خِیَرَة (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خِیَرَة:(ما كانَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ) «خِیَرَة» به كسر اول و فتح دوم، به طورى كه
قاموس مى‌گويد
اسم مصدر است به معنى «
اختیار».
به موردی از کاربرد «خِیَرَة» در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ رَبُّكَ يَخْلُقُ ما يَشاءُ وَ يَخْتارُ ما كانَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ سُبْحانَ اللَّهِ وَ تَعالى عَمّا يُشْرِكونَ) «
پروردگار تو هرچه بخواهد مى‌آفريند، و هر چه بخواهد برمى‌گزيند؛ آنان در برابر او اختيارى ندارند؛ منزّه است
خداوند، و برتر است از آن‌چه همتاى او
قرار مى‌دهند.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرمایند:
كلمه خيرة به معناى
تخیر (
انتخاب) است، هم چنان كه كلمه طيرة به معناى تطير است.
اين
آيه چهارمين پاسخ از
عذر مشركين است، كه گفتند: اگر با تو
هدایت را پيروى كنيم
عرب ما را از سرزمينمان مى‌ربايند، و متضمن حجتى قاطع است.
توضيح آن، همانا
خلقت يعنى
صنع و
ایجاد همه چيز به خداى تعالى منتهى مى‌شود، هم چنان كه خودش فرموده
(اللَّهُ خالِقُ كُلِّ شَيْ‌ءٍ) در نتيجه در عالم هستى هيچ مؤثر حقيقى غير از خداى تعالى
وجود ندارد، پس هيچ چيزى كه خداى را مجبور به كارى از كارها كند، وجود ندارد، زيرا چنين چيزى كه
فرض كرديم مؤثر است يا مخلوق خدا است، كه هستى‌اش به او منتهى مى‌شود در اين صورت وجود آن و همه آثارش مخلوق او است، و معنا ندارد كه چيزى و يا
اثر آن در خودش اثر كند، و يا مخلوق او نيست، و هستى‌اش به او منتهى نمى‌شود، و با اجبار و
قهر در خدا تاثير مى‌كند يعنى او را به اجبار وادار به كار مى‌سازد، كه اين فرض
باطل است، چون مؤثرى در عالم غير از خدا نيست و چيزى هم نيست كه وجودش منتهى به خدا نشود.
مکارم شیرازی در
تفسیر نمونه می‌فرمایند:
آيه مورد بحث در
حقیقت دليلى است بر
نفی شرک و
بطلان عقيدۀ مشركان، مى‌فرمايد:
«پروردگار تو هرچه را بخواهد مى‌افريند و هرچه را بخواهد بر مى‌گزيند (آفرينش به
دست اوست و
تدبیر و اختيار و گزينش نيز به اراده و فرمان اوست) آن‌ها در برابر او اختيارى ندارند.»
اختيار آفرينش با اوست، اختيار
شفاعت به دست او، و اختيار ارسال پيامبران نيز به
اراده اوست، خلاصه اختيار همه چيز بستگى به مشيت ذات پاک او دارد.
بنابراين نه از بت‌ها كارى ساخته است و نه حتى از فرشتگان و انبياء مگر به اجازه او.
به هر حال
اطلاق اختيار در اين جا
دلیل بر تعميم آن است، يعنى خداوند هم صاحب اختيار در امور تكوينى است و هم تشريعى و هر دو از مقام خالقيت او سرچشمه مى‌گيرد.
گاهى واژۀ «خيرة» به معنى «برگزيده» آمده است مانند «محمد صلى اللّه عليه و آله خيرة اللّه من خلقه.»
اين واژه دو بار در
قرآن مجید آمده است، در
آيۀ مورد بحث و نيز در
آيه ۳۶ سوره احزاب.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «خیرة»، ج۱،
ص ۷۶۱.
