• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

خَضْع (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





خَضْع (به فتح خاء و سکون ضاد) و خُضوع (به ضم خاء) از واژگان قرآن کریم به معنای تواضع، سر به زير انداختن و آرامى است.
در قرآن مجید اين مادّه بيش‌تر از دوبار نيامده است.
مشتقات خَضْع که در آیات قرآن آمده عبارتند از:
فَلا تَخْضَعْنَ‌ (به فتح تاء و سکون خاء) به معنای نرمى (و ناز) نكنيد؛
خاضِعِينَ‌ (به کسر ضاد و عین) به معنای خاضع گردد، است.


خَضْع و خُضوع به معنای تواضع، سر به زير انداختن و آرامى است.
چنان‌كه در اقرب و قاموس گويد به معنى تواضع، سر به زير انداختن و آرامى است.
صحاح نيز آن را فروتنى و سر به زير انداختن گفته است.
راغب ميان آن و خشوع كه گذشت فرقى نمی‌داند.


به مواردی از خَضْع که در قرآن به‌ کار رفته است، اشاره می‌شود:

۲.۱ - فَلا تَخْضَعْنَ‌ (آیه ۳۲ سوره احزاب)

(فَلا تَخْضَعْنَ‌ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلًا مَعْرُوفاً)
«در سخن گفتن نرمى (و ناز) نكنيد تا مريض القلب در شما طمع كند و سخن به طور متعارف گویيد.»
آیه درباره زنان حضرت رسول (صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله) است. خضوع را در آيه نازک و نرم سخن گفتن معنى كرده‌اند كه همان سخن گفتن با ناز و عشوه است و آن يک نوع تواضع در سخن است.


۲.۲ - خاضِعِينَ‌ (آیه ۴ سوره شعراء)

(إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَيْهِمْ مِنَ السَّماءِ آيَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعِينَ‌)
(اگر ما اراده كنيم، از آسمان بر آنان آيه‌اى نازل مى‌كنيم كه گردن‌هايشان در برابر آن بى‌اختيار خاضع گردد.)
خضوع اعناق سر به زير افتادن آن‌هاست در اثر زبونى و خواری، ولى از آيه ما قبل استفاده می‌شود كه از آن طاعت و فرمانبرى مراد است.
در اقرب الموارد آمده: چون خضع با لام متعدى شود به معنى اطاعت آيد «خَضَعَ‌ له: انقاد.»



برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:

۳.۱ - خَضَعَتِ‌ - خطبه ۱۸۶ (در رابطه با خداوند)

امام علی (علیه‌السلام) در رابطه با خداوند سبحان فرموده:
«خَضَعَتِ الاَْشْيَاءُ لَهُ، وَ ذَلَّتْ مُسْتَكِينَةً لِعَظَمَتِهِ»
(تمام کائنات در برابرش خاشع و فرمانبردارند و در قبال عظمتش ذلیل و خوارند)


۳.۲ - الْخُضُوعَ‌ - نامه ۳۱ (درباره تواضع)

حضرت علی (علیه‌السلام) فرموده: «مَا أَقْبَحَ الْخُضُوعَ عِنْدَ الْحَاجَةِ، وَ الْجَفَاءَ عِنْدَ الْغِنَى»
«چه بد است تواضع و اظهار ذلت به وقت فقر و جفا کردن در وقت توانگری.»
مقصود از خضوع، تواضع و فروتنى است.


در قرآن مجيد اين مادّه بيش‌تر از دو مورد فوق نيامده است.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۲، ص۲۵۷.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ص۲۸۶.    
۳. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت-الحسینی، ج۴، ص۳۲۲.    
۴. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۲، ص۶۷.    
۵. فیروزآبادی، مجدالدین، القاموس المحیط، ج۳، ص۱۸.    
۶. جوهری، ابونصر، الصحاح‌ تاج اللغه و صحاح العربیة، ج۳، ص۱۲۰۴.    
۷. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ص۲۸۶.    
۸. احزاب/سوره۳۳، آیه۳۲.    
۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۴۶۱.    
۱۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۳۰۸-۳۰۹.    
۱۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۱۰۷.    
۱۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۵۵۸.    
۱۳. شعراء/سوره۲۶، آیه۴.    
۱۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۳۶۷.    
۱۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۳۴۷-۳۴۸.    
۱۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۲۵۰.    
۱۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۸، ص۶.    
۱۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۲۸۸.    
۱۹. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۲، ص۶۷.    
۲۰. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۴۲۸، خطبه ۱۸۶.    
۲۱. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعه الاستقامه، ج۲، ص۱۴۷، خطبه ۱۸۱.    
۲۲. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ج۱، ص۲۷۵، خطبه ۱۸۶.    
۲۳. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۴۲۷، خطبه ۱۸۶.    
۲۴. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۲۶۷.    
۲۵. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۳۰۸.    
۲۶. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۷، ص۲۲۵.    
۲۷. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۱۱، ص۱۱۱.    
۲۸. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۳، ص۸۹.    
۲۹. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۶۵۲، نامه ۳۱.    
۳۰. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعه الاستقامه، ج۳، ص۶۱، نامه ۳۱.    
۳۱. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ج۱، ص۴۰۴، نامه ۳۱.    
۳۲. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۶۳۱، نامه ۳۱.    
۳۳. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۸۹.    
۳۴. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۹۲.    
۳۵. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۹، ص۶۶۸.    
۳۶. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۳۸.    
۳۷. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۱۱۵.    
۳۸. احزاب/سوره۳۳، آیه۳۲.    
۳۹. شعراء/سوره۲۶، آیه۴.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «خضع»، ج۲، ص۲۵۷-۲۵۸.    






جعبه ابزار