبیای مرسلین منقول است همه از قوّت معرفت ایشان است به عظمت و جلال خداوند متعال. و حال آن که آنچه ایشان یافته‌اند قطره‌ای است از دریای بی‌منتهای عظمت الهی، و بالاتر از آن مراتب نامتناهی است. بلکه احدی را طاقت و قوّت درک عظمت حقیقت آن جناب نیست. و چنانچه نور جلال و عظمت او بر موجودات دیگر بتابد آنها از بین می‌رود.
آتش فکنی یک سره در خرمن هستی روزی ز پس پرده اگر رخ بنمائی
پر عنبر سارا کنی این حقه گردون گر یک گره از موی معطر به مشک بگشائی
و از این جهت است که در اخبار وارد است که «بنده به حقیت ایمان نمی‌رسد تا اینکه همه مردم را در شناخت خدا احمق ببیند.» و در حدیثی دیگر است که: «احدی به حقیقت ایمان نمی‌رسد تا اینکه همه مردم را در جنب معرفت خدا چون شتران ملاحظه نماید.» پس بنده صادق در جمیع مقامات دین عزیز و نایاب است. و از علامت صدق در این مقام، آن است که تحمل همه شداید و مصایب را نماید.
و زبان به اظهار آنها نگشاید.
عمر خود را به طاعت و
عبادت صرف نماید. و آنها را از خلق بپوشاند. روایت شده است که «به
موسی بن عمران وحی رسید که چون من بنده‌ای از بندگان خود را دوست دارم او را مبتلا می‌سازم به بلائی که کوه‌ها توانائی تحمل آن را نداشته باشند، تا ببینم در ادعای بندگی و
محبت، صادق است یا نه. پس اگر او را صادق و صابر یافتم او را
ولّی و حبیب خود قرار می‌دهم. و اگر بی‌صبر و بی‌تاب دیدم که به هر جا زبان شکوه می‌گشاید او را بی‌بهره و دچار نکبت می‌سازم و هیچ باک ندارم.»
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «دروغ»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱/۲۱.
