حکم ریا (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ریا یکی از فرومایگی‌های اخلاقی است و در
اسلام به استفاده ابزاری از
دین و اعمال دینی برای رسیدن به مقاصد دنیوی گفته می‌شود. فرد
ریاکار تلاش می‌کند با به رخ کشیدن کار خود، مورد تشویق دیگران قرار گیرد.
ریاکاری، در
انفاق حرام است.
«یـایها الذین ءامنوا لاتبطـلوا صدقـتکم بالمن والاذی کالذی ینفق ماله رئاء الناس ولا یؤمن بالله والیوم الاخر فمثله کمثل صفوان علیه تراب فاصابه وابل فترکه صلدا لا یقدرون علی شیء مما کسبوا و الله لا یهدی القوم الکـفرین...؛
ای کسانی که
ایمان آورده‌اید! بخششهای خود را با
منت و
آزار، باطل نسازید! همانند کسی که
مال خود را برای نشان دادن به مردم، انفاق می‌کند و به
خدا و
روز رستاخیز، ایمان نمی‌آورد (کار او) همچون قطعه سنگی است که بر آن، (قشر نازکی از)
خاک باشد (و بذرهایی در آن افشانده شود) و رگبار
باران به آن برسد، (و همه خاکها و بذرها را بشوید،) و آن را صاف (و خالی از خاک و بذر) رها کند. آنها از کاری که انجام داده‌اند، چیزی به دست نمی‌آورند و خداوند، جمعیت کافران را هدایت نمی‌کند.»
«. . وبالولدین احسـنـا وبذی القربی والیتـمی‌والمسـکین والجار ذی القربی والجار الجنب والصاحب بالجنـب وابن السبیل وما ملکت‌ایمـنکم ان الله لا یحب من کان مختالا فخورا• والذین ینفقون امولهم رئاء الناس ولا یؤمنون بالله ولا بالیوم الاخر ومن یکن الشیطـن له قرینـا فساء قرینا؛
و خدا را بپرستید! و هیچ چیز را همتای او قرار ندهید! و به
پدر و
مادر، نیکی کنید همچنین به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان، و همسایه نزدیک، و همسایه دور، و
دوست و همنشین، و واماندگان در
سفر، و بردگانی که
مالک آنها هستید زیرا خداوند، کسی را که
متکبر و فخر‌فروش است، (و از ادای حقوق دیگران سرباز می‌زند،) دوست نمی‌دارد. • .... • و آنها کسانی هستند که اموال خود را برای نشان دادن به مردم انفاق می‌کنند، و ایمان به خدا و روز بازپسین ندارند (چرا که
شیطان، رفیق و همنشین آنهاست) و کسی که شیطان قرین او باشد، بد همنشین و قرینی است.»
ریاکاری، در
نماز حرام است.
«ان المنـفقین... واذا قاموا الی الصلوة قاموا کسالی یراءون الناس... • مذبذبین بین ذلک لا الی هـؤلاء ولا الی هـؤلاء ومن یضلل الله فلن تجد له سبیلا؛
منافقان می‌خواهند خدا را فریب دهند در حالی که او آنها را
فریب می‌دهد و هنگامی که به نماز برمی خیزند، با کسالت برمی خیزند و در برابر مردم ریا می‌کنند و خدا را جز اندکی یاد نمی‌نمایند! • آنها افراد بی هدفی هستند که نه سوی اینها، و نه سوی آنهایند! (نه در صف
مؤمنان قرار دارند، و نه در صف کافران!) و هر کس را خداوند گمراه کند، راهی برای او نخواهی یافت.»
«فویل للمصلین• الذین هم عن صلاتهم ساهون• الذین هم یراءون؛
پس وای بر نمازگزارانی که... • در نماز خود سهل‌انگاری می‌کنند، • همان کسانی که ریا می‌کنند.»
"الذین هم یراؤن" کسانی که
عبادت را در انظار مردم انجام می‌دهند، (و یا در انظار بهتر و غلیظ تر انجام می‌دهند)، اینگونه افراد شکارچیانی هستند که با زبان شکار حرف می‌زنند، تا شکار بدامشان بیفتد، (در بین
مسلمانان خود را مسلمان‌تر از آنان جلوه می‌دهند، و معلوم است اگر در بین اهل ملتی دیگر قرار بگیرند چهره آن مردم را به خود می‌گیرند).
ریاکاری، در رفتن به
جهاد حرام است.
«ولا تکونوا کالذین خرجوا من دیـرهم بطرا ورئاء الناس... والله بما یعملون محیط؛
و مانند کسانی نباشید که از روی هوی‌پرستی و
غرور و
خودنمایی در برابر مردم، از سرزمین خود به (سوی میدان بدر) بیرون آمدند و (مردم را) از راه خدا بازمی داشتند (و سرانجام شکست خوردند) و
خداوند به آنچه عمل می‌کنند، احاطه (و آگاهی) دارد.»
آیه مسلمانان را از پیروی کارهای ابلهانه و اعمال غرور‌آمیز و بی‌محتوا و سر و صداهای تو خالی و بی معنی باز می‌دارد، و با اشاره به جریان کار
ابو سفیان و طرز افکار او و یارانش می‌فرماید: "مانند کسانی که از سرزمین خود از روی غرور و
هوا‌پرستی و خودنمایی خارج شدند، نباشید" (و لا تکونوا کالذین خرجوا من دیارهم بطرا و رئاء الناس).
"همانها که هدفشان جلوگیری مردم از راه خدا بود" (و یصدون عن سبیل الله).
هم هدفشان نامقدس بود و هم وسائل رسیدنشان به این هدف، و دیدیم که سر انجام با آن همه نیرو و ساز و برگ جنگی در هم کوبیده شدند و به جای عیش و طرب گروهی در خاک و
خون غلطیدند و گروهی در عزای آنها
اشک ریختند.
"و خداوند به کارهایی که اینگونه افراد انجام می‌دهند محیط است و از اعمالشان با خبر" (و الله بما یعملون محیط).
هرنوع ریاکاری حرام است.
«فویل للمصلین• الذین هم یراءون؛
پس وای بر نمازگزارانی که... • ..... • همان کسانی که ریا می‌کنند.»
(بنابر قولی، مقصود از «الذین هم یراءون» کسانی‌اند که در تمام کارهای‌شان ریاکاری می‌کنند و در اجرای آن قصد
اخلاص برای خداوند متعال ندارند.)
بر اساس روایت‌ها منشا و ریشه ریا
نفاق می‌باشد؛ زیرا نفاق موافق نبودن ظاهر با باطن است و ریا کننده ظاهر کار را برای خدا انجام می‌دهد، ولی قصدش اظهار عمل خود است.
امام خمینی منشا ریا را ضعف نفس و عدم معرفت توحیدی می‌داند. به اعتقاد ایشان چه‌بسا انسان به‌واسطه غفلت از
حبّ نفس و خودبینی نقایص و عیوب خود را مشاهده نمی‌کند و این سبب ریا و تکبر در برابر بندگان خدا می‌شود.
همچنین به اعتقاد ایشان شاد شدن فرد در صورت آشکار شدن عملش نزد دیگران، از نشانه‌های
ریای خفی است البته صرف شاد شدن از ستایش مردم در اعمال خیر نشانه ریا شاید حساب نشود زیرا عامه مردم به طور طبیعی مایل هستند خصال نیکوی آنها نزد دیگران بازگو شود. البته امام خمینی این امر را برای اولیای الهی نقص به شمار می‌آورد؛ زیرا عبادت اولیا خالص و از همه مراتب شرک و نفاق به دور است.
به اعتقاد ایشان، چه‌بسا ریاکار، خود متوجه
ریای خویش نباشد، زیرا نیرنگ‌های نفس و شیطان آن‌قدر دقیق هستند که بدون موشکافی دقیق انسان، نمی‌توان عیب‌ها را شناخت؛ بلکه چه‌بسا نفس، نشاط خود را توجیه می‌کند و آن را برای کسب ثواب بیشتر و یا استحباب می‌داند، درحالی‌که این مسئله برخاسته از بیماری
قلب و ریاست.
امام خمینی فرجام ریا را ورود به شرک، کفر، هلاکت و محروم شدن از شفاعت شافعان می‌داند، به باور ایشان ریا سبب تاریکی قلب و میل و دل‌بستگی به دنیا خواهد شد. در باور ایشان، کردار ظاهری انسان از جنبه ملکوتی‌اش سرچشمه می‌گیرد که نیت در این میان، نقش مهمی دارد، و اگر کارها با نیت خالص و بدون هیچ‌گونه
ریایی انجام پذیرد، در نفس انسان و جنبه ملکوتی‌اش اثرگذار خواهد بود. این صفت در عالمان، اثر سوء بیشتری دارد، ازاین‌رو باید از این صفت پرهیز کنند؛ زیرا عالمی که در زمره اهل نفاق و ریاست، عالم بی‌عمل است و فساد او سبب فساد جامعه می‌گردد.
•
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «حکم ریا». •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
