خط امان در ولایت صاحب الزمان (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«خط امان در ولایت صاحب الزمان عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف»، اثر
محمد امامی کاشانی، کتابی است پیرامون موعود
ادیان که در آن عمدتا به مباحث عقلی در این زمینه پرداخته شده است.
کتاب، به
زبان فارسی و در سال ۱۳۷۸ ش، به رشته تحریر درآمده است.
نکته‌ای که باعث اهمیت کتاب شده، اجتناب مؤلف از هرگونه هتک حرمت، نزاع و مجادله است، زیرا کوشیده تا سخن از
مهدویت را مستقل از مسئله
خلافت در صدر
اسلام بیان کند. همچنین در لابه لای متون،
علمای اسلام را به تقریب و همدلی ترغیب نموده است.
کتاب در دو جلد ارائه شده و در هر دو، مقدمه مؤلف آغازگر مباحث می‌باشد.
مطالب، در سه بخش و هر بخش در چندین گفتار تنظیم شده است.
رویکرد مؤلف در نگارش، مبتنی است بر دلایل عقلی و نقلی که شامل گفتارهای فلسفی، فطری، منطقی، جامعه شناختی، عرفانی، روان شناختی و
فلسفه تاریخ می‌باشد.
فلسفه رویکرد عقلی این است که برخی از اهل نظر گمان می‌کنند وجود امامی
معصوم در هر زمان تنها به وسیله
روایات معتبر اثبات می‌شود و
دلیل عقلی ندارد، مگر
قاعده لطف، ولی مؤلف توانسته است دلایل متعدد فلسفی و علمی بر ضرورت وجود
امام زمان اقامه کند.
کتاب از جامعیتی کیفی و کمی برخوردار است که به آن ویژگی چشم گیری داده است؛ جامعیت کیفی این اثر در بخش نخست نمود یافته که مشتمل است بر:
مباحث عقلی،
فطرت،
عنایت،
استقراء، فلسفه تاریخ، بررسی شبهات و پاسخ به آنها، نقل گفت وگوهای مستقیم با
علما و متکلمان
اهل سنت در
حجاز،
مصر،
لبنان و همچنین گفت وگوهایی با فلاسفه و متکلمان
مسیحی در
واتیکان و بررسی عقاید و باورهای پیروان ادیان مسیحی، یهودی و زرتشتی در
باره منجی
آخرالزمان.
اما جامعیت کمی آن که در بخش‌های دوم و سوم انعکاس یافته، تجمیع و دسته بندی همه اخبار، آثار و اقوال در
باره مهدی موعود علیه‌السّلام است که در مجامع حدیثی
شیعه و
سنی، کتب تاریخ و
تفسیر فریقین پراکنده بوده و همراه با توضیحات مؤلف گردآوری و ثبت شده است.
بدین ترتیب بخش‌های مزبور به صورت بزرگ‌ترین موسوعه اخبار مربوط به
امام مهدی علیه‌السّلام و نیز بزرگ‌ترین معجم راویان این اخبار درآمده است.
مؤلف در مقدمات خود، به ضرورت سخن پیرامون مصلح جهانی اشاره کرده و ضمن پرداختن به دیدگاه‌های دانشمندان مسیحی و غفلت جامعه
مسیحیت در این زمینه، عوامل ضعف تفکر انتظار در میان توده اهل سنت و ظهور منجی به عنوان اصل مشترک ادیان را مورد بررسی و تحقیق مفصل قرار داده است.
بخش نخست، در جهت
تفسیر، تحلیل و استدلال فلسفی بخش دوم است و موضوعات مورد بحث در آن عبارتند از:
۱. دلایل فلسفی، شبه فلسفی، عرفانی، منطقی و کلامی شامل بخش‌های زیر:
الف) - دلیل
فطرت و درخواست فطرت‌ها.
در این قسمت بعد از بررسی و تحقیق پیرامون معنا و نشانه‌های فطرت و نیز جایگاه معلومات فطری، ویژگی دریافت‌ها و گرایشات فطری- مانند فراگیری و همگانی بودن، همگونی ادراکات فطری با شهود، تاثیرناپذیری از اوهام و محاسبات خطا- گرایش‌های فطری از دیدگاه فلاسفه و عرفای
مسلمان از جمله
فارابی،
ابن سینا،
محی الدین بن عربی و برخی دانشمندان غربی مانند دکارت و اسپینوزا،
فطرت از دیدگاه
قرآن و
احادیث و چگونگی دلالت فطرت بر وجود امام و مصلح جهانی، به تفصیل بیان شده‌اند.
ب) - نام‌های جمال و جلال خداوند و تجلی آنها در انسان کامل.
مؤلف با این استدلال که یکی از دلایل اثبات وجود
امام معصوم علیه‌السّلام در همه اعصار، آن است که او مظهر
اسماء الحسنی است و سخن از جلوه اسماء الحسنی، گفت وگو در باب
فلسفه و راز آفرینش و کندوکاو در مسائل هستی شناسی، مبداشناسی و انسان شناسی است و لذا پیش از نگرش در آثار اسماء الهی و فلسفه آنها، معنا کردن اسم، صفت و فعل
خداوند را لازم دانسته و بعد از آن به تبیین رابطه آنها با جهان هستی و وجود انسان کامل پرداخته است.
در این قسمت،
قاعده لطف و چگونگی دلالت آن بر وجود
امام زمان علیه‌السّلام به روشنی تبیین شده و اشکالات وارد برآن- از جمله اینکه مصالح و مفاسد موجود در جهان، بسیار پیچیده است و استدلال به قاعده لطف منوط به آگاهی از همه آن هاست و این هم منتفی است، زیرا تحقق هر امری مستلزم وجود مقتضیات و برطرف کردن همه موانع است- به خوبی پاسخ داده شده و تمام سعی مؤلف بر آن است که اثبات نماید وجود
امام معصوم علیه‌السّلام در هر زمانی ضروری است و
احادیث معتبر، اذهان را به شخص مهدی موعود علیه‌السّلام هدایت می‌نماید.
ج) - دلیل
عنایت و ضرورت امام معصوم علیه‌السّلام به عنوان جزئی از نظام احسن.
مؤلف، ضمن بررسی
معنای لغوی و اصطلاحی «حکمت و
عنایت» و رابطه میان مفهوم آنها،
برهان عنایت و ضرورت نظام احسن و دلالت آن بر استمرار
هدایت الهی را به تفصیل بیان کرده است.
د) - فلسفه آفرینش انسان و ضرورت امام معصوم علیه‌السّلام به عنوان غایت آفرینش که در آن، موقعیت انسان معصوم در نظام احسن، از دو زاویه ملاحظه می‌شود: نظام احسن و هدف آفرینش.
ه) استقراء و ضرورت معرفی مقام
ولایت از سوی
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم .
هدف مؤلف از آوردن این
برهان آن است که محققین از خلال بحث و جست وجو در کتب عهدین، تواریخ انبیا، نصوص و احادیث اسلامی، قانع شوند که هویت منجی نهایی از جانب رسول خدا و
ائمه علیه‌السّلام مشخص شده است.
و) فلسفه تاریخ و عدل جهانی در نهایت تاریخ.
مؤلف برای دستیابی به پاسخی منطقی به این سؤال که «تاریخ و جامعه بشری به کدام سو در حرکت است و ویژگی‌های آینده بشریت چیست؟»، دیدگاه‌های مکاتیب فکری، به ویژه مذاهب اسلامی، نسبت به این موضوع و نیز نسبت به آینده تحولات تاریخی و اجتماعی را مورد بررسی و تحقیق قرار داده است.
۲. بشارت‌های انبیای سلف علیه‌السّلام .
۳. گفت وگو با فیلسوفان و متکلمان مسیحی پیرامون ظهور
حضرت مسیح علیه‌السّلام و آخرالزمان، از جمله: پاپ بندیکت شانزدهم، ژان گیتون، روژه گارودی... و نیز گفت وگو با دانشمندان و نویسندگان
اهل سنت پیرامون
مهدی موعود علیه‌السّلام مانند: محمد سید طنطاوی، احمد عمر هاشم، عبدالله بن صالح العبید و...
۴. پایه‌های مهدویت در
قرآن کریم. مؤلف در مذاکرات خود با علمای
مسلمان پیرامون چند
آیه در
باره اساس مهدویت و وعده‌های الهی در آخرالزمان بحث کرده که به آنها اشاره می‌کند.
۵. جایگاه حدیث در
اسلام که در دو بخش ارائه شده:
الف) - مرجعیت علمی
اهل بیت علیه‌السّلام در آموزه‌های
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از دیدگاه اهل سنت؛ ب) - هویت امام مهدی علیه‌السّلام در احادیث.
۶. شبهات و پاسخ به آنها.
بخش دوم تماما رویکرد نقلی است و شامل روایات تفسیری، احادیث و آموزه‌های ائمه هدی علیه‌السّلام برگرفته از قرآن و کلام پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در دو محور: گفتار حدیثی و رجالی؛ به عبارت دیگر شامل دو موسوعه است: احادیث مربوط به امام مهدی علیه‌السّلام و معجم
رجال و راویان احادیث مذکور.
بخش سوم در
باره زندگی راویان و رجال احادیث است که تعداد آنان به هفت هزار و یک صد و شصت و نه تن می‌رسد. در این مجموعه نقاط و مراتب ضعف و قوت، اخلاق و رفتار رجال حدیث بر اساس معیارهای پذیرفته شده، مطرح و تشریح گردیده و به آسانی می‌توان احادیث شریفه را از نظر سند و تشخیص صحیح و سقیم بررسی کرد.
به اعتقاد جازم مؤلف، طرح بحث پیرامون مصلح جهانی، به شیوه علمی و دور از تعصب، به ویژه در عصر حاضر، نه تنها سودبخش است، بلکه ضرورت نیز دارد؛ زیرا از دید او، بشریت هم اکنون بر سر یک دوراهی قرار گرفته که اگر نیک خواهان در ایفای وظایف
معنوی و دینی خود کوتاهی ورزند و از تنویر افکار جوانان دریغ کنند، راه صلاح و نیک بختی مسدود و راه فساد و تباهی هموار خواهد شد.
به نظر وی، اثبات وجود مصلح نهایی و ظهور او بر اساس دلایل عقلی و تشخیص هویت امام موعود بر مبنای دلایل نقلی، پژوهشی جامع و گفتاری رسا می‌طلبد و لذا سعی او نیز بر همین مبنا بوده است.
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع،
آیات و
روایات، اعلام، اسامی اماکن و مصادر
حدیث ثقلین در انتهای کتاب آمده است.
پاورقی‌ها بیشتر به ذکر منابع پرداخته‌اند.
نرم افزار کتابخانه مهدویت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
