• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

خانه خدا (فیلم مستند)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



خانه خدا، فیلمی‌ مستند از مراسم حج که زمینه‌ساز جذب مخاطبان جدید برای سینمای ایران شد.



این فیلم ۹۶ دقیقه‌ای، که به طریقه ۳۵ میلیمتری رنگی فیلمبرداری و در ۱۳۴۵ش ساخته شد
[۱] محمد تهامی‌ نژاد، سینمای مستند ایران، ج۱، ص۶۶، عرصه تفاوتها.
[۲] %۲۰Khoda.htm. Retrieved Jun.۲۱، ۲۰۰۹، from http://www.peykemostanad. com/۱۳۸۷/MF-Khaneh
و در رمضان همان سال به نمایش درآمد،
[۳] جلال آل احمد، ادب و هنر امروز ایران: مجموعه مقالات، ج۱، ص۲۰۲۹، ۱۳۴۸ـ۱۳۲۴ه ش، پژوهش و ویرایش مصطفی زمانی‌نیا.
برگزاری مراحل مقدّماتی و مناسک حج تمتعِ زائران ایرانی و غیرایرانی را نمایش می‌داد. تا پیش از این فیلم، تصویر خانه خدا تنها در دو فیلم مستند ایرانی ثبت شده بود، یکی در سفرنامه برادران امیدوار و دیگری فیلمی‌ به کارگردانی محمدعلی ایثاری که انگیزه ساخت فیلم خانه خدا بود.
[۴] %۲۰Khoda.htm. Retrieved Jun.۲۱، ۲۰۰۹، from http://www.peykemostanad. com/۱۳۸۷/MF-Khaneh



درباره روند ساخت خانه خدا که با اجازه ملک سعود، پادشاه عربستان سعودی، انجام شده بود،
[۵] محمد تهامی‌ نژاد، سینمای مستند ایران، ج۱، ص۶، عرصه تفاوتها.
روایتهای گوناگونی وجود دارد. براساس تحقیقات مبتنی بر اظهارات عوامل فیلم و بدون اکتفا به عنوان‌بندی آن، ابوالقاسم رضایی (۱۲۹۳ـ۱۳۷۵ش)، فرزند میرزاابراهیم خان صحاف‌باشی از اولین مؤسسان سالن سینما در ایران، تهیه و کارگردانی (نه با تعریف رایج) این اثر را به عهده داشت
[۶] ابوالقاسم»، عباس بهارلو (غلام حیدری)، ذیل «رضایی، دانشنامه سینمای ایران.
[۷] مرتضی سیدمحمدی، فرهنگ کارگردانهای سینمای ایران: ۱۳۷۵ـ ۱۳۰۹، ج۱، ص۱۴۰.
و جلال مقدّم (۱۳۰۸ـ۱۳۷۵ش) مشاور او بود،
[۸] جمال امید، تاریخ سینمای ایران، ج۱، ص۳۹۵، ج ۱.
که به گفته ابراهیم گلستان
[۹] ابراهیم گلستان، نوشتن با دوربین: رو در رو با ابراهیم گلستان، ج۱، ص۲۲۰، مصاحبه کننده: پرویز جاهد.
فقط در تهیه مقدّمات و اجازه سفر به عربستان نقش داشت.
[۱۰] شاهرخ گلستان، فانوس خیال: سرگذشت سینمای ایران از آغاز تا پیروزی انقلاب اسلامی‌ به روایت بیبیسی، ج۱، ص۱۲۱.
رضایی که پیشتر فیلمبردار و تدوینگر شماری آثار سینمایی بود،
[۱۱] مرتضی سیدمحمدی، فرهنگ کارگردانهای سینمای ایران: ۱۳۷۵ـ ۱۳۰۹، ج۱، ص۱۴۱.
مدتی مدیریت استودیوی ایران فیلم را برعهده داشت و خانه خدا محصول همین استودیوست.
[۱۲] ابوالقاسم»، عباس بهارلو (غلام حیدری)، ذیل «رضایی، دانشنامه سینمای ایران.
[۱۳] محمد تهامی‌ نژاد، سینمای مستند ایران، ج۱، ص۶۶، عرصه تفاوتها.



ویژگی بارز و مؤثر این فیلم به گروه فیلمبرداری حرفهای آن باز می‌گردد که حاصل انتخاب هوشمندانه رضایی است. گروه فیلمبرداری را احمد شیرازی، نعمت حقیقی، محمدعلی ایثاری و عباس دستمالچی تشکیل می‌دادند.
[۱۴] محمد تهامی‌ نژاد، سینمای مستند ایران، ج۱، ص۶۶، عرصه تفاوتها.
احمد شیرازی و نعمت حقیقی به لحاظ درک بصری و شناخت از صحنه‌بندی (میزانسن)، قاببندی، ترکیببندی (کمپوزیسیون)، نوع حرکات دوربین و شیوه برخورد با مکان (لوکیشن) های واقعی و زائران، بخشی از کارگردانی را هنگام فیلمبرداری عهدهدار بودند. حضور این دو و تقسیم کار میان آنان و دو همکارشان خوراک تصویری مناسب و کاملی از مراحل مختلف مراسم حج فراهم ساخت که تدوینگر از آن برای شکلدهی یک فیلم مستند گزارشی، آمیخته با جذابیتهای بصری، استفاده فراوان کرد.


گویندگان (راویان) فیلم به زبان فارسی، اسدالله پیمان و محمود سعادت و قاری قرآن حمزه ریحانی بودند. گفتار فیلم بعدآ به انگلیسی ترجمه شد و شرکت آشوقا فیلم آن را به بیش‌تر کشورهای مسلمان فروخت. این فیلم نخستین فیلم ایرانی بود که تا این حد به بازار خارجی راه یافت.
[۱۵] جمال امید، تاریخ سینمای ایران، ج۱، ص۳۹۵، ج ۱.
علی بهاری خواننده، خوشدل تهرانی تنظیم‌کننده اشعار، عزیز رشکی عکاس و عباس مظاهری سازنده عنوان‌بندی، طراح پوستر و نقش آگهی (پلاکارد) فیلم بودند.
از رخدادهای همزمان با نمایش عمومی‌ این اثر، حمله جوان مذهبی تندرویی به ابوالقاسم رضایی در حیاط استودیو ایران بود که پس از آن، رضایی برای همیشه ایران را ترک گفت.
[۱۶] محمد تهامی‌ نژاد، سینمای مستند ایران، ج۱، ص۶۷، عرصه تفاوتها.
[۱۷] شاهرخ گلستان، فانوس خیال: سرگذشت سینمای ایران از آغاز تا پیروزی انقلاب اسلامی‌ به روایت بیبیسی، ج۱، ص۱۲۲.



این اثر در اوضاعی که سینمای رؤیاپرداز با اتکا به آثار ملودرام و کمدیهای سطحی یکه‌تاز بود، توانست کسانی را که به لحاظ ریشه‌ها و عقاید سنّتی و مذهبی و باتوجه وضع و فضای سینمای آن دوره، با آن میانه خوبی نداشتند، به سالن‌های نمایش فیلم بکشاند. چنانکه برخی که سینما رفتن را گناه می‌دانستند، با خانواده به دیدن آن رفتند،
[۱۸] محمد تهامی‌ نژاد، سینمای مستند ایران، ج۱، ص۶۷، عرصه تفاوتها.
گرچه انگیزه‌های سودجویانه برای به دست آوردن بازار دست‌نخورده تماشاگران مذهبی نیز از جمله اهداف سازندگان آن بود.
[۱۹] مسعود مهرابی، تاریخ سینمای ایران: از آغاز تا سال ۱۳۵۷، ج۱، ص۱۱۵.
گزارش جلال آلاحمد از اکران فیلم تأمل برانگیز است.
[۲۰] جلال آل احمد، ادب و هنر امروز ایران: مجموعه مقالات، ج۱، ص۲۰۲۹، ۱۳۴۸ـ۱۳۲۴ه ش، پژوهش و ویرایش مصطفی زمانی‌نیا.
این فیلم برنامه افتتاحیه نخستین سالن سینمای شهر مذهبی قم در آذر ۱۳۴۸ بود.
[۲۱] علی اصغر کشانی، فرآیند تعامل سینمای ایران و حکومت پهلوی، ج۱، ص۱۲۹، تهران ۱۳۸۶ش.
شاید تنها فیلمی‌ که پس از خانه خدا توانست نگاه منفی به سینما را منتفی سازد، محمد رسول الله ساخته مصطفی عقاد باشد.
خانه خدا در هفتادوششمین نشست کانون فیلم معناگرا (۱۵ آذر ۱۳۸۷) در تهران نیز به نمایش درآمد
[۲۲] %۲۰Khoda.htm. Retrieved Jun.۲۱، ۲۰۰۹، from http://www.peykemostanad. com/۱۳۸۷/MF-Khaneh

________________________________________


(۱) جلال آل احمد، ادب و هنر امروز ايران: مجموعه مقالات، ۱۳۴۸ـ۱۳۲۴ه .ش، پژوهش و ويرايش مصطفی زمانی‌نيا، تهران ۱۳۷۳ش.
(۲) جمال اميد، تاريخ سينمای ايران، ج ۱، تهران ۱۳۷۴ش.
(۳) عباس بهارلو (غلام حيدری)، دانشنامه سينمای ايران، تهران ۱۳۸۳ش.
(۴) محمد تهامی نژاد، سينمای مستند ايران، عرصه تفاوتها، تهران ۱۳۸۱ش.
(۵) مرتضی سيدمحمدی، فرهنگ كارگردانهای سينمای ايران: ۱۳۷۵ـ ۱۳۰۹، تهران ۱۳۷۶ش.
(۶) مهرداد فراهانی، «كارگردان فيلم مستند خانه خدا ابوالقاسم رضايی است نه جلال مقدم»، پيك مستند.
(۷) مسعود مهرابی، تاريخ سينمای ايران: از آغاز تا سال ۱۳۵۷، تهران ۱۳۶۵ش.
(۸) علیاصغر كشانی، فرآيند تعامل سينمای ايران و حكومت پهلوی، تهران ۱۳۸۶ش.
(۹) ابراهيم گلستان، نوشتن با دوربين: رو در رو با ابراهيم گلستان، مصاحبه كننده: پرويز جاهد، تهران ۱۳۸۴ش.
(۱۰) شاهرخ گلستان، فانوس خيال: سرگذشت سينمای ايران از آغاز تا پيروزی انقلاب اسلامی به روايت بی.بی.سی، تهران ۱۳۷۴ش.
(۱۱) %۲۰Khoda.htm. Retrieved Jun.۲۱، ۲۰۰۹، from http://www.peykemostanad. com/۱۳۸۷/MF-Khaneh


۱. محمد تهامی‌ نژاد، سینمای مستند ایران، ج۱، ص۶۶، عرصه تفاوتها.
۲. %۲۰Khoda.htm. Retrieved Jun.۲۱، ۲۰۰۹، from http://www.peykemostanad. com/۱۳۸۷/MF-Khaneh
۳. جلال آل احمد، ادب و هنر امروز ایران: مجموعه مقالات، ج۱، ص۲۰۲۹، ۱۳۴۸ـ۱۳۲۴ه ش، پژوهش و ویرایش مصطفی زمانی‌نیا.
۴. %۲۰Khoda.htm. Retrieved Jun.۲۱، ۲۰۰۹، from http://www.peykemostanad. com/۱۳۸۷/MF-Khaneh
۵. محمد تهامی‌ نژاد، سینمای مستند ایران، ج۱، ص۶، عرصه تفاوتها.
۶. ابوالقاسم»، عباس بهارلو (غلام حیدری)، ذیل «رضایی، دانشنامه سینمای ایران.
۷. مرتضی سیدمحمدی، فرهنگ کارگردانهای سینمای ایران: ۱۳۷۵ـ ۱۳۰۹، ج۱، ص۱۴۰.
۸. جمال امید، تاریخ سینمای ایران، ج۱، ص۳۹۵، ج ۱.
۹. ابراهیم گلستان، نوشتن با دوربین: رو در رو با ابراهیم گلستان، ج۱، ص۲۲۰، مصاحبه کننده: پرویز جاهد.
۱۰. شاهرخ گلستان، فانوس خیال: سرگذشت سینمای ایران از آغاز تا پیروزی انقلاب اسلامی‌ به روایت بیبیسی، ج۱، ص۱۲۱.
۱۱. مرتضی سیدمحمدی، فرهنگ کارگردانهای سینمای ایران: ۱۳۷۵ـ ۱۳۰۹، ج۱، ص۱۴۱.
۱۲. ابوالقاسم»، عباس بهارلو (غلام حیدری)، ذیل «رضایی، دانشنامه سینمای ایران.
۱۳. محمد تهامی‌ نژاد، سینمای مستند ایران، ج۱، ص۶۶، عرصه تفاوتها.
۱۴. محمد تهامی‌ نژاد، سینمای مستند ایران، ج۱، ص۶۶، عرصه تفاوتها.
۱۵. جمال امید، تاریخ سینمای ایران، ج۱، ص۳۹۵، ج ۱.
۱۶. محمد تهامی‌ نژاد، سینمای مستند ایران، ج۱، ص۶۷، عرصه تفاوتها.
۱۷. شاهرخ گلستان، فانوس خیال: سرگذشت سینمای ایران از آغاز تا پیروزی انقلاب اسلامی‌ به روایت بیبیسی، ج۱، ص۱۲۲.
۱۸. محمد تهامی‌ نژاد، سینمای مستند ایران، ج۱، ص۶۷، عرصه تفاوتها.
۱۹. مسعود مهرابی، تاریخ سینمای ایران: از آغاز تا سال ۱۳۵۷، ج۱، ص۱۱۵.
۲۰. جلال آل احمد، ادب و هنر امروز ایران: مجموعه مقالات، ج۱، ص۲۰۲۹، ۱۳۴۸ـ۱۳۲۴ه ش، پژوهش و ویرایش مصطفی زمانی‌نیا.
۲۱. علی اصغر کشانی، فرآیند تعامل سینمای ایران و حکومت پهلوی، ج۱، ص۱۲۹، تهران ۱۳۸۶ش.
۲۲. %۲۰Khoda.htm. Retrieved Jun.۲۱، ۲۰۰۹، from http://www.peykemostanad. com/۱۳۸۷/MF-Khaneh



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خانه خدا»، شماره۶۸۸۳.    




جعبه ابزار