• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

خَصْم (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





خَصْم (به فتح خاء و سکون صاد) و خُصُومَت (به ضم خاء و صاد) از واژگان نهج البلاغه به معنای دشمن و دشمنی است. این واژه دارای مشتقاتی است که در نهج البلاغه به‌کار رفته است، مانند: مُخَاصِمه (به ضم میم و فتح خاء) و خِصام (به کسر خاء) به معنای منازعه و خَصیم (به فتح خاء) به معنای منازعه کننده است. این واژه پانزده بار در نهج البلاغه آمده است.



خَصْم و خُصُومَت به معنای دشمنی آمده است. خَصْم به معنای دشمن و مُخَاصِمه و خِصام به معنای منازعه است. جمع خصم، خُصوم و خِصام آید. خَصیم به معنای منازعه کننده «الخصیم: المخاصم»


امام علی (علیه‌السلام) به حسنین (علیهماالسلام) وصیت فرموده که: «وَكُونَا لِلظَّالِمِ خَصْماً، وَلِلْمَظْلُومِ عَوْناً» (دشمن سرسخت ظالم و ياور و همكار مظلوم باشيد.) (شرح‌های نامه: ) و نیز فرموده: «إنَّ لِلْخُصُومَةِ قُحَماً» قُحمه (به ضمّ اوّل) به معنی امر شاقّ و مهلکه است جمع آن قُحَم (بر وزن هنر) است یعنی «خصومت و دشمنی را مهلکه‌هائی است.» (شرح‌های غریب: ) این همان معنی است که مرحوم رضی اختیار کرده است.
خصیم: منازعه کننده «الخصیم: المخاصم» آن حضرت خطاب به ابی‌ بکر فرموده:
فَإِنْ كُنْتَ بِالشُّورَى مَلَكْتَ أُمُورَهُمْفَكَيْفَ بِهذَا وَالْمُشِيرُونَ غُيَّبُ؟
وَإِنْ كنْتَ بِالْقُرْبَى حَجَجْتَ خَصِيمَهُمْفَغَيْرُكَ أَوْلَى بِالنَّبِيِّ وَأَقْرَبُ

(اگر تو از طریق شورا مالک امور مردم شدی. این چه شورایی است که طرف‌های مشورت (امثال من) غایب بودند؟ و اگر از طریق قرابت با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در برابر مخالفانت استدلال کردی دیگران از تو به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نزدیک‌تر و سزاوارترند! ) (شرح‌های حکمت: )


واژه خصم پانزده بار در نهج آمده و در قرآن مجید نیز به کار رفته است.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۱، ص۳۴۵.    
۲. طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین ت-الحسینی، ج۶، ص۵۸.    
۳. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۶۸۷، نامه ۴۷.    
۴. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ج۳، ص۸۵، نامه ۴۷.    
۵. صبحی صالح، نهج البلاغه، ج۱، ص۴۲۱، نامه ۴۷.    
۶. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۶۵۹، نامه ۴۷.    
۷. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۲۰۱.    
۸. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۲۰۳.    
۹. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۱۰، ص۲۶۱.    
۱۰. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۲۰، ص۱۳۰.    
۱۱. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۷، ص۵.    
۱۲. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۸۳۵، غریب ۳.    
۱۳. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ج۳، ص۲۱۱، غریب ۳.    
۱۴. صبحی صالح، نهج البلاغه، ج۱، ص۵۱۷، غریب ۳.    
۱۵. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۷۹۷، غریب ۳.    
۱۶. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۶۳۱.    
۱۷. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۶۳۲.    
۱۸. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۱۴، ص۱۷۵.    
۱۹. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۲۱، ص۳۳۳.    
۲۰. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۹، ص۱۰۷.    
۲۱. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۸۳۵، غریب ۳.    
۲۲. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۸۱۸، حکمت ۱۸۰.    
۲۳. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ج۳، ص۱۹۶، حکمت ۱۹۰.    
۲۴. صبحی صالح، نهج البلاغه، ج۱، ص۵۰۳، حکمت ۱۹۰.    
۲۵. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۷۸۱، حکمت ۱۹۰.    
۲۶. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۵۷۸.    
۲۷. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۵۷۸.    
۲۸. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۱۳، ص۴۸۶.    
۲۹. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۲۱، ص۲۶۴.    
۳۰. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۸، ص۴۱۶.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «خصم»، ج۱، ص۳۴۵.    






جعبه ابزار