حَکَم (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حَکَم: (اَ فَغَیْرَ اللَّهِ اَبْتَغِی حَکَماً)«حَکَم» از مادّه
«حُکْم» (بر وزن قلم) به معنای داور و قاضی و
حاکم است
و بعضی آن را با
حاکم از نظر معنا مساوی دانسته‌اند.
ولی جمعی از مفسّران از جمله
«شیخ طوسی» در «تبیان» معتقدند که
«حَکَم» به کسی گفته می‌شود که جز به حق داوری نمی‌کند، اما «
حاکم» به هر دو
اطلاق می‌شود.
بعضی دیگر مانند نویسنده
«المنار» معتقد است: «
حَکَم» کسی است که طرفین دعوا او را انتخاب کرده‌اند،
در حالی‌که «
حاکم» به هرگونه داور گفته می‌شود. گرچه می‌توان گفت «
حکم»
در تعبیرات
قرآن، معمولًا به معنای قضاوت و داوری است، ولی از آنجا که مقام قضاء، همیشه جزئی از برنامه
حکومت است و از قاضی بدون پشتوانه قدرت
حکومت کاری ساخته نیست، دلالت التزامی بر مساله زمامداری نیز دارد.
ترجمه و تفاسیر آیات مرتبط با
حَکَم:
(أَفَغَيْرَ اللّهِ أَبْتَغِي حَكَمًا وَهُوَ الَّذِي أَنَزَلَ إِلَيْكُمُ الْكِتَابَ مُفَصَّلًا وَالَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَعْلَمُونَ أَنَّهُ مُنَزَّلٌ مِّن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ فَلاَ تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ) (با این حال، آیا غیر خدا را به داوری طلبم؟!
در حالی‌که اوست که این کتاب آسمانی را، که همه چیز
در آن بیان شده، به سوی شما فرستاده است؛ و کسانی که به آنها کتاب آسمانی داده‌ایم می‌دانند این کتاب، بحق از طرف پروردگارت نازل شده؛ بنابراین، هرگز از تردیدکنندگان مباش.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید:
در مجمع البيان مى‌گويد: لفظ
حکم و
حاکم به یک معنا است، جز اینکه
حکم در رسانیدن مدح بلیغ‌تر است، برای اینکه
در حق کسی
اطلاق می‌شود که استحقاق
حکم کردن را دارد، و جز به حق
حکومت و
قضاوت نمی‌کند، به خلاف
حاکم که
مطلق است و به اشخاصی هم که گاهی به باطل
حکومت و قضاوت می‌کنند
اطلاق می‌شود.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
(وَلَقَدْ آتَيْنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى الْعَالَمِينَ) (ما
بنی‌اسرائیل را کتاب آسمانی و
حکومت و
نبوّت بخشیدیم و از نعمت‌های پاکیزه به آنها روزی دادیم و آنان را بر جهانیان [
مردم عصر خویش] برتری بخشیدیم.)
علامه طباطبایی
در تفسیر المیزان می‌فرماید: مراد از
حکم به قرینه اینکه آن را با کتاب ذکر فرموده، عبارت است از آن وظائفی که کتاب بر آن
حکم می‌کند، هم‌چنان که می‌بینیم
در آیه شریفه
(وَ اَنْزَلَ مَعَهُمُ الْکِتابَ بِالْحَقِّ لِیَحْکُمَ بَیْنَ النَّاسِ فِیمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ) این اجمال، تفصیل داده شده. و نیز درباره
تورات فرموده
(یَحْکُمُ بِهَا النَّبِیُّونَ الَّذِینَ اَسْلَمُوا لِلَّذِینَ‌هادُوا وَ الرَّبَّانِیُّونَ وَ الْاَحْبارُ بِمَا اسْتُحْفِظُوا مِنْ کِتابِ اللَّهِ)، پس
حکم یکی از لوازم کتاب است، هم‌چنان که نبوت نیز از لوازم آن است.
(دیدگاه شیخ طبرسی
در مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «حَکَم»، ص۱۹۲.
