• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حکمت (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




حِكْمَت (به کسر حاء و سکون کاف و فتح میم) یا حِكْمَة (به کسر حاء و سکون کاف و فتح میم)، از واژگان قرآن کریم، یک حالت نفسانی و صفت روحی است که شخص به وسیله آن می‌تواند حق و واقعیّت را درک کند و مانع از فساد شود و کار را متقن و محکم انجام دهد. این واژه بیست بار در قرآن کریم آمده است.



حِكْمَة با مراجعه به اصل معنی کلمه می‌توان بدست آورد که حکمت یک حالت و خصیصه درک و تشخیص است که شخص به وسیله آن می‌تواند حق و واقعیّت را درک کند و مانع از فساد شود و کار را متقن و محکم انجام دهد، علی هذا حکمت حالت نفسانی و صفت روحی است نه شی‌ء خارجی بلکه شی‌ء محکم خارجی از نتائج حکمت است. راغب گوید: حکمت رسیدن به حق به واسطه علم و عقل است. در مجمع البیان ذیل آیه ۳۲ بقره گوید: حکمت آن است که تو را بر امر حق که باطلی در آن نیست واقف کند.


(وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ...) (و آنها را كتاب و حكمت بياموزد...) (یَتْلُوا عَلَیْکُمْ آیاتِنا وَ یُزَکِّیکُمْ وَ یُعَلِّمُکُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ...) (تا آيات ما را بر شما بخواند؛ و شما را پاكيزه سازد؛ و به شما، كتاب و حكمت بياموزد...) (یُؤْتِی‌ الْحِکْمَةَ مَنْ یَشاءُ وَ مَنْ یُؤْتَ‌ الْحِکْمَةَ فَقَدْ اُوتِیَ خَیْراً کَثِیراً...) (دانش و حكمت را به هركس بخواهد و شايسته باشد مى‌دهد؛ و به هركس دانش داده شود، خير فراوانى داده شده است...) این کلمه بیست بار در قرآن مجید تکرار شده و در بیشتر موارد توام با «کتاب» است و تعلیم و انزال آن از جانب خداوند و از جانب پیامبران نسبت به مردم است. مراد از کتاب در آن موارد احکام شریعت و کلمات دین و مراد از حکمت همان محکم کاری و تشخیص است.
در بعضی از آیات به تکالیف نیز حکمت گفته شده است چنانکه در سوره اسراء بعد از شمردن عدّه‌ای از واجبات و محرّمات فرموده‌: (ذلِکَ مِمَّا اَوْحی‌ اِلَیْکَ رَبُّکَ مِنَ‌ الْحِکْمَةِ...) ((اين احكام)، از حكمت‌هايى است كه پروردگارت به تو وحى فرستاده...) شاید این اطلاق به جهت آن باشد که تکالیف سبب حکمت هستند. همچنین است آیه‌: (وَاذْکُرْنَ ما یُتْلی‌ فِی بُیُوتِکُنَّ مِنْ آیاتِ اللَّهِ وَ الْحِکْمَةِ...) (آنچه را در خانه‌هاى شما از آيات خداوند و حكمت و دانش خوانده مى‌شود يادآور شويد...) و شاید در آیه‌: (وَلَمَّا جاءَ عِیسی‌ بِالْبَیِّناتِ قالَ قَدْ جِئْتُکُمْ‌ بِالْحِکْمَةِ...) (و هنگامى كه عیسی (علیه‌السّلام) با دلايل روشن به سراغ آنها (بنی‌اسرائیل‌) آمد گفت: «من براى شما حكمت آورده‌ام...) مراد تعلیمات و احکام عیسی باشد و در آیه‌: (وَلَقَدْ آتَیْنا لُقْمانَ‌ الْحِکْمَةَ اَنِ اشْکُرْ لِلَّهِ‌) (ما به لقمان حكمت داديم؛ و به او گفتيم: شكر خدا را به جاى آور.) به شکر، حکمت گفته شده بنا بر آنکه «ان» تفسیریّه است. و شاید علّت، آن باشد که شکر از نتائج حکمت است.


این واژه بیست بار در قرآن کریم آمده است.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۲، ص۱۶۳.    
۲. ابن فارس، احمد، معجم مقائیس اللغة، ج۲، ص۹۱.    
۳. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۶، ص۴۵.    
۴. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ط دار القلم، ص۲۴۹.    
۵. بقره/سوره۲، آیه۳۲.    
۶. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۱، ص۱۵۵.    
۷. بقره/سوره۲، آیه۱۲۹.    
۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۰.    
۹. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱، ص۳۳۰.    
۱۰. طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱، ص۴۹۶.    
۱۱. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۱، ص۳۹۴.    
۱۲. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۶۱.    
۱۳. بقره/سوره۲، آیه۱۵۱.    
۱۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۳.    
۱۵. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱، ص۳۳۰.    
۱۶. طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱، ص۴۹۶.    
۱۷. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۱، ص۴۳۳-۴۳۴.    
۱۸. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۱۱۷.    
۱۹. بقره/سوره۲، آیه۲۶۹.    
۲۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۵.    
۲۱. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۲، ص۳۹۵.    
۲۲. طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۲، ص۶۰۶.    
۲۳. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۲، ص۱۹۴.    
۲۴. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمد بیستونی، ج۳، ص۱۶۱.    
۲۵. اسراء/سوره۱۷، آیه۳۹.    
۲۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۸۶.    
۲۷. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱۳، ص۹۷.    
۲۸. طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۱۳۳.    
۲۹. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۶، ص۲۵۲.    
۳۰. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۴، ص۱۳۷.    
۳۱. احزاب/سوره۳۳، آیه۳۴.    
۳۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۲۲.    
۳۳. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱۶، ص۳۱۳.    
۳۴. طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۴۶۸.    
۳۵. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۸، ص۱۵۸.    
۳۶. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۱۱۴.    
۳۷. زخرف/سوره۴۳، آیه۶۳.    
۳۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۹۴.    
۳۹. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱۸، ص۱۱۸.    
۴۰. طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۱۷۷.    
۴۱. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۹، ص۹۱.    
۴۲. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۲۵۵.    
۴۳. لقمان/سوره۳۱، آیه۱۲.    
۴۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۱۲.    
۴۵. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱۶، ص۲۱۵.    
۴۶. طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۳۲۱.    
۴۷. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۸، ص۸۰.    
۴۸. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۹، ص۱۷۱.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «حکمة»، ج۲، ص۱۶۳-۱۶۴.    






جعبه ابزار