حکم رزق (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در
اصطلاح به هر چیزی که مایه دوام حیات
مخلوقات زنده است،
رزق گویند. در واقع
رزق موهبت و بخششی است از ناحیه خدای متعال به بندگانش، بدون اینکه استحقاق آن را داشته باشند.
درخواست رزق و روزی، فقط باید از
خداوند باشد.
«...ان الذین تعبدون من دون الله لا یملکون لکم
رزقـا فابتغوا عند الله
الرزق...؛
شما غیر از
خدا فقط بتهایی (از
سنگ و
چوب) را می‌پرستید و دروغی به هم می‌بافید آنهایی را که غیر از خدا
پرستش می‌کنید،
مالک هیچ
رزقی برای شما نیستند روزی را تنها نزد خدا بطلبید و او را پرستش کنید و
شکر او را بجا آورید که بسوی او بازگشت داده می‌شوید.»
"ان الذین تعبدون من دون الله لا یملکون لکم
رزقا" این جمله مطلب قبلی را، یعنی دروغی بودن بتها و بطلان پرستش آنها را تعلیل می‌کند، و حاصلش این است که: اینهایی که شما به جای خدا می‌پرستید، که مجسمه مقربین درگاه خدا از
ملائکه و
جن هستند، از این رو
معبود شما شده، و شما آنها را می‌پرستید که از شما راضی شوند، و در نتیجه روزی به شما بدهند، و روزیتان را فراوان سازند، و لیکن باید بدانید که اینها مالک
رزقی برای شما نیستند، و آن کس که مالک
رزق شما است خدا است، که سبب امتداد بقای شماست، چون اوست که شما را آفریده، و نیز
رزقتان را خلق کرده، و آن
رزق را سبب امتداد بقای شما قرار داده، چون ملکیت تابع
خلقت و ایجاد است.
و چون برگشت معنای جمله مورد بحث به این معنا بود، لذا دنبال آن فرمود: "فابتغوا عند الله
الرزق و اعبدوه و اشکروا له" یعنی حال که
رزق شما نزد خدا است، و غرض شما هم از
عبادت رزق است، پس
رزق را از خدا بخواهید، چون اوست که مالک
رزق شماست، پس غیر او را نپرستید، بلکه تنها خدا را بپرستید، و او را شکر گزارید که به شما
رزق داده، و به انواع نعمت‌ها بهره مند ساخته، و شکر
منعم در برابر آنچه انعام کرده
واجب است.
استفاده از روزیهای خدادادی جایز است.
«...کلوا من طیبـت ما رزقنـکم....؛
....از نعمتهای پاکیزه‌ای که به شما روزی داده‌ایم بخورید! (ولی شما کفران کردید!) آنها به ما
ستم نکردند بلکه به خود ستم می‌نمودند.»
«..کلوا واشربوا من
رزق الله...؛
... . از روزیهای الهی بخورید و بیاشامید! و در
زمین فساد نکنید!»
«یـایها الذین ءامنوا کلوا من طیبـت ما رزقنـکم..؛
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از نعمتهای پاکیزه‌ای که به شما روزی داده‌ایم، بخورید و شکر خدا را بجا آورید اگر او را پرستش می‌کنید.»
«وکلوا مما
رزقکم الله حلـلا طیبـا....؛
و از نعمتهای حلال و پاکیزه‌ای که
خداوند به شما روزی داده است، بخورید! و از (مخالفت) خداوندی که به او
ایمان دارید، بپرهیزید.»
«...کلوا مما
رزقکم الله..؛
(او کسی است که) از
چهارپایان، برای شما حیوانات باربر، و
حیوانات کوچک (برای منافع دیگر) آفرید از آنچه به شما روزی داده است، بخورید! و از گامهای
شیطان پیروی ننمایید، که او
دشمن آشکار شماست.»
امر در جمله "کلوا مما
رزقکم الله" نیز مانند امر قبلی تنها برای
اباحه خوردن و امضای حکم
عقل به اباحه آن است.
«قل من حرم زینة الله التی اخرج لعباده والطیبـت من
الرزق قل هی للذین ءامنوا فی الحیوة الدنیا خالصة یوم القیـمة.....؛
بگو: «چه کسی زینتهای الهی را که برای
بندگان خود آفریده، و روزیهای پاکیزه را حرام کرده است؟! بگو: اینها در زندگی
دنیا، برای کسانی است که ایمان آورده‌اند (اگر چه دیگران نیز با آنها مشارکت دارند ولی) در
قیامت، خالص (برای
مؤمنان) خواهد بود. این گونه آیات (خود) را برای کسانی که آگاهند، شرح می‌دهیم.»
«...کلوا من طیبـت مارزقنـکم..؛
از روزیهای پاکیزه‌ای که به شما داده‌ایم، بخورید! (و شکر خدا را بجا آورید! آنها نافرمانی و ستم کردند ولی) به ما ستم نکردند، لکن به خودشان ستم می‌نمودند.»
«قل ارءیتم ما انزل الله لکم من
رزق فجعلتم منه حرامـا وحلـلا قل ءالله اذن لکم‌ام علی الله تفترون؛
بگو: آیا روزیهایی را که خداوند بر شما نازل کرده دیده‌اید، که بعضی از آن را
حلال، و بعضی را حرام نموده‌اید؟! بگو: آیا خداوند به شما اجازه داده، یا بر خدا
افترا می‌بندید (و از پیش خود، حلال و حرام می‌کنید؟!).»
«فکلوا مما
رزقکم الله حلـلا طیبـا..؛
پس، از آنچه خدا روزیتان کرده است، حلال و پاکیزه بخورید و شکر
نعمت خدا را بجا آورید اگر او را می‌پرستید.»
«کلوا من طیبـت ما رزقنـکم....؛
بخورید از روزیهای پاکیزه‌ای که به شما داده‌ایم و در آن طغیان نکنید، که
غضب من بر شما وارد شود و هر کس غضبم بر او وارد شود، سقوط می‌کند.»
«...ان الذین تعبدون من دون الله لا یملکون لکم
رزقـا فابتغوا عند الله
الرزق....؛
شما غیر از خدا فقط بتهایی (از سنگ و چوب) را می‌پرستید و دروغی به هم می‌بافید آنهایی را که غیر از خدا پرستش می‌کنید، مالک هیچ
رزقی برای شما نیستند روزی را تنها نزد خدا بطلبید و او را پرستش کنید و شکر او را بجا آورید که بسوی او بازگشت داده می‌شوید.»
«...کلوا من
رزق ربکم..؛
از روزی پروردگارتان بخورید و شکر او را بجا آورید شهری است پاک و پاکیزه، و پروردگاری
آمرزنده (و
مهربان).»
درخواست توسعه رزق و رفاه در زندگی جایز است.
«واذ قال ابرهیم رب اجعل هـذا بلدا ءامنـا
وارزق اهله من الثمرت من ءامن منهم بالله والیوم الاخر..؛
و (به یاد آورید) هنگامی را که
ابراهیم عرض کرد: پروردگارا! این سرزمین را
شهر امنی قرار ده! و اهل آن را- آنها که به خدا و روز بازپسین، ایمان آورده‌اند- از ثمرات (گوناگون)، روزی ده! (گفت:) ما دعای تو را اجابت کردیم و مؤمنان را از انواع برکات، بهره‌مند ساختیم (اما به آنها که
کافر شدند، بهره کمی خواهیم داد سپس آنها را به
عذاب آتش می‌کشانیم و چه بد سرانجامی دارند.»
در اینکه منظور از ثمرات چیست؟ مفسران گفتگوها دارند، ولی ظاهرا ثمرات یک معنی وسیع دارد که هر گونه نعمت مادی، اعم از میوه‌ها و مواد دیگر غذایی، و نعمتهای معنوی را شامل می‌شود، در حدیثی از
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌خوانیم که فرمود: هی ثمرات القلوب: "منظور میوه دلها است"! اشاره به اینکه
خداوند محبت و
علاقه مردم را به مردم این سرزمین جلب می‌کند.
«ربنا....فاجعل افـدة من الناس تهوی الیهم وارزقهم من الثمرت لعلهم یشکرون؛
پروردگارا! من بعضی از فرزندانم را در سرزمین بی آب و علفی، در کنار خانه‌ای که حرم توست، ساکن ساختم تا
نماز را برپا دارند تو دلهای گروهی از مردم را متوجه آنها ساز و از ثمرات به آنها روزی ده شاید آنان
شکر تو را بجای آورند!»
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «حکم رزق».
