حَسَب - شرافت (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حَسَب (بر وزن شرف) از
مفردات نهج البلاغه یکبار به معنای قدر و اندازه و بار دیگر به معنای
شرافت و مَجد آمده است و کلمه
اَحساب جمع آن بوده است.
حضرت علی (علیه‌السلام) درباره‌ی تفاوت‌های روحی و جسمی انسان‌ها و ارزش‌های اخلاقی از این واژه استفاده نموده است.
حَسَب(بر وزن شرف)
به معنای یکبار به معنای قدر و‌اندازه و بار دیگر به معنای شرافت و مَجد آمده است.
واژه «
احساب» به معنای مفاخر و شرافت‌ها آمده است.
برخی از مواردی که در
نهج البلاغه استفاده شده به شرح ذیل می‌باشد:
امام (صلوات‌الله‌علیه) در خصوص تفاوت‌های روحی و جسمی انسان‌ها می‌فرماید:
«اِنَّمَا فَرَّقَ بَیْنَهُمْ مَبَادِیءُ طِینِهِمْ، وَ ذلِکَ اَنَّهُمْ کَانُوا فِلْقَةً مِنْ سَبَخِ اَرْض وَعَذْبِهَا، وَ حَزْنِ تُرْبَة وَ سَهْلِها، فَهُمْ عَلَی حَسَبِ قُرْبِ اَرْضِهِمْ یَتَقَارَبُونَ، وَ عَلَی قَدْرِ اخْتِلاَفِهَا یَتَفَاوَتُونَ»؛
«آنچه بین آن‌ها تفاوت به وجود آورده آغاز سرشت آن‌هاست، چه این که آن‌ها از قطعه‌ای از زمین شور و شیرین، سفت و سست ترکیب یافته‌اند و بر حسب نزدیک بودن خاکشان با هم نزدیکند و به مقدار فاصله خاکشان با یکدیگر متفاوتند».
امام (علیه‌السلام) درباره‌ی ارزش‌های اخلاقی فرموده‌اند:
«وَ لاَ مِیرَاثَ کَالاْدَبِ، وَ لاَ قَائِدَ کَالتَّوْفِیقِ، وَ لاَ تِجَارَةَ کَالْعَمَلِ الصَّالِحِ، وَ لاَ رِبْحَ کَالثَّوَابِ، وَ لاَ وَرَعَ کالْوُقُوفِ عِنْدَ الشُّبْهَةِ، وَ لاَ زُهْدَ کَالزُّهْدِ فِی الْحَرَامِ، و لاَ عِلْمَ کَالتَّفَکُّرِ، وَ لاَ عِبَادَةَ کَاَدَاءِ الْفَرائِضِ، وَ لاَ اِیمَانَ کَالْحَیَاءِ وَ الصَّبْرِ، وَ لاَ حَسَبَ کَالتَّوَاضُعِ، وَ لاَ شَرَفَ کَالْعِلْمِ، وَ لاَ مُظَاهَرَةَ اَوْثَقُ مِن مُشَاوَرَة»؛
«هیچ مالی پر درآمدتر از
عقل نیست، هیچ تنهایی وحشتناک‌تر از
خودبینی نیست. هیچ عقل و درایتی همچون عاقبت‌اندیشی نیست، هیچ بزرگواری همچون
تقوا نیست، هیچ همنشینی همچون
حسن خلق نیست، هیچ میراثی همچون
ادب نیست، هیچ رهبری همچون توفیق نیست، هیچ تجارتی همچون
عمل صالح نیست، هیچ سودی همچون
پاداش الهی نیست، هیچ پارسایی همچون پرهیز از شبهات نیست، هیچ
زهدی همچون بی اعتنایی به
حرام نیست، هیچ علمی همچون
تفکّر نیست، هیچ عبادتی همچون ادای فرایض و واجبات نیست، هیچ
ایمانی همانند
حیا و
صبر نیست، هیچ سابقه شخصیّتی چون
تواضع نیست، هیچ شرافتی چون
علم نیست، هیچ عزّتی چون
حلم نیست و نه هیچ پشتیبانی مطمئن‌تر از
مشورت!».
حضرت (علیه‌السلام) نسبت به برتری عمل بر حَسب و نَسب می‌فرماید:
«مَنْ فَاتَهُ حَسَبُ نَفْسِهِ لَمْ یَنْفَعْهُ حَسَبُ آبَائِهِ»؛
«آن كس كه از ارزش‌هاى وجودى بى‌بهره است ارزش پدران و نياكان سودى به او نخواهد بخشيد».
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «حسب»، ص۲۷۱.
