• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

خلافت (دیدگاه فریقین)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


خلافت در اصطلاح، عبارتست از نیابت از صاحب شریعت در حفظ دین و سیاست دنیا.


موضوع خلافت از موضوعاتی است که بین مسلمین دارای اهمیت بسزایی می‌باشد. شیعیان، حضرت علی (علیه‌السّلام) را جانشین بلافصل پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از سوی خدا می‌دانند و برای اثبات این مطلب به ادله فراوانی از قرآن و روایات معتبر فریقین استناد می‌کنند و خلافت را یک منصب الهی و تابع تشریع می‌دانند در حالی که اهل سنت، معتقدند پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برای بعد از خود جانشین تعیین نکرده است.
[۱] تفتازانی، سعدالدین، شرح المقاصد، ج۵، ص۲۵۲.    
[۲] ایجی، قاضی عضرالدین، شرح المواقف، ج۸، ص۳۴۴.    
لذا با توجه به اهمیت موضوع به تبیین این مسئله می‌پردازیم.

خلافت از نظر لغت، نیابت کردن شخصی است از شخص دیگری که این نیابت یا برای غایب بودن منوب عنه است یا برای مردن او یا برای عاجز بودن و یا برای تعظیم و تشریف خلیفه است.« والخلافة، النیابة عن الغیر، اما لغیبة المنوب عنه و اما لعجزه و اما لتشریف المستخلف.»
[۳] اصفهانی، راغب، مفردات، ج۱، ص۱۵۶.    


خلافت و امامت در اصطلاح، نیابت از صاحب شریعت در حفظ دین و سیاست دنیا است و به کسی که چنین مقامی دارد خلیفه و امام می‌گویند. البته شروطی مانند قریشی را جز شروط امام می‌دانند.
[۴] ابن خلدون، عبدالرحمن، تاریخ ابن خلدون، ص۱۹۳    
[۵] ابن خلدون، عبدالرحمن، تاریخ ابن خلدون، ص۱۹۳.    
به عنوان مثال تفتازانی می‌گوید: «امامت ریاست عمومی در امر دین و دنیا به نیابت و جانشینی از پیامبر می‌باشد.»
[۶] تفتازانی، سعد الدین، شرح المقاصد، ج۵، ص۲۸۷.    


اهل سنت معتقدند، پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، جانشینی برای خود انتخاب ننموده و این امر مهم را به امت خود، واگذار نموده است.
[۷] العینی، بدرالدین، عمدة القاری فی شرح البخاری، ج۱۴، ص۳۱.    
[۸] العینی، بدرالدین، عمدة القاری فی شرح البخاری، ج۱۴، ص۳۱.    
[۹] العینی، بدرالدین، عمدة القاری فی شرح البخاری، ج۱۴، ص۳۱.    
[۱۰] نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۳، ص۱۲۵۶.    
[۱۱] نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۳، ص۱۲۵۷.    
لکن این نظریه، با شان و شخصیت آن حضرت ناسازگار می‌باشد که ایشان به این موضوع مهم، بی اهمیت باشند! در حالی که همه پیامبران، جانشینان خود را انتخاب می‌کردند.
[۱۲] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۱، ص۱۰۷.    
[۱۳] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۱، ص۱۱۱.    
[۱۴] دمشقی، اسماعیل ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۸، ص۱۴۸.    
[۱۵] دمشقی، اسماعیل ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۱، ص۲۷۹.    
[۱۶] یعقوبی، احمدبن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۱۱۰.
آیا پیامبر اکرم که اشرف انبیاء است از این دسته پیامبران خارج است؟! این مطلب لازم می‌آید که آن حضرت ماموریت خود را به خوبی انجام نداده باشد در حالی که می‌دانیم پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در انجام ماموریت کوچکترین کوتاهی ننموده
[۱۷] جن/سوره۷۲، آیه۲۶.    
[۱۸] جن/سوره۷۲، آیه۲۷.    
[۱۹] جن/سوره۷۲، آیه۲۸.    
و عصمت در این مرحله مورد قبول متکلمین شیعه و سنی است.
[۲۰] سبحانی، شیخ جعفر، محاظرات فی الالهیات، ص۲۸۱.


در مقابل علمای شیعه در این موضوع معتقدند که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در زمان حیات خود حضرت علی (علیه‌السّلام) را از طرف خدا نصب و تعیین کرده است.
[۲۱] سبحانی، شیخ جعفر، فروغ ابدیت، ج۱، ص۹۳۷.
[۲۲] خرازی، سید محسن، ترجمه بدایة المعارف الالهیة فی عقاید الامامیة، ج۲، ص۱۲.
این نظریه با توجه به خطراتی که از ناحیه منافقین متوجه مسلمانان بود و منتظر بودند که با مرگ پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، ضربه خود را با جامعه نوپای اسلامی وارد کنند و همچنین خطری که از ناحیه قدرت‌های خارجی آن زمان (یعنی ایران و روم) احساس می‌شد، بهترین عقیده‌ای است که مورد پذیرش می‌باشد.

علاوه بر این که سیره و زندگی پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) این بود که نه تنها قبل از رحلت خود بلکه در سراسر حیات خویش و در فرصت‌های مختلف از خلیفه و جانشین پس از خود، سخن به میان آورده، در این مورد روایات و شواهدی از شیعه و سنی در کتاب معتبره آن‌ها به چشم می‌خورد. احادیثی مانند: حدیث انذار،
[۲۳] حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، ج۱، ص۵۴۲.    
[۲۴] حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، ج۱، ص۵۴۳.    
[۲۵] سبحانی، شیخ جعفر، فروغ ابدیت، ج۱، ص۲۴۷.
حدیث غدیر،
[۲۶] علامه طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۶، ص۵۹.    
[۲۷] حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، ج۱، ص۲۴۹، ح۲۴۴.    
[۲۸] حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، ج۱، ص۲۵۱، ح۲۴۵.    
حدیث منزلت،
[۲۹] نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، باب فضائل علی بن ابیطالب (علیه‌السّلام)، ح۴، ص۱۸۷۰.    
[۳۰] نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، باب فضائل علی بن ابیطالب (علیه‌السّلام)، ح۴، ص۱۸۷۱.    
[۳۱] نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، باب فضائل علی بن ابیطالب (علیه‌السّلام)، ح۴، ص۱۸۷۱.    
[۳۲] العینی، بدرالدین، عمدة القاری فی شرح البخاری، ج۱۶، ص۲۱۴.    
[۳۳] العینی، بدرالدین، عمدة القاری فی شرح البخاری، ج۱۶، ص۲۱۸.    
[۳۴] العینی، بدرالدین، عمدة القاری فی شرح البخاری، ج۱۸، ص۴۶.    
حدیث جابر،
[۳۵] صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص۱۰۱.
و احادیث دیگر که ثابت می‌کند حضرت رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نه تنها به فکر جانشین پس از خود بودند، بلکه خلیفه خود را نصب و تعیین نمودند که به برخی از آنان اشاره می‌کنیم.

۶.۱ - حدیث غدیر

یکی از ادله اثبات کننده امامت و ولایت، حدیث غدیر می‌باشد که متن حدیث توسط شیخ کلینی در کتاب شریف کافی آورده شده است که به جهت اهمیت آن، به آن اشاره می‌کنیم. این حدیث شریف از امام باقر (علیه‌السّلام) روایت شده است که آن حضرت فرمودند: خداوند متعال، رسول خود را به ولایت علی (علیه‌السّلام) فرمان داد
[۳۶] مائده/سوره۵، آیه۵۵.    
و بدین سبب، ولایت صاحبان امر را واجب نمود. در ادامه به پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دستور داد تا ولایت را برای دیگران تفسیر نماید، چنان که نماز و روزه و حج را بر ایشان تفسیر نموده است. وقتی این دستور از سوی خداوند متعال صادر شد، رسول خدا ترسید که آنان وی را تکذیب کنند در این هنگام خداوند به ایشان دستور ابلاغ رسالت را فرمود که در صورت عدم انجام این تکلیف، رسالتش، ناقص خواهد ماند
[۳۷] مائده/سوره۵، آیه۶۷.    
لذا ایشان فرمان خداوند را آشکار نمود و ولایت علی (علیه‌السّلام) را در غدیرخم استقرار بخشید...»
[۳۸] شیخ کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۲۸۹.    
[۳۹] حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، ج۱، ص۲۴۹- ۲۵۸، ح۲۴۴.    


۶.۲ - آیه انذار

این آیه شریفه، یک دیگر از ادله مهم برای اثبات امامت و خلافت ائمه معصومین (علیه‌السّلام) می‌باشد که در منابع معتبر فریقین به آن اشاره شده است. هنگامی که آیه «وانذر عشیرتک الاقربین؛
[۴۰] شعراء/سوره۲۶، آیه۲۱۴.    
و (نخست) خويشان نزديكت را بيم ده و انذار كن.» نازل شد، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرزندان عبدالمطلب را جمع نمود و آنها را انذار نمود و خطاب به آنان فرمود: ‌ای فرزندان عبدالمطلب همانا من انذار کننده و بشارت دهنده از طرف خدا به سوی شما هستم، پس اسلام بیاورید و مرا اطاعت کنید تا هدایت شوید. در ادامه ایشان از آن جمع چنین سوال نمود: چه کسی از شما برادر و وزیر من خواهد شد تا این که ولی و وصی بعد از من باشد و جانشین من در میان اهلم شده و دین مرا ادا کند؟ آن حضرت سه مرتبه، این مطلب را تکرار نمود و در هر بار، آنان پاسخی به آن حضرت ندادند فقط در میان آن جمع، حضرت علی (علیه‌السّلام) به سخنان پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ، لبیک می‌گفت. لذا پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ، ایشان را به عنوان ولی و وصی و جانشین خود معرفی نمود.
[۴۱] حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، ج۱، ص۵۴۲، ح۵۸۰.    
[۴۲] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۲، ص۶۲.    
[۴۳] علامه طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۳۳۴.    
پس نتیجه می‌گیریم موضوع خلافت و جانشینی حضرت علی (علیه‌السّلام) بعد از پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، یک امر مسلم و قطعی می‌باشد که هیچ گونه شک و تردیدی در آن وجود ندارد که شواهد زیادی برای اثبات آن وجود دارد که ما به جهت اختصار به برخی از آنها اشاره نمودیم.

امام‌ خمینی امامت و خلافت را یک اصل الهی برخاسته از متن دین برای راهبری جامعه می‌داند که بدون آن سعادت جامعه تحقق نمی‌یابد و این اصل را از اصول مذهب می‌شمارد. و بر این باور است که مقام امامت صرفاً یک مقام اعتباری نیست؛ بلکه یک منصب حقیقی الهی است که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از طرف خداوند مامور به نصب و جعل و تصریح به آن می‌شود.
[۴۴] خمینی، روح‌الله، الطهارة، ج۳، ص۴۴۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
[۴۵] خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۳۵۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
[۴۶] خمینی، روح‌الله، تعلیقات علی شرح الفصوص الحکم و مصباح الانس، ص۱۹۷، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۱۰ قمری.    
به اعتقاد ایشان، خلافت و امامت دو جنبه‌ ظاهری و باطنی دارد و جنبه ظاهری آن، حکومت و زعامت دنیایی است و با تشکیل حکومت شکل می‌گیرد، ازاین‌رو ایشان واقعه غدیر را مساوی با ایجاد حکومت می‌داند و از جنبه باطنی آن، به ولایت تعبیر می‌کند.
[۴۷] خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج۲۰، ص۱۱۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
[۴۸] خمینی، روح‌الله، تعلیقه بر فوائد الرضویه، ص۵۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
[۴۹] خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۱۴۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    

امام‌ خمینی برای اثبات خلافت و امامت دو دلیل عقلی و نقلی اقامه می‌کند. امام‌ خمینی در بیان دلیل عقلی بر خلافت، امامت را نگهبان دین و حافظ نظام اسلامی و حافظ وحدت مسلمانان می‌داند که تنها با وجود او احکام دین و اجرای آنها استمرار می‌یابد.
[۵۰] خمینی، روح‌الله، کشف الاسرار، ص۱۳۴-۱۳۶، تهران، بی‌تا.
[۵۱] خمینی، روح‌الله، ولایت فقیه، ص۲۶-۲۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
ایشان لزوم جریان احکام و قوانین الهی بعد از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و منحصر نبودن اجرای احکام به زمان حیات او را دلیل عقلی بر امامت و خلافت می‌داند و معتقد است امامت قوه جریان این قوانین است و بدون امامت قانون‌گذاری لغو و بیهوده است؛ زیرا منظور از قانون‌گذاری عمل بدان است و عمل به آن بعد از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به‌گونه‌ای که اختلاف در آن نباشد به‌واسطه وجود خلیفه و امام است.
[۵۲] خمینی، روح‌الله، کشف الاسرار، ص۱۳۴-۱۳۵، تهران، بی‌تا.

امام در دلیل نقلی به برخی آیات الهی، حدیث منزلت، ثقلین، سفینه استناد می‌کند و درباره حدیث غدیر یادآور شده که این حدیث با اسناد متعدد از طریق شیعه و سنی نقل شده‌ است؛ چنان‌که در کتب اهل‌سنت هشتاد و نه حدیث از آن ذکر شده‌ است و بسیاری از آن کتاب مسند احمد بن حنبل از ائمه اهل‌سنت می‌باشد، آمده‌ است.
[۵۳] خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۲، ص۲۴۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.


۱. ↑ تفتازانی، سعدالدین، شرح المقاصد، ج۵، ص۲۵۲.    
۲. ↑ ایجی، قاضی عضرالدین، شرح المواقف، ج۸، ص۳۴۴.    
۳. ↑ اصفهانی، راغب، مفردات، ج۱، ص۱۵۶.    
۴. ↑ ابن خلدون، عبدالرحمن، تاریخ ابن خلدون، ص۱۹۳    
۵. ↑ ابن خلدون، عبدالرحمن، تاریخ ابن خلدون، ص۱۹۳.    
۶. ↑ تفتازانی، سعد الدین، شرح المقاصد، ج۵، ص۲۸۷.    
۷. ↑ العینی، بدرالدین، عمدة القاری فی شرح البخاری، ج۱۴، ص۳۱.    
۸. ↑ العینی، بدرالدین، عمدة القاری فی شرح البخاری، ج۱۴، ص۳۱.    
۹. ↑ العینی، بدرالدین، عمدة القاری فی شرح البخاری، ج۱۴، ص۳۱.    
۱۰. ↑ نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۳، ص۱۲۵۶.    
۱۱. ↑ نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۳، ص۱۲۵۷.    
۱۲. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۱، ص۱۰۷.    
۱۳. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۱، ص۱۱۱.    
۱۴. ↑ دمشقی، اسماعیل ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۸، ص۱۴۸.    
۱۵. ↑ دمشقی، اسماعیل ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۱، ص۲۷۹.    
۱۶. ↑ یعقوبی، احمدبن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۱۱۰.
۱۷. ↑ جن/سوره۷۲، آیه۲۶.    
۱۸. ↑ جن/سوره۷۲، آیه۲۷.    
۱۹. ↑ جن/سوره۷۲، آیه۲۸.    
۲۰. ↑ سبحانی، شیخ جعفر، محاظرات فی الالهیات، ص۲۸۱.
۲۱. ↑ سبحانی، شیخ جعفر، فروغ ابدیت، ج۱، ص۹۳۷.
۲۲. ↑ خرازی، سید محسن، ترجمه بدایة المعارف الالهیة فی عقاید الامامیة، ج۲، ص۱۲.
۲۳. ↑ حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، ج۱، ص۵۴۲.    
۲۴. ↑ حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، ج۱، ص۵۴۳.    
۲۵. ↑ سبحانی، شیخ جعفر، فروغ ابدیت، ج۱، ص۲۴۷.
۲۶. ↑ علامه طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۶، ص۵۹.    
۲۷. ↑ حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، ج۱، ص۲۴۹، ح۲۴۴.    
۲۸. ↑ حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، ج۱، ص۲۵۱، ح۲۴۵.    
۲۹. ↑ نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، باب فضائل علی بن ابیطالب (علیه‌السّلام)، ح۴، ص۱۸۷۰.    
۳۰. ↑ نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، باب فضائل علی بن ابیطالب (علیه‌السّلام)، ح۴، ص۱۸۷۱.    
۳۱. ↑ نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، باب فضائل علی بن ابیطالب (علیه‌السّلام)، ح۴، ص۱۸۷۱.    
۳۲. ↑ العینی، بدرالدین، عمدة القاری فی شرح البخاری، ج۱۶، ص۲۱۴.    
۳۳. ↑ العینی، بدرالدین، عمدة القاری فی شرح البخاری، ج۱۶، ص۲۱۸.    
۳۴. ↑ العینی، بدرالدین، عمدة القاری فی شرح البخاری، ج۱۸، ص۴۶.    
۳۵. ↑ صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص۱۰۱.
۳۶. ↑ مائده/سوره۵، آیه۵۵.    
۳۷. ↑ مائده/سوره۵، آیه۶۷.    
۳۸. ↑ شیخ کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۲۸۹.    
۳۹. ↑ حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، ج۱، ص۲۴۹- ۲۵۸، ح۲۴۴.    
۴۰. ↑ شعراء/سوره۲۶، آیه۲۱۴.    
۴۱. ↑ حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، ج۱، ص۵۴۲، ح۵۸۰.    
۴۲. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۲، ص۶۲.    
۴۳. ↑ علامه طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۳۳۴.    
۴۴. ↑ خمینی، روح‌الله، الطهارة، ج۳، ص۴۴۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۴۵. ↑ خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۳۵۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۴۶. ↑ خمینی، روح‌الله، تعلیقات علی شرح الفصوص الحکم و مصباح الانس، ص۱۹۷، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۱۰ قمری.    
۴۷. ↑ خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج۲۰، ص۱۱۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۴۸. ↑ خمینی، روح‌الله، تعلیقه بر فوائد الرضویه، ص۵۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۴۹. ↑ خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۱۴۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۵۰. ↑ خمینی، روح‌الله، کشف الاسرار، ص۱۳۴-۱۳۶، تهران، بی‌تا.
۵۱. ↑ خمینی، روح‌الله، ولایت فقیه، ص۲۶-۲۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۵۲. ↑ خمینی، روح‌الله، کشف الاسرار، ص۱۳۴-۱۳۵، تهران، بی‌تا.
۵۳. ↑ خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۲، ص۲۴۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.


• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «خلافت از دیدگاه فریقین».    
• دانشنامه امام خمینی    ، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی    ، ۱۴۰۰ شمسی.


رده‌های این صفحه : خلافت | دیدگاه های کلامی امام خمینی | کلام
جعبه ابزار