دائمه مطلقه با عرفیه خاصه در شکل اول
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دائمه مطلقه با
عرفیه خاصه در
شکل اول یکی از ضروب منتج
قیاس مختلط در شکل اول است.
«
قیاس مختلط» قیاسی است که
صغرا و کبرای آن از
قضایای موجهه ترکیب یافته باشد. یکی از ضروب منتج قیاس مختلط در شکل اول عبارت است از: اختلاط قضیه
موجهه دائمه مطلقه (صغرا) با عرفیه خاصه (
کبرا). در ضروب منتج شکل اول، همه جا نتیجه از لحاظ جهت، تابع کبراست، مگر اینکه کبرا از قضایای وصفیه، یعنی
مشروطه عامه یا خاصه و
عرفیه عامه یا خاصه باشد که در این صورت، نتیجه فی‌الجمله تابع صغراست، با این توضیح که گاهی نتیجه عیناً تابع صغراست و گاهی جهت موجود در صغرا تجزیه و یک جزء آن به نتیجه منتقل می‌شود و گاهی مجموع حاصل از یک جزء از جهت صغرا و یک یا چند جزء از جهت کبرا به عنوان جهت در نتیجه می‌آید. برای تعیین موارد مزبور باید به سه قاعده رجوع کرد:
۱. قاعده اوّل: هر گاه کبرا وصفیه بوده، صغرا مقیّد به لادوام باشد قید مزبور در نتیجه حذف می‌شود.
۲. قاعده دوّم: اگر کبرا وصفیه بدون ضرورت، یعنی عرفیه عامه یا خاصه و صغرا مقیّد به ضرورت باشد، قید ضرورت درنتیجه حذف می‌شود، زیرا ضرورت صغرایی که کبرای آن خالی از ضرورت باشد به نتیجه سرایت نمی‌کند.
۳. قاعده سوّم: اگر کبرا وصفیه‌ای باشد که به لادوام مقیّد شده است؛ یعنی مشروطه خاصه یا عرفیه خاصه باشد، قید مزبور از کبرا به نتیجه منتقل می‌شود.
حالات مزبور در بعضی از ضروب، تداخل می‌کنند و در نتیجه، دوازده حالت به این شرح پیدا می‌شود:
حالت اول: ضروبی که عین جهت صغرا به نتیجه انتقال می‌یابد.
حالت دوم: ضروبی که جهت صغرا با حذف قید لادوام به نتیجه انتقال می‌یابد.
حالت سوم: ضروبی که جهت صغرا با حذف قید لاضرورت به نتیجه انتقال می‌یابد.
حالت چهارم: ضروبی که ضرورت صغرا حذف می‌شود و دوام به نتیجه انتقال می‌یابد.
حالت پنجم: ضربی که ضرورت اختصاصی و لادوام از صغرا حذف می‌شود.
حالت ششم: ضربی که ترکیبی از ضرورت صغرا و لادوام کبرا به نتیجه انتقال می‌یابد.
حالت هفتم: ضروبی که عین جهت صغرا بعد از ترکیب با لادوام کبرا به نتیجه انتقال می‌یابد.
حالت هشتم: ضروبی که دوام صغرا بعد از ترکیب با لادوام کبرا به نتیجه انتقال می‌یابد.
حالت نهم: ضروبی که به جای ضرورت صغرا، دوام که جزء عام و لازم ضرورت است بعد از ترکیب با لادوام کبرا به نتیجه انتقال می‌یابد.
حالت دهم: ضروبی که جهت صغرا بعد از حذف لادوامِ آن و افزودن لادوامِ کبرا به نتیجه انتقال می‌یابد.
حالت یازدهم: ضروبی که جهت صغرا بعد از حذف لاضرورتِ آن و افزودن لادوامِ کبرا به نتیجه انتقال می‌یابد.
حالت دوازدهم: ضروبی که بعد از حذف لاضرورت و لادوامِ صغرا و افزودن لادوامِ کبرا به نتیجه انتقال می‌یابد.
بر این اساس، نتیجه قیاس مرکب از دائمه مطلقه با عرفیه خاصه با توجه به قاعده سوم و حالت هشتم،
قضیه دائمه لادائمه خواهد بود؛ مثال: بعضی حیوان‌ها دائماً انسان‌اند و هر انسانی همیشه تا زمانی که در
خواب است غافل است، نه همیشه؛ پس بعضی حیوان‌ها دائماً غافل‌اند، نه همیشه.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
•
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
• قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، شرح المطالع یا لوامع الاسرارفی شرح مطالع الانوار.
•
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. •
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «دائمه مطلقه با عرفیه خاصه در شکل اول»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۱/۹.
