حکم عیب‌جویی (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عیب‌جویی و جست و جو از عیوب دیگران، یکی از
رذایل اخلاقی است؛ این
اصطلاح در
قرآن به کار نرفته است اما با تعابیری همسان در برخی از
آیات تمسخر،
استهزاء،
تجسس و... مورد نکوهش واقع شده است.
حرمت عیب‌جویی مؤمنان از یکدیگر:
• «یـایها الذین ءامنوا لا یسخر قوم من قوم عسی ان یکونوا خیرا منهم ولا نساء من نساء عسی ان یکن خیرا منهن ولا تلمزوا انفسکم ولا تنابزوا بالالقـب بئس الاسم الفسوق بعد الایمـن ومن لم یتب فاولـئک هم الظــلمون؛
اى كسانى كه
ایمان آورده‌اید، هرگز گروهى (از مردان شما) گروه دیگر را
مسخره نكند شاید آن گروه (مسخره شدگان) بهتر از آنان باشند، و نه زنانى زنان دیگر را، شاید آن گروه بهتر از آنان باشند، و از یكدیگر عیب‌جویى نكنید، و همدیگر را به لقب‌هاى زشت مخوانید؛ بد نامگذارى است (یاد كردن
مؤمن به)
فسق پس از ایمان (مؤمن را به نام مرتكب گناهان خواندن)، و آنان كه
توبه نكنند آنهایند كه ستمكارند.»
• «الذین یلمزون المطوعین من المؤمنین فی الصدقـت والذین لا یجدون الا جهدهم فیسخرون منهم سخر الله منهم ولهم عذاب الیم؛
آنان كه بر مؤمنانى كه به
رغبت صدقه مى‌دهند و صدقه مستحبى مى‌پردازند و بر كسانى كه (در
انفاق) جز به مقدار توان پیدا نمى‌كنند، درباره صدقات‌شان خرده مى‌گیرند (به
تصدق اغنیاء مؤمنین و فقرائشان
طعن مى‌زنند) و آنها را مسخره مى‌كنند خداوند آنها را مسخره مى‌كند، و براى آنها عذابى دردناك خواهد بود.»
• «ویل لکل همزة لمزه؛
واى بر هر
عادت كننده به عیب‌جویى
مردم و
بدگویى دیگران!»
• «ان شانئک هو الابتر؛
همانا (تو
ابتر و بى‌نسل نیستى) دشمن توست كه دم بریده و بى‌نسل است.»
حرمت
اطاعت از عیب جویان:
• «ولا تطع کل حلاف مهین؛
و از هیچ كس كه بسیار
سوگند خور و فرومایه است فرمان مبر.»
• «هماز مشاء بنمیم؛
آن كه سخت عیب‌جو و
بدگو و گام بردارنده به
سخن‌چینی است.»
حرمت افشاگری و برملا ساختن عیوب مردم:
• «ما یفعل الله بعذابکم ان شکرتم وءامنتم...؛
خداوند را با
عذاب شما چه كار (چه نیازى به آن و چه سودى براى او دارد) اگر شما سپاس گزارید و ایمان آورید؟! و خدا همواره سپاسگزار و داناست.»
• «لا یحب الله الجهر بالسوء من القول ...؛
خداوند
بدگویى بلند و آشكار (مانند
غیبت،
بهتان،
نکوهش،
سعایت و
نفرین) را دوست ندارد (
کراهت تشریعى شدید یا خفیف دارد) جز براى كسى كه بر او ستم رفته باشد، و خداوند همواره شنوا و داناست.»
جواز بر ملا ساختن عیوب ستمگران، از سوی مظلومان:
• «لا یحب الله الجهر بالسوء من القول الا من ظـلم...؛
خداوند
بدگویى بلند و آشكار (مانند غیبت، بهتان، نكوهش، سعایت و نفرین) را دوست ندارد (كراهت تشریعى شدید یا خفیف دارد) جز براى كسى كه بر او ستم رفته باشد، و خداوند همواره شنوا و داناست.»
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «حکم عیب‌جویی».
