• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

خِزْی (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





خِزْی (به کسر خاء و سکون زاء) از واژگان قرآن کریم به معنای خواری است.
گاهى هم به معناى شرم آمده است.
مصدر آن خِزايه (به کسر خاء) است.
مشتقات خِزْی که در آیات قرآن آمده عبارتند از:
خَزَايَا (به فتح خاء و زاء) به معنای شرمنده و پشيمان؛
لا تُخْزُونِ‌ (به ضم تاء و سکون خاء) به معنای شرمنده و خجل نكنيد؛
نَخْزى‌ (به فتح نون و سکون خاء) به معنای رسوا شويم؛
أَخْزَيْتَهُ‌ (به سکون خاء و فتح زاء) به معنای رسوا ساخته‌اى؛
مُخْزِي‌ (به ضم میم و سکون خاء) به معنای خواركننده است.


خِزْی به معنای خوارى است.
اصل آن ذلّتى است كه شرمسارى می‌آورد.


به مواردی از خِزْی که در قرآن به‌ کار رفته است، اشاره می‌شود:

۲.۱ - خِزْيٌ‌ (آیه ۱۱۴ سوره بقره)

(لَهُمْ فِي الدُّنْيا خِزْيٌ‌ وَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِيمٌ‌)
«براى آن‌ها است در دنیا خوارى مخصوص و در آخرت عذابى بزرگ.»
و اين همان است كه گاهى به لفظ هون آمده است مثل‌ (أَ يُمْسِكُهُ عَلى‌ هُونٍ أَمْ يَدُسُّهُ فِي التُّرابِ‌)
«آيا با خوارى و زبونى آن دختر را نگاه دارد يا در خاک مدفونش كند.»
و مثل‌ (وَ مَنْ يُهِنِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ مُكْرِمٍ.)
«هركه خدا خوارش كند محترم دارنده‌اى نخواهد داشت.»
خزى گاهى به معنى شرم آمده است چنان‌كه در اقرب و مفردات تصريح كرده.


۲.۲ - لا تُخْزُونِ‌ (آیه ۷۸ سوره هود)

و فقط در آيه‌ (وَ لا تُخْزُونِ‌ فِي ضَيْفِي أَ لَيْسَ مِنْكُمْ رَجُلٌ رَشِيدٌ)
«من را درباره ميهمانم شرمنده و خجل نكنيد آيا در ميان شما مرد كاملى نيست؟» شايد به معنى شرمندگى باشد.


۲.۳ - لا تُخْزُونِ‌ (آیه ۶۹ سوره حجر)

(قالَ إِنَّ هؤُلاءِ ضَيْفِي فَلا تَفْضَحُونِ • وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ لا تُخْزُونِ‌)
(گفت: اين‌ها ميهمانان من هستند. آبروى من‌ را نريزيد و از خشم خدا بترسيد و من را شرمنده نسازيد.)


۲.۴ - خِزْيِ‌ (آیه ۶۶ سوره هود)

و در آيه‌ (فَلَمَّا جاءَ أَمْرُنا نَجَّيْنا صالِحاً وَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِنَّا وَ مِنْ‌ خِزْيِ‌ يَوْمِئِذٍ)
(و هنگامى كه فرمان مجازات ما فرا رسيد، صالح و كسانى را كه به او ایمان آورده بودند، به رحمت خود از آن عذاب و از رسوايى آن روز، رهايى بخشيديم.)
شايد مراد از خزى عذاب و يا زبونى باشد كه ناشى از عذاب است.


۲.۵ - نَخْزى‌ (آیه ۱۳۴ سوره طه)

افعال اين مادّه در قرآن از ثلاثى مجرّد و باب افعال هر دو به كار رفته است مثل‌:
(فَنَتَّبِعَ آياتِكَ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَذِلَّ وَ نَخْزى‌)
(چرا پيش از آن‌كه ذليل و رسوا شويم، پيامبرى براى ما نفرستادى تا از آیات تو پيروى كنيم؟!)


۲.۶ - أَخْزَيْتَهُ‌ (آیه ۱۹۲ سوره آل عمران)

(رَبَّنا إِنَّكَ مَنْ تُدْخِلِ النَّارَ فَقَدْ أَخْزَيْتَهُ‌)
(پروردگارا! هر كه را تو به خاطر اعمالش، به آتش افكنى، او را خوار و رسوا ساخته‌اى.)


۲.۷ - أَخْزى‌ (آیه ۱۶ سوره فصلت)

و نيز اسم تفضيل و اسم فاعل آمده است مثل:
(وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَخْزى‌ وَ هُمْ لا يُنْصَرُونَ‌)
(و به يقين عذاب آخرت خواركننده‌تر است و از هيچ سو يارى نمى‌شوند.)


۲.۸ - مُخْزِي‌ (آیه ۲ سوره توبه)

(وَ أَنَّ اللَّهَ‌ مُخْزِي‌ الْكافِرِينَ‌)
(و بدانيد خداوند خواركننده کافران است.)
و اين‌كه خزى را فضيحت و عذاب و عار و غيره گفته‌اند همه آن‌ها اسباب خزى و زبونى‌اند.



به موردی که در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:

۳.۱ - خَزَايَا - خطبه ۱۰۵ (در رابطه با محشور شدن با رسول الله)

امام علی (علیه‌السّلام) در رابطه با محشور شدن با رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرموده:
«وَ احْشُرْنَا فِي زُمْرَتِهِ غَيْرَ خَزَايَا وَ لاَ نَادِمِينَ»
«ما را در زمره آن حضرت در حالی‌كه شرمنده و پشيمان نيستيم محشور فرما.»
خزايا جمع خزيان به معنى شرمنده و خجل است ولى در قرآن مجید پيوسته به معنى خوارى به كار رفته است.


۱. قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۲، ص۲۴۰.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ص۲۸۱.    
۳. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت-الحسینی، ج۱، ص۱۲۰.    
۴. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۲، ص۴۹.    
۵. بقره/سوره۲، آیه۱۱۴.    
۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۴.    
۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۳۶۲.    
۸. نحل/سوره۱۶، آیه۵۹.    
۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۲، ص۳۹۹.    
۱۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۲۷۶-۲۷۷.    
۱۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۳، ص۲۷۹.    
۱۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۵۶۶.    
۱۳. حج/سوره۲۲، آیه۱۸.    
۱۴. طباطبایی، سید محمد‌حسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمد‌باقر موسوی، ج۱۴، ص۵۰۷-۵۰۸.    
۱۵. طباطبایی، سید محمد‌حسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۳۶۰.    
۱۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۱۹۴.    
۱۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۱۲۲.    
۱۸. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۲، ص۴۹.    
۱۹. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ص۲۸۱.    
۲۰. هود/سوره۱۱، آیه۷۸.    
۲۱. طباطبایی، سید محمد‌حسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمد‌باقر موسوی، ج۱۰، ص۵۰۸.    
۲۲. طباطبایی، سید محمد‌حسین، تفسیر المیزان، ج۱۰، ص۳۴۰.    
۲۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۲، ص۱۰۱.    
۲۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۲۸۰.    
۲۵. حجر/سوره۱۵، آیه۶۸-۶۹.    
۲۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۲۶۵.    
۲۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۲، ص۲۷۱.    
۲۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۱۸۴.    
۲۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۳، ص۲۰۴.    
۳۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۵۲۶.    
۳۱. هود/سوره۱۱، آیه۶۶.    
۳۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۲۲۹.    
۳۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۰، ص۴۶۷.    
۳۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۰، ص۳۱۴.    
۳۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۲، ص۸۷.    
۳۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۲۶۶.    
۳۷. طه/سوره۲۰، آیه۱۳۴.    
۳۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۳۲۱.    
۳۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۳۳۶.    
۴۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۲۴۰.    
۴۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۹۳.    
۴۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۶۰.    
۴۳. آل عمران/سوره۳، آیه۱۹۲.    
۴۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۷۵.    
۴۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۴، ص۱۳۷.    
۴۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۴، ص۸۸.    
۴۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۴، ص۳۸۷.    
۴۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۹۱۰.    
۴۹. فصلت/سوره۴۱، آیه۱۶.    
۵۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۴۷۸.    
۵۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۳۳.    
۵۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۱۲.    
۵۳. توبه/سوره۹، آیه۲.    
۵۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۱۸۷.    
۵۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۹، ص۱۹۸.    
۵۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۹، ص۱۴۷.    
۵۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۱، ص۹.    
۵۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۵.    
۵۹. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۲۳۷، خطبه ۱۰۵.    
۶۰. عبده، محمد، نهج البلاغة، ط مطبعة الإستقامة، ج۱، ص۲۰۴، خطبه ۱۰۴.    
۶۱. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ج۱، ص۱۵۴، خطبه ۱۰۶.    
۶۲. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۲۵، خطبه ۱۰۶.    
۶۳. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۵۹.    
۶۴. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۵.    
۶۵. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۴، ص۴۸۵.    
۶۶. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۲۶۲.    
۶۷. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۱۷۳.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «خزی»، ج۲، ص۲۴۰-۲۴۱.    






جعبه ابزار