دخان (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دخان: (السَّمآءُ بِدُخانٍ مُّبِینٍ)در این که منظور از
«دخان» (دود) چیست؟ در میان مفسران گفتگو است، دو نظریه عمده وجود دارد: الف: اشاره به مجازاتی است که
کفار «قریش»، در عصر
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به آن مبتلا شدند. ب: منظور از
«دخان مبین»، همان دود غلیظی است که در پایان جهان و در آستانه
قیامت، صفحه آسمان را می‌پوشاند، و نشانه فرا رسیدن لحظات آخر
دنیا، و سرآغاز عذاب الیم الهی برای ظالمان و مفسدان است.
(فَٱرۡتَقِبۡ يَوۡمَ تَأۡتِي ٱلسَّمَآءُ بِدُخَانٖ مُّبِينٖ) (پس منتظر روزى باش كه
آسمان دود آشكارى پديد آورد).
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: مفسرين در اينكه منظور از اين
عذاب چيست اختلاف كرده‌اند:
بعضى‌گفته‌اند: مراد همان
قحطی است كه اهل
مکه بدان مبتلا شدند، چون بعد از آنكه بر
کفر خود و بر آزار رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و
مؤمنین اصرار ورزيدند، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نفرينشان كرد و عرضه داشت: بار الها آنها را به قحطيى نظير قحطى زمان
یوسف گرفتارشان فرما. بدنبال اين نفرين ديگر زمين
گیاه نرويانيد، و
قریش به قحطى شديدى دچار شدند، به طورى كه افراد از شدت گرسنگى گويى دودى جلو چشمشان را گرفته و آسمان را پر از دود مى‌ديدند. و براى سد جوع مردار و استخوان مى‌خوردند، تا آنكه نزد رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رفته، عرضه داشتند: اى محمد! تو آمده‌اى تا بشر را به
صله رحم دعوت كنى، اينك قوم تو و ارحامت دارند مى‌ميرند، و آن گاه وعده دادند كه اگر اين گرانى و قحطى برطرف شود به وى
ایمان خواهند آورد. پس رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)
دعا كرد و از خدا خواست تا
نعمت را بر آنان فراخ و فراوان كند، و خدا هم دعايش را مستجاب نمود. اما مردم دوباره به كفر قبليشان برگشته، عهد خود بشكستند.
بعضى‌ديگر گفته‌اند:
دخان مذكور در اين آيه از علامت‌هاى قيامت است كه هنوز محقق نشده، و قبل از قيام قيامت محقق مى‌شود. و دود در گوش‌هاى مردم داخل مى‌شود، به طورى كه سرهايشان مانند سر گوسفند بريان مى‌گردد، اما مؤمنين تنها دچار
زکام مى‌شوند، و زمين تماميش مانند خانه‌اى بدون روزنه مى‌شود كه در آن آتش افروخته و دود به راه انداخته باشند. زمين چهل روز چنين حالتى به خود مى‌گيرد.
بعضى‌هم چه بسا گفته باشند كه: مراد از روزى كه دود بياورد، روز
فتح مکه است، كه لشكر
اسلام وارد آن شد، و دود اجاق‌هايشان فضاى مكه را پر كرد، و تاريك ساخت.
و چه بسا بعضى ديگر گفته باشند: مراد از آن، روز قيامت است،
و اين دو قول يعنى قول سوم و چهارم به طورى كه ملاحظه مى‌فرماييد چندان قابل قبول نيست.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «دخان»، ص۲۲۳.
