حکم غصب (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
غصب استیلا بر مال غیر است به نحو
عدوان.
غصب در
لغت به معنای گرفتن چیزى بنا حق است،
گفته شده: «غَصَبَهُ غَصْباً: اخَذَهُ قَهْراً وَ ظُلْماً»
این كلمه فقط یكبار در كلام اللّه مجید آمده است؛ «و کان وراءهم ملک یاخذ کل سفینة غصبا؛
در پس آنها شاهی بود که هر کشتی را بنا حق می‌گرفت.»
در
اصطلاح فقهی نیز به معنای لغوی بکار می‌رود و گفته شده: «الغصب استیلاء علی حق الغیر بلا حق؛ غصب استیلا بر مال غیر است به نحو
عدوان.»
حرمت غصب و تسلط عدوانی بر اموال
مردم:
• «ولا تاکلوا امولکم بینکم بالبـطـل وتدلوا بها الی الحکام لتاکلوا فریقـا من امول الناس بالاثم وانتم تعلمون؛
و اموال‌تان را در میان خود به ناحق مخورید و آن را به سوى قاضیان (به عنوان
رشوه) سرازیر نكنید تا پاره‌اى از اموال مردم را به
گناه و ناحق بخورید در حالى كه (
حرمت كارتان را) مى‌دانید» غصب، از مصادیق اکل مال به باطل است.
• «یـایها الذین ءامنوا لا تاکلوا امولکم بینکم بالبـطـل الا ان تکون تجـرة عن تراض منکم...؛
اى كسانى كه
ایمان آورده‌اید، اموال یكدیگر را در میان خود به باطل (از راه نامشروع) مخورید مگر آنكه تجارتى از روى
رضایت میان شما انجام یابد، و
خودکشی نكنید و همدیگر را نكشید، و خود را به
هلاکت گناه نیفكنید كه همانا خداوند همواره به شما مهربان است.»
• «واخذهم الربوا وقد نهوا عنه واکلهم امول الناس بالبـطـل واعتدنا للکـفرین منهم عذابـا الیما؛
و به سبب
ربا گرفتن آنها در حالى كه از آن
نهی شده بودند، و خوردن اموال مردم را به بیهوده و باطل؛ و ما براى كافران از آنها عذابى دردناك آماده كرده‌ایم.»
• «یـایها الذین ءامنوا ان کثیرا من الاحبار والرهبان لیاکلون امول الناس بالبـطـل...؛
اى كسانى كه ایمان آورده‌اید، به
یقین بسیارى از دانشمندان
اهل کتاب و راهبان آنها، اموال مردم را به باطل (به بهاى
تحریف تورات و
انجیل و گرفتن رشوه) مى‌خورند و (مردم را) از راه خدا باز مى‌دارند؛ و كسانى (از كفار یا مسلمین) كه
طلا و
نقره را گنجینه مى‌سازند و در راه خدا (به واسطه اخراج حق
واجب و قرار دادن باقى در چرخش اقتصاد
امت) هزینه نمى‌كنند همه آنان را به عذابى دردناك
بشارت ده.»
حرمت تصرف غاصبانه، در اموال یتیمان:
• «وءاتوا الیتـمی‌امولهم ولا تتبدلوا الخبیث بالطیب ولا تاکلوا امولهم الی امولکم انه کان حوبـا کبیرا؛
و اموال یتیمان را (پس از
بلوغ و رشدشان) به آنها بازدهید و (مال) پلید و
حرام را با (مال) پاكیزه و
حلال (به خاطر تفاوت قیمت) عوض نكنید (مال پست خود را با مال پرارزش آنها تبدیل نكنید) و اموال آنها را با خلط در اموال خود مخورید، كه همانا آن گناهى بزرگ است.»
• «وابتلوا الیتـمی‌حتی اذا بلغوا النکاح فان ءانستم منهم رشدا فادفعوا الیهم امولهم ولا تاکلوها اسرافـا وبدارا...؛
و یتیمان را بیازمایید تا آن گاه كه به حد
ازدواج رسند (به حد توان
آمیزش جنسى كه نخستین مرحله تكامل روحى و جسمى
بشر و هر
حیوان است) پس اگر در آنان رشدى (از نظر
فکر و
عقل) دیدید اموالشان را به خودشان رد كنید، و آن را به
اسراف و شتاب از (بیم) آنكه مبادا بزرگ شوند (و اموالشان را از شما پس بگیرند) مخورید، و آن كس (از اولیاء یتیمان) كه بى‌نیاز باشد (از تصرف در آن) خوددارى كند، و آن كه
فقیر باشد به مقدار متعارف (و حق الزحمه عادلانه) بخورد. پس هر گاه خواستید اموالشان را به خودشان رد كنید بر آنها
گواه بگیرید (تا بعدا نزاعى پیش نیاید) و خداوند
حسابرسی كافى است.»
• «ان الذین یاکلون امول الیتـمی‌ظـلمـا انما یاکلون فی بطونهم نارا وسیصلون سعیرا؛
همانا كسانى كه اموال یتیمان را به
ظلم مى‌خورند جز این نیست كه
آتش در
شکم خود فرو مى‌برند (تجسم عینى هر تصرف در مال یتیم خوردن آتش در آخرت است) و به زودى (به فاصله‌اى اندك میان خوردن و
مرگ) در آتش فروزان درآیند و
حرارت آن را بچشند.»
وجوب رد مثل یا قیمت مال مغصوب به
مالک آن:
• «الشهر الحرام بالشهر الحرام والحرمـت قصاص فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدی علیکم...؛
ماه حرام در مقابل ماه حرام است (ماه‌هاى
رجب،
ذو القعده ،
ذو الحجّه و
محرم محترم‌اند و نباید در آنها جنگید، اما اگر كسى حرمت آن را شكست و شروع به جنگ كرد، باید در همان ماه حرام با او جنگید) و همه محترم‌ها (مانند
حرم،
مسجد الحرام، جان و عرض
مؤمن در مقابل هم‌اند و)
قصاص دارند، پس هر كه بر شما تعدّى كرد (و احترامى را شكست) شما هم به مانند آن بر او تعدّى كنید، و از خدا پروا نمایید (كه از مرز مقابله به مثل تجاوز نكنید) و بدانید كه خدا با پرهیزكاران است.» برخی با استناد به آیه مزبور گفته‌اند: رد مثل یا قیمت مال مغصوب (به صاحبش) واجب است.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «حکم غصب».
