حکم توقع ستایش (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
برخی احتمال داده‌اند که
آیه ۱۸۸ سوره آل‌عمران، بر
تحریم توقع ستایش شدن از ناحیه دیگران دلالت داشته باشد.
توقع ستايش بيجا، از سوى ديگران
حرام است:
•• «لاَ تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَفْرَحُونَ بِمَا أَتَواْ وَّيُحِبُّونَ أَن يُحْمَدُواْ بِمَا لَمْ يَفْعَلُواْ فَلاَ تَحْسَبَنَّهُمْ بِمَفَازَةٍ مِّنَ الْعَذَابِ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ»؛
«گمان مبر آنها که از
اعمال (زشت) خود خوشحال مى‌شوند، و دوست دارند در برابر کار (نيکى) که انجام نداده‌اند مورد ستايش قرار گيرند، از عذاب (الهى) برکنارند! (بلکه) براى آنها،
عذاب دردناکى است!».
محدثان و
مفسران شأن نزول‌های متعددی برای
آیه فوق نقل کرده‌اند؛ از جمله اینکه جمعی از یهود به هنگامی که
آیات کتب آسمانی خویش را
تحریف و
کتمان می‌کردند و به
گمان خود، از این رهگذر نتیجه می‌گرفتند، از این
عمل خود بسیار شاد و مسرور بودند، و در عین حال دوست می‌داشتند که مردم آنها را
عالم و دانشمند و حامی
دین و وظیفه‌شناسبدانند، آیه فوق نازل شد، و به پندار
غلط آنها پاسخ گفت.
بعضی دیگر گفته‌اند: آیه درباره
منافقان است، هنگامی که یکی از جنگ‌های اسلامی پیش می‌آمد، آنها با انواع بهانه‌ها، از شرکت در میدان
جنگ خودداری می‌کردند، و به هنگامی که جنگ‌جویان، از
جهاد بر‌می‌گشتند،
قسم یاد می‌کردند، که اگر عذر نمی‌داشتند، هرگز جهاد را ترک نمی‌گفتند، و با این حال انتظار داشتند که در برابر (کار ناکرده) مانند مجاهدان فداکار، مورد تحسین قرار گیرند! آیه نازل شد و به این توقع نابجا پاسخ گفت.
افراد زشتکار دو دسته‌اند: دسته‌اى به‌راستى از عمل خود
شرمنده‌اند، و روى
طغیان غرایز، مرتکب زشتى‌ها و
گناهان مى‌شوند. نجات این دسته، بسیار آسان است؛ زیرا همیشه بعد از انجام
گناه پشیمان شده، مورد
سرزنش وجدان بیدارشان قرار مى‌گیرند.
ولى دسته دیگرى هستند، نه‌تنها
احساس شرمندگى نمى‌کنند، بلکه به قدرى مغرور و از خود راضى هستند، که از
اعمال زشت و ننگینشان خوشحال‌اند و حتى بان مباهات مى‌کنند، و از آن بالاتر، مایل هستند، که مردم، آنها را نسبت به اعمال نیکى که هرگز انجام نداده‌اند،
مدح و
تمجید، کنند. آیه فوق مى‌گوید: (گمان مبرید، که این‌گونه اشخاص که از اعمال زشت خود خوشحال‌اند، و دوست مى‌دارند، در برابر آنچه انجام نداده‌اند، از آنها تقدیر شود از عذاب پروردگار به دورند، و
نجات خواهند یافت) (لا تحسبن الذین یفرحون بما اتوا و یحبون ان یحمدوا بما لم یفعلوا فلا تحسبنهم بمفازة من العذاب).
بلکه نجات براى کسانى است، که حداقل از کار بد خود
شرمنده‌اند و از اینکه کار نیکى نکرده‌اند، پشیمان‌اند.
(بما اتوا) یعنی به آنچه از مال که
خدا به ایشان انعام فرموده و لازمه آن
مال دوستی و
بخل ورزیدن از
انفاق آن است و کلمه (مفازة) به معنای نجات است و اگر می‌فرماید این طایفه از مردم که علاقه شدید به مال و جاه دارند، هلاک می‌شوند برای این است که دل‌هایشان وابسته و علاقه‌مند به
باطل است و دیگر
حق بر آنان ولایتی ندارد.
خدای تعالی بعد از بیان این نکته
داستان مالکیتش نسبت به
آسمان‌ها و زمین را و قدرتش بر تمام مخلوقات را خاطر نشان می‌سازد و این دو
صفت از
صفات خدای تعالی می‌تواند تعلیلی برای مضامین همه
آیات گذشته باشد.
برخی احتمال داده‌اند که
آیه یاد شده بر
تحریم توقع ستایش شدن از ناحیه دیگران دلالت داشته باشد.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «حکم توقع ستایش».
